Περιηγηθήκαμε στην έκθεση «Ελευσίνα και Επανάσταση» - «Η αναλογία Μεσολογγίου και Ουκρανίας είναι τρομακτική» λέει ο Μιχαήλ Μαρμαρινός

Βασισμένη σε σπάνιο αρχειακό υλικό τοπικών ερευνητών και συλλεκτών, η έκθεση - εγκατάσταση με τίτλο «Ελευσίνα + Επανάσταση», η οποία παρουσιάζεται στο πάρκινκ του Παλαιού Ελαιουργείου Ελευσίνας, έρχεται να θέσει, μεταξύ άλλων, έναν βαθιά επίκαιρο προβληματισμό: Πόσο παγκόσμιες και διαχρονικές είναι, εν τέλει, οι παράμετροι που κρίνουν κάθε πόλεμο; Και τι μπορούμε να μάθουμε για τη σημερινή πραγματικότητα του πολέμου;

«Αυτή η αναλογία κάποιων άδικων και άνισων πολέμων, όπως ήταν η Ελληνική Επανάσταση και όπως είναι αυτό που συμβαίνει στην Ουκρανία σήμερα, που βέβαια έχει ήδη γίνει λίγο viral, ήταν μία από τις πρώτες μας σκέψεις. Η αναλογία Μεσολογγίου και Ουκρανίας είναι τρομακτική. Υπάρχουν κείμενα μέσα που αν αφαιρέσουμε τα ονόματα στα οποία αναφέρονται δεν ξέρετε ποιος μιλά για ποιον» αναφέρει ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, Μιχαήλ Μαρμαρινός, ο οποίος μαζί με την επιμελήτρια, μουσειολόγο και αρχιτέκτονα Ερατώ Κουτσουδάκη και τους συνεργάτες του κατάφεραν να στήσουν μία υβριδική έκθεση, η οποία αποτελείται από δύο μέρη που συνομιλούν και αλληλοσυμπληρώνονται.

Η in situ εικαστική εγκατάσταση «Θραύσματα» επιχειρεί να συνθέσει το ίχνος της παράστασης «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του Διονύσιου Σολωμού, σε σκηνοθεσία Ελένης Ευθυμίου, που παρουσιάστηκε στον ίδιο ακριβώς τόπο και χρόνο πριν από ένα χρόνο, με Ελευσίνιους ερασιτέχνες ηθοποιούς. Οι στίχοι του ποιήματος που χρησιμοποιήθηκαν τότε, διαμοιράζονται σε 60 στήλες από καθρέπτη, σε ελληνικά και αγγλικά, παραπέμποντας σε στρατιωτική μονάδα παραταγμένη ή και σε κοιμητήριο. «Η κάθε ώρα, είναι κάτι διαφορετικό. Μοιάζει με στατική κατασκευή, ενώ δεν είναι. Είναι διαρκώς δυναμική. Το βράδυ, το φως αντανακλά στους καθρέφτες και φωτίζονται τα γράμματα των στίχων. Καθρεφτίζεσαι μέσα όταν το βλέπεις σε κυλιόμενο χρόνο. Είναι ο τρόπος που το θραύσμα πληγώνει και ερεθίζει τη φαντασία» σημειώνει ο κ. Μαρμαρινός.

Μεταφέροντας στον χρόνο και τον χώρο τους στίχους του κορυφαίου, οδυνηρά επίκαιρου ποιητικού έργου του Σολωμού, προσφέρουν μια σπάνια ευκαιρία στους επισκέπτες, να δουν τον εαυτό τους ως πολιορκημένους Μεσολογγίτες και να στοχαστούν πάνω στη δική τους πραγματικότητα, αν η ζωή τους τοποθετούσε σε εκείνη την ιστορική συγκυρία. Μια σημαντική αφορμή για προβληματισμό πάνω στη διαλεκτική της Ιστορίας, μέσα στη ζοφερή συγκυρία της τρέχουσας επικαιρότητας του πολέμου της Ουκρανίας και των θυμάτων της Μαριούπολης. 

Η αφηγηματική ιστορική εγκατάσταση «Πολεμική Σκηνή» στέκει απέναντι στα «Θραύσματα», προσκαλώντας το κοινό ν' ανακαλύψει τη σχέση της Ελευσίνας με την Επανάσταση του 1821. Τοποθετημένη εντός μιας πολεμικής λευκής σκηνής (τέντας), που παραπέμπει αφαιρετικά σε στρατηγείο οπλαρχηγού του 19ου αιώνα, η αφήγηση εδώ δίνει έμφαση στο τοπικό στοιχείο. «Ποιοι ήταν οι τοπικοί πρωταγωνιστές; Ποιες ήταν οι παράμετροι και οι ιδιαιτερότητες του τόπου που διαμόρφωσαν την έκβαση των γεγονότων; Ανιχνεύοντας την λεγόμενη "περίοδο των ηττών" της Ελληνικής Επανάστασης, το διάστημα 1825 – 1827, που οδήγησε στην οριστικά επιτυχή έκβαση του Αγώνα για Ανεξαρτησία και στη νέα μας χώρα, θέτουμε προβληματισμούς που σήμερα, ένα χρόνο μετά τον σχεδιασμό της εγκατάστασης, μοιάζουν δυστυχώς περισσότερο επίκαιροι από ότι θα ευχόμασταν» αναφέρει σχετικά η Ερατώ Κουτσουδάκη.

Η εγκατάσταση βασίζει σχεδόν αποκλειστικά το περιεχόμενό της στο έργο τοπικών ιστοριοδιφών και συλλεκτών, φέρνοντας τους επισκέπτες της σε επαφή μ' ένα σπάνιο υλικό. Αποτελείται από τρία μέρη. Στο κέντρο υπάρχει το «Δωμάτιο του Πολέμου», στο οποίο για να μπει κάποιος μέσα, χρειάζεται να περάσει ανάμεσα από «διάφανες» ιστορικές φιγούρες Ευρωπαίων στρατιωτικών που ενεπλάκησαν στην Επανάσταση, ενώ στο δάπεδο βρίσκεται σε μεγάλο μέγεθος ο σπάνιος χάρτης του 1817, από τη συλλογή Παυλόπουλου, που αποτυπώνει το «Θριάσιο Πεδίο» και την ευρύτερη περιοχή της Ελευσίνας. Περιμετρικά της σκηνής είναι κρεμασμένα σε μανταλάκια, όπως τα νέα στα περίπτερα, οι σελίδες από ένα ιστοριοδιφικό βιβλίο του Δημήτρη Γιώτα για τη συμβολή της Αττικής στην Ελληνική Επανάσταση, ενώ στο βάθος βρίσκονται οι «Εικόνες του Τόπου», μία σειρά από λιθογραφίες από την συλλογή Παυλόπουλου, οι οποίες έχουν μεγεθυνθεί, δίνοντας τη δυνατότητα στον επισκέπτη να κάνει μια πιο λεπτομερή σύγκριση με το σημερινό τοπίο.  

Παράλληλα, στον χώρο ακούγεται ένα ηχητικό έξι λεπτών από δημοτικά κλέφτικα τραγούδια με αναφορά στην περιοχή των Δερβενίων και τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, φράσεις σε αρβανίτικη διάλεκτο που έχουν διασωθεί από την τοπική ιστορική και λαογραφική έρευνα, απόσπασμα επιστολής του Γιώργιου Καραϊσκάκη στον Θόδωρο Κολοκοτρώνη, απόσπασμα από την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, του Κωνσταντίνου Παπαρηγόπουλου, απόσπασμα από την Ωδή στον Γεώργιο Καραϊσκάκη του Διονύση Σαββόπουλου και ορχηστρική εκδοχή του Οσμαντακα (ή Σαμαντακα), ανδρικού, αυτοσχεδιαστικού χορού της ευρύτερης περιοχής της Ηπείρου και της Αλβανίας, που αναφέρεται στον Αρβανίτη Οσμάν Τάκα που καταδικασμένος σε θάνατο ζήτησε ως τελευταία χάρη πριν την εκτέλεσή του να χορέψει και τόσο συγκίνησε τον μπέη του Μαργαριτιού ο λεβέντικος χορός του, που του χάρισε τη ζωή. Ακούγεται τέλος απόσπασμα από τον Εθνικό Ύμνο της Ουκρανίας, όπως τον απέδωσε την 1η Μαρτίου 2022, η Ορχήστρα και η Χορωδία της Μητροπολιτικής Όπερας της Νέας Υόρκης υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Yannick Nezet-Seguin.

Κλείνοντας, αξίζει να σημειωθεί πως την επιστημονική επιμέλεια της έκθεσης - εγκατάστασης «Ελευσίνα + Επανάσταση», η οποία θα διαρκέσει έως τις 26 Ιουνίου και είναι ανοιχτή για το κοινό από Πέμπτη έως Κυριακή, από τις 18:00 μέχρι τις 21:00, έχει ο ιστορικός Στέφανος Καβαλλιεράκης. Η είσοδος είναι ελεύθερη.