Τα Ελευσίνια Μυστήρια και ο μύκητας της εργοτίασης στο στάρι

«Ελευσίνια Μυστήρια». Γιατί «μυστήρια» ενώ ήταν στην ουσία πανηγύρια; Γιατί οι Αθηναίοι έβριζαν τους κατευθυνόμενους με τις άμαξές στους προς την Ελευσίνα συμμετέχοντες – τους έσουρναν τα εξ’ αμάξης – και δεν πήγαιναν και οι ίδιοι να γλεντίσουν, αφού ήταν πανηγύρι και χαρά και διασκέδαση, όπως γίνεται και σήμερα στα πανηγύρια;

O ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ και τέως υπουργός κ. Αθανάσιος Τσαυτάρης, σχετίζοντας σημάδια και γεγονότα της εποχής με σημερινές τεχνολογικές και γενετικές ανακαλύψεις διαλευκάνει σε συζήτησή μας για πρώτη φορά τα Ελευσίνια Μυστήρια. Προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε ιστορικά ερωτήματα, τα οποία είναι επίκαιρα λόγω της Ελευσίνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης

Ερώτηση: Τι ακριβώς συνέβαινε στα Ελευσίνια Μυστήρια κ. Τσαυτάρη;

Απάντηση: Τώρα που η Ελευσίνα είναι πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, η μικρότερη που υπήρξε ποτέ - χάρις σε μια ιδέα του Ευάγγελου Βενιζέλου, θα άξιζε να σημειώσω με την ευκαιρία, να ορίζονται μικρές πόλεις έναντι μεγαλουπόλεων- είναι μια ευκαιρία να λύσουμε τα Ελευσίνια Μυστήρια.
Θα σας πω λοιπόν αλλά για να γίνει κατανοητό θα πρέπει να σας μιλήσω πρώτα για τους προβιοτικούς μύκητες στα φυτά.

Ερώτηση: Μέχρι τώρα γνωρίζαμε τα προβιοτικά βακτήρια στους οργανισμούς. Υπάρχουν και προβιοτικοί μύκητες;

Απάντηση: Όπως υπάρχουν τα προβιοτικά βακτήρια στον οργανισμό, υπάρχουν και οι προβιοτικοί μύκητες στα φυτά. Ευτυχώς που υπάρχουν διότι η συμβίωσή τους δημιουργεί, για παράδειγμα, τη μαστίχα από τα μαστιχόδενδρα της Χίου ή τη ρητίνη στα πεύκα, από τον τραυματισμό του κορμού. Είναι δηλαδή ένα όπλο προστασίας του δένδρου για να κλείσει τις πληγές του, το οποίο αξιοποιεί ο άνθρωπος, κεντίζοντάς το επιτούτου. Έτσι βλέπουμε τους καλλιεργητές της Χίου να πηγαίνουν με τα τσεκούρια για να τραυματίσουν τα μαστιχόδενδρα ή τους ρητινοσυλλέκτες της Χαλκιδικής να κεντίζουν με τα σκεπάρνια τους τα πεύκα. Ο μύκητας εκεί συμβιεί με το δένδρο και μόλις γίνει η πληγή σπεύδει να την κλείσει για να ‘φράξει την πόρτα’ σε τυχόν μολύνσεις, παράγοντας το μαστίχι ή το ρετσίνι το οποίο συλλέγουν οι άνθρωποι για τις χρήσεις του.

Ερώτηση: Αυτό αφορά σε δένδρα. Τι συμβαίνει με τα ετήσια φυτά;

Απάντηση: Υπάρχουν προβιοτικοί μύκητες και στα ετήσια φυτά με πιο σημαντικό αυτό που συμβαίνει στα σιτηρά. Ο εν λόγω μύκητας των φυτών είναι ένας προβιοτικός μύκητας που συμβιώνει μαζί τους. Πρόκειται για ένα σύμφωνο συμβίωσης. ‘Θα σου επιτρέψω να ζεις μαζί μου, θα σε ταΐζω, αλλά όταν θα χρειαστεί θα μου κάνεις αυτή τη δουλειά. Θα με προστατεύσεις από αυτό’.

Ερώτηση: Και πώς αυτό συνδέεται με τα Ελευσίνια Μυστήρια;

Απάντηση: Η Ελευσίνα βρίσκεται στο Δέλτα του ποταμού Ελευσινιακού Κηφισού της αρχαιότητας (μετέπειτα Σαρανταπόταμου). Ήταν ένα ορμητικό ποτάμι, το οποίο σχηματιζόταν από τα νερά πολλών χειμάρρων που πηγάζουν από τις δασωμένες δυτικές πλαγιές της Πάρνηθας και του ανατολικού Κιθαιρώνα. Ο ποταμός διέσχιζε το Θριάσιο Πεδίο και ενίοτε πλημμύριζε όχι μόνο το Δέλτα αλλά και ένα μεγάλο τμήμα της πεδιάδας, ειδικά στα νοτιοδυτικά κοντά στην Ελευσίνα καθιστώντας τα γύρω εδάφη πολύ γόνιμα. Ήταν δηλαδή ένας υδροβιότοπος με χόρτα που φούντωναν, φίδια.

Εκεί φύτρωνε και άγριο σιτάρι, το οποίο έτρωγαν οι αγελάδες μαζί με τα άλλα χόρτα. Εκεί, προς τον Απρίλιο και Μάιο, έστελναν στα στάρια νέες, παρθένες, για μια εργασία. Η απορία είναι για ποιο λόγο τις έστελναν, να κάνουν τι; Δεν υπάρχουν δουλειές ούτε πηγαίνει κανείς στα σιταροχώραφα αυτούς τους μήνες. Οι κοπέλες αυτές, να σημειωθεί, ήταν εκπαιδευμένες για την εργασία που έκαναν.

Το άγριο σιτάρι, για να προστατευτεί από τις αγελάδες, αμύνονταν για να μην το φάνε. Πως; Δεχόταν να φιλοξενήσει το ίδιο ένα μύκητα, αυτόν της ‘εργοτίασης’, τον οποίο όταν έτρωγαν οι αγελάδες απέβαλαν, αν κυοφορούσαν. Στην ουσία δηλαδή το φυτό θυσίαζε στον μύκητα 2-3 σπόρους σε κάθε στάχυ για να προστατευτεί.

Ερώτηση: Γιατί το σιτάρι άφηνε, άρα θυσίαζε 2-3 σπόρους ανά στάχυ να τους προσβάλει ο μύκητας;

Απάντηση: Για να σώσει το υπόλοιπο, όπως λειτουργεί πάντα η φύση η οποία νοιάζεται για το είδος και την διαιώνισή του και όχι για το άτομο, τον μεμονωμένο οργανισμό ή το φυτό (εν προκειμένω κάποιους σπόρους). Αυτός ο μολυσμένος από τον μύκητα σπόρος προεξείχε στο στάχυ σαν ένα μαύρο κερατάκι και έμοιαζε με το πίσω δάχτυλο στο πόδι των πουλιών που το έλεγαν ‘εργοτ’. Έτσι ονομάζεται ‘εργοτίαση’.

Αυτό ακριβώς το σπόρο μάζευαν τα εκπαιδευμένα κορίτσια. Ο οποίος έχει την ιδιότητα να επηρεάζει το νευρομυικό σύστημα, παραλύοντας τον μύ της μήτρας για να επιφέρει την αποβολή. Από τον μύκητα αυτό οι άνθρωποι που το παρατήρησαν κατασκεύαζαν ‘μαντζούνια’ τα οποία έδιναν τότε σε γυναίκες για διακοπή της κύησης.

Εκτός από αυτό όμως προκαλεί και παύση ελέγχου από τον εγκέφαλο του μυικού συστήματος του ανθρώπου και περιστέλλει τη λειτουργία του λογικού τμήματός του (αργός εγκέφαλος) αφήνοντας το τρίτο τμήμα που είναι ο λεπτός υμένας των άμεσων και παρορμητικών αντιδράσεων (για την αποφυγή των κινδύνων) να λειτουργεί ανεξέλεγκτα. Προκαλεί έτσι χαλαρότητα και ευφορία, δηλαδή λειτουργεί σαν ναρκωτικό. Είναι κάτι σαν μιας μορφής μεθύσι, πιο ισχυρό. Να σημειωθεί ότι από αυτόν τον μύκητα του σταριού παράγεται το λισεργικό οξύ από το οποίο προέρχεται το LSD.

Ερώτηση: Πως συνδέεται όμως αυτό και γιατί τα ονομάζουμε ‘μυστήρια’ ενώ στην ουσία ήταν πανηγύρια και γιατί οι Αθηναίοι πολίτες μαζεύονταν στην Ιερά Οδό (την ίδια τη σημερινή) που οδηγούσε στην Ελευσίνα και αποδοκίμαζαν αυτούς που με τις άμαξες κατευθύνονταν προς την Ελευσίνα και συμμετείχαν στα Ελευσίνια Μυστήρια;

Απάντηση: Ναι αυτό είναι μια απορία. Έχω μια προσωπική εμπειρία από τα παιδικά χρόνια. Πηγαίναμε από το χωριό μας στη Δράμα στο μοναστήρι της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας στο Παγγαίο για να προσκυνήσουμε, με τα πόδια, πολλές ώρες δρόμο και από τα χωριά που περνούσαμε μας ευλογούσαν για την ενέργειά μας.

Στα Ελευσίνια μυστήρια λοιπόν, οι συμμετέχοντες, κάποιοι από αυτούς βέβαια όχι όλοι, χρησιμοποιούσαν τον σπόρο για να γλεντήσουν σταματώντας τη λογική, με ό,τι άλλο αυτό συνεπάγεται. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν κάτι σαν τα χίπικα πάρτι.

Οι κοινωνίες της εποχής προσπαθούσαν να περιορίσουν τη χρήση του όπως ακριβώς σήμερα με τα ναρκωτικά. Απαγορευόταν η χρήση στο σπίτι, η οποία βέβαια γινόταν στα κρυφά. Απαγορευόταν επίσης να το μεταφέρουν και προς τούτο δεν επιτρεπόταν να φέρουν τίποτε μαζί τους οι επιστρέφοντες από την Ελευσίνα.

Τους θεωρούσαν άτομα περιθωριακά, χαμηλής ηθικής υπόστασης, ηδονιστές κλπ και τους ‘έσουρναν τα εξ’ αμάξης’. Αυτός βέβαια ήταν και ο πραγματικός λόγος για τον οποίο οι πολίτες αποδοκίμαζαν στην Ιερά Οδό κάθε χρόνο τους κατευθυνόμενους προς την Ελευσίνα και γι’ αυτό ό,τι γινόταν εκεί ονομάζεται ‘Μυστήρια’ και όχι γιορτές, πανηγύρια ή κάπως αλλιώς.