Φένια Παπαδόδημα: Μήπως αποτελούμε κι εμείς ένα νέο είδος «προσφύγων»;

H μουσική παράσταση «ΕΞΟΔΟΣ» της Φένιας Παπαδόδημα συνομιλεί με την ψηφιακή ζωγραφική του Γιώργου Κόρδη και θα παρουσιαστεί στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης στις 30 & 31 Αυγούστου, στο πλαίσιο του προγράμματος «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Η μουσική παράσταση της Φένια Παπαδόδημα μέσα από μελοποιημένα ποιήματα του Σεφέρη, τους στίχους και τη μουσική της μας φανερώνει αληθινές μαρτυρίες προσφύγων και προσωπικά κείμενα που γεφυρώνουν το 1922 με το 2022. Μαζί με τον ηθοποιό Γιώργο Παπαστυλιανό, δημιουργούν ένα νέο εσωτερικό οδοιπορικό, από τους «ανέστιους» πρόσφυγες της καταστροφής στους «ανέστιους» αστούς της πόλης. Από το πρόσωπο στην απώλεια του προσώπου, ως σημαίνον και σημαινόμενο της σύνδεσης και άρα της ανθρωπιάς. Η Φένια Παπαδόδημα επισημαίνει: «…διευρύνουμε το θέμα του «ανέστιου», του πρόσφυγα, του ανθρώπου χωρίς μνήμη, χωρίς σύνδεση με τον τόπο του. Φτάνουμε στο σήμερα όπου η ροή των προσφύγων συνεχίζεται. Πομπές ανθρώπων ξεριζωμένων ζωγραφίζει ο Γιώργος Κόρδης τοποθετώντας τους σ’ ένα αέναο παρόν. Ποια είναι η δική μας θέση, στάση απέναντι τους. Μήπως αποτελούμε κι εμείς ένα νέο είδος «προσφύγων»…

Η Φένια Παπαδόδημα μας παραχωρεί συνέντευξη στο ethnos.gr για την μουσική της παράσταση «Έξοδος», από το 1922 της Καππαδοκίας έως και την ολοζώντανη σύνδεσή της με το σήμερα του 2022.

* Τη συνέντευξη πήρε η Ειρήνη Λίτινα

- Η μουσική παράσταση τιτλοφορείται «Έξοδος». Ποιο είναι το περιεχόμενό της;

- Η παράσταση είναι βασισμένη σε μία σύνθεση κειμένων. Αληθινές μαρτυρίες προσφύγων από την Καππαδοκία και κάποιες από τα δυτικά παράλια και την Σμύρνη, από την συλλογή «Έξοδος» του ΚΜΣ, αποσπάσματα από την αλληλογραφία του Γ. Σεφέρη με τον Ζ. Λορεντζάτο, και από το οδοιπορικό του Σεφέρη στα μοναστήρια της Καππαδοκίας. Σ’ αυτά έρχεται να προστεθεί κι ένα δικό μου σχόλιο πάνω στη σημερινή πραγματικότητα.
Στην παράσταση επιχειρούμε ένα ταξίδι στην Καππαδοκία, τον πολιτισμό της το πνεύμα και το αποτύπωμα που άφησε σ’ αυτό που ονομάζει ο Σεφέρης «ελληνική παράδοση εν κινήσει».

Έπειτα μέσα από τα γράμματα, τα ποιήματα, τις σκέψεις και τα σχόλια του μοναδικού αυτού ποιητή, διευρύνουμε το θέμα του «ανέστιου», του πρόσφυγα, του ανθρώπου χωρίς μνήμη, χωρίς σύνδεση με τον τόπο του. Φτάνουμε στο σήμερα όπου η ροή των προσφύγων συνεχίζεται. Πομπές ανθρώπων ξεριζωμένων ζωγραφίζει ο Γιώργος Κόρδης τοποθετώντας τους σ’ ένα αέναο παρόν. Ποια είναι η δική μας θέση, στάση απέναντι τους. Μήπως αποτελούμε κι εμείς ένα νέο είδος «προσφύγων», «αποίκων» όπως γράφει ο Ζ. Λορεντζάτος, που δεν έχουμε καμία σχέση ούτε με την παράδοση του τόπου μας αλλά ούτε και με τον ίδιο μας τον εαυτό; Όλα αυτά τα ανοιχτά ερωτήματα διαπραγματεύεται η παράσταση.

- Με ποια κριτήρια κάνατε την επιλογή από τις μαρτυρίες της «Εξόδου», του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών; Βρίσκετε το στοιχείο του εφήμερου; Ποια τα στοιχεία που φωτίζετε;

- Το αρχείο είναι τόσο πλούσιο και η προσφορά του Οκτάβ και της Μέλπως Μερλιέ τόσο ανεκτίμητη, που θα ήθελα να διαβάζω για χρόνια, χωρίς υπερβολή, να ανακαλύψω όλες τις μαρτυρίες που κατέγραψαν. Αυτή τη φορά επέλεξα βάση συγκεκριμένων θεματικών που μου φάνηκαν απόλυτα αναγκαίες. Ο βάναυσος εκτοπισμός από την πνευματική τους ζωή. Η εγκατάλειψη των εκκλησιών, ο αποχωρισμός από τους νεκρούς, τα μνήματα, τα οστά των δικών τους που έμειναν εκεί. Η σχέση τους με τους Τούρκους που στις περισσότερες περιπτώσεις περιγράφονται ως εξαιρετικές, μέχρι την αλλαγή της πολιτικής στην Τουρκία, την εξάπλωση των Νεότουρκων. Η αστοργία και η σκληρότητα που αντιμετώπισαν φτάνοντας στην Ελλάδα (!)…Περιστατικά κωμικοτραγικά, τραγελαφικά που διαβάζοντάς τα δεν ξέρεις αν πρέπει να κλάψεις η να γελάσεις. Κάποιες σκηνές από την καταστροφή της Σμύρνης που μόνο ο Στάνλευ Κούμπρικ θα μπορούσε να αποδώσει ίσως αν τις γνώριζε. Σκηνές από την βαθύτερη κόλαση που μπορεί να υποψιαστεί ο νους του ανθρώπου. Όνειρα και κακά σημάδια που προμηνούσαν την καταστροφή.
Παράδοξα που συνέβησαν μετά την Ανταλλαγή του 1924.

- Υπήρξε κάποια από τις μαρτυρίες προσφύγων, που άφησε δυνατό αποτύπωμα μέσα σας;

- Η μαρτυρία του Β. Ράλλη από το Τσανταρλί, που προσπαθώντας να σώσει «τα άψυχα» όπως είπε ο ίδιος, βιάστηκε να φύγει με μία βενζινάκατο για να μεταφέρει στη Μυτιλήνη το βιος του, αφήνοντας τα τέσσερα παιδιά και τη γυναίκα του πίσω στο Τσανταρλί. Πίστευε ότι θα προλάβαινε να τους σώσει. «Πατέρα πάρε μας! Φώναζε το παιδάκι μου. Τίποτα εγώ»… «Τέσσερα παιδιά και η γυναίκα μου. Πάνε. Από μένα…Κοίταζα να σώσω το βιος. Κοίταζα να σώσω τα άψυχα.»

- Δομικά στοιχεία της παράστασης επίσης είναι τα κείμενα του Γιώργου Σεφέρη, από την αλληλογραφία του με τον Ζήσιμο Λορετζάτο, καθώς και από το οδοιπορικό «Τρεις μέρες στα μοναστήρια της Καππαδοκίας». Ποια κοινά στοιχεία εντοπίσατε στο έργο του Σεφέρη με την ‘’Έξοδο’’ του ΚΜΣ, ώστε να εδράσετε την δική σας «Έξοδο»;

- Ο Γιώργος Σεφέρης κάνει το «προσκυνηματικό» του ταξίδι στην Καππαδοκία ένα χρόνο μετά την απώλεια του αδερφού του. Δεν πρόκειται για μία απλή εκδρομή. Επιστρέφει στη γενέτειρα του. Μοιάζει ν’ αναζητά την δική του σύνδεση με την παράδοση, μ’ αυτόν τον ιδιαίτερο τόπο, «το σταυροδρόμι αυτής της άκρης που είναι συνάμα ένα ανυποψίαστο για τους περισσότερους χωνευτήρι ρευμάτων Ανατολής, Βοριά, Νοτιά και Δύσης….¨Όπου το μικρό και το ΄λησμονημένο μπορεί να έχει την ίδια σημασία με τα απαρασάλευτα μνημεία της τέχνης».

Ο Σεφέρης γράφει το οδοιπορικό του το 1949. Το αφιερώνει στο ζεύγος Μερλιέ, συγχαίροντας τους για το απίστευτο έργο διάσωσης, όχι μόνο των μαρτυριών, αλλά και της πολιτισμικής μας κληρονομιάς. Εκείνη την περίοδο ο ίδιος διατελεί διπλωματικός ακόλουθος στην Άγκυρα. Τότε ακριβώς είναι που αλληλογραφεί με τον Ζήσιμο Λορεντζάτο. Του μιλάει για το ταξίδι του, όχι μόνο στην Καππαδοκία αλλά στη Βιθυνία, στα παράλια της Ιωνίας, «στις ακρογιαλιές όπου έπαιζα παιδί», σχολιάζοντας διαρκώς έμμεσα και διακριτικά, την ασύλληπτη καταστροφή που έγινε μόλις πριν τρεις δεκαετίες. …Κι ακόμη μέσα από τα γράμματά τους περιγράφουν καταστάσεις κοινωνικές και πολιτισμικές, όπου μπορεί κανείς να εντοπίσει τα ίδια ακριβώς αδιέξοδα που χαρακτηρίζουν την σύγχρονη Ελλάδα .

«Την ’’έξοδο’’ από τον βαθύ ύπνο μίας χαλαρής, λίγο σνομπ, λίγο εύθυμης αντίληψης της ζωής»

- Ποιά είναι τα σημεία επαφής της μουσικής παράστασης «Έξοδος» με το ψηφιακό έργο του Γιώργου Κόρδη ; Πως η παράσταση συνομιλεί με τους «Ανέστιοι Προσφεύγοντες»; Τι φωτίζεται στο video art;

- Ο Γιώργος Κόρδης προσεγγίζει το θέμα των «ανέστιων» μέσα από ένα ιδιαίτερα ενδιαφέροντα τρόπο. Επικεντρώνεται στην σταδιακή απώλεια των δεσμών αγάπης των προσφύγων, που οδηγεί στην απώλεια των χαρακτηριστικών του προσώπου τους. Όλο αυτό περιγράφεται μέσα από τρεις διαδοχικούς επιτάφιους. Στον πρώτο όλοι θρηνούν τον νεκρό ενωμένοι στον πόνο και στο μυστήριο του θανάτου. Στο δεύτερο επιτάφιο μόνο τα πολύ κοντινά πρόσωπα βρίσκονται εκεί. Και στον τρίτο κανείς εκτός από τη μάνα. Οι δεσμοί των ανθρώπων έχουν σπάσει. Το πρόσωπο τους έχει εξαλειφθεί. Τα κείμενα συνομιλούν με τους πίνακες, που μέσα από το πρίσμα του Κώστα Φούντα που έχει δημιουργήσει το βίντεο της παράστασης, είναι κομμάτι αναπόσπαστο της αφήγησης. Πολλά στοιχεία που αναδεικνύονται στο βίντεο, λεπτομέρειες στους πίνακες, ατμόσφαιρες, θεματικές ταιριάζουν απίστευτα με τις μαρτυρίες, εντελώς τυχαία.

- Διακρίνεται μια διαχρονική σύνδεση της έννοιας της ανεστιότητας, που διαπερνάει την Μικρασιατική καταστροφή του 1922 και εισέρχεται στο τώρα του 2022. Πως το σχολιάζετε; Ποιο παραμένει το διαρκές ζητούμενο;

- Η «μηχανή της προσφυγιάς» θα έλεγε ο Γιώργος Σεφέρης - μιας και μιλάει διαρκώς για διάφορες «μηχανές», της οδύνης, της καταστροφής – είναι σήμερα φρικαλέα περισσότερο από ποτέ.

Έχει όμως πολύ ενδιαφέρον το ότι όλοι οι Μικρασιάτες πρόσφυγες χωρίς καμία εξαίρεση περιγράφουν με τον χειρότερο τρόπο το πως τους δέχτηκαν εδώ οι Έλληνες χριστιανοί της πατρίδας τους. «Εξορία ήταν τώρα η πατρίδα μας». Ξεκινώντας από αυτό το σημείο αναφερόμαστε και στο προσφυγικό ζήτημα σήμερα αλλά κυρίως στον ορισμό του πρόσφυγα, του ανέστιου, έτσι όπως πολύ εύστοχα το ζωγραφίζει ο Γιώργος Κόρδης. Πρόκειται για κάποιον που έχει χάσει το πρόσωπο του, τις αγαπητικές σχέσεις με τους άλλους, με την κοινωνία, αυτό που ορίζει το πρόσωπο. Κι αναρωτιέται κανείς, μήπως οι συνθήκες της αποσπασματικής, μονίμως αγχωμένης, σύνθετης ζωής που ζούμε, μας καθιστούν κι εμάς «ανέστιους» τελικά… Χωρίς σημείο αναφοράς, χωρίς σύνδεση με τίποτα και με κανέναν, σ’ ένα διαρκή αγώνα επιβίωσης, με στόχους μάλλον ανώφελους που ορίζονται βάσει των κριτηρίων που μας επιβάλει ένα lifestyle αόριστης, ξένο ως προς την ιστορία μας, την εμπειρική και συναισθηματική μας αντίληψη.

- Έξοδος μπορεί να σημαίνει και λύτρωση. Ισχύει το ίδιο με το δρώμενο της δικής σας «Εξόδου»; Θα μπορούσε ο θεατής να περιμένει κάποιου είδους κάθαρση; Μέσα από ποια ίσως επιδιωκόμενη κατάσταση ψυχής;

- Ναι πολύ σωστά. Έξοδος σημαίνει και λύτρωση. Ίσως έτυχε αυτός ο τίτλος να σηματοδοτεί πράγματι και την λύτρωση που αισθάνομαι εγώ σαν δημιουργός αυτού του έργου, από αμφιβολίες και ταλαντεύσεις ως προς την καλλιτεχνική μου πορεία. Θα χρειαζόταν μία ολόκληρη συνέντευξη για να το αναλύσω. Στην παράσταση όμως αντικατοπτρίζει αυτός ο τίτλος την κάθαρση που έρχεται μέσα από μία εποπτική προσέγγιση της καταστροφής, πάντα με τον τρόπο του Γ. Σεφέρη. Κι ακόμη μέσα από την καθαρή ματιά του Σεφέρη – Λορεντζάτου, την ‘’έξοδο’’ από τον βαθύ ύπνο μίας χαλαρής, λίγο σνομπ, λίγο εύθυμης αντίληψης της ζωής που επικρατεί ως κυρίως συμφέρουσα τα τελευταία χρόνια, ακόμη και στα ‘’καλλιτεχνικά και πνευματικά’’ σαλόνια του τόπου μας…

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

Φένια Παπαδόδημα: Μουσική- Σκηνοθεσία- Ερμηνεία
Γιώργος Παπαστυλιανός: Ερμηνεία
Θωμάς Μελετέας: Ούτι
Γωγώ Ξαγορά: Άρπα – Ερμηνεία
Ήβη Παπαθανασίου: Τσέλο – Ερμηνεία
Χάρης Λαμπράκης: Νέυ
Γιώργος Παλαμιώτης: Ηχητικά τοπία – Ερμηνεία
Φένια Παπαδόδημα : Επιλογή κειμένων - Δραματουργία
Στέβη Κουτσοθανάση: Φωτισμοί
Κώστας Φούντας: Video
Ελένη Κουρή: Φωτογραφία
Χρύσα Ματσαγκάνη: Επικοινωνία

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ

Διεύθυνση:
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Θεσσαλονίκης. Λεωφ. Στρατού 2, Θεσσαλονίκη
Ημερομηνίες:Τρίτη 30 & Τετάρτη 31 Αυγούστου
Ώρα Έναρξης : 20:00 | Διάρκεια παράστασης : 75’
Προκρατήσεις θέσεων: digitalculture.gov.gr

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

• Άγριο έγκλημα στην Κυψέλη: Άνδρας έσφαξε με μαχαίρι τη γυναίκα φίλου του
• Τουρισμός Vs ενεργειακό κόστος: Ζητείται εναγωνίως δημοσιονομικός χώρος
• Προσωπικός γιατρός: Ανοίγει την Πέμπτη η πλατφόρμα για την Αττική με λιγοστούς γιατρούς - Plan B τριών σημείων από το υπουργείο Υγείας
• Χαμηλότερες τιμές, μαγευτικές παραλίες: Τα 2+1 ιδανικά νησιά για διακοπές τον Σεπτέμβρη