Μόνο καθήκον να κρατήσουμε τη γλώσσα ζωντανή

Σήμερα που γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης, όπως πάντα στις 21 Μαρτίου, είναι μια ευκαιρία να αναλογιστούμε τη σημασία που έχει διαχρονικά ο ποιητικός λόγος.

Με αφορμή αυτήν την ξεχωριστή μέρα μιλήσαμε με τον Χάρη Βλαβιανό, έναν από τους πλέον σημαντικούς ποιητές, θεωρητικούς και μεταφραστές ποίησης, ο οποίος ανοίγει τα χαρτιά του σε σχέση με την δική του εμπειρία με αυτήν την απαιτητική και συναρπαστική τέχνη.

H γραφή ενός ποιήματος, που είναι μια μεγάλη εσωτερική περιπέτεια, τι απαιτεί; Τι προϋποθέτει; Ποια είναι για εσάς συνήθως η αφορμή;

Η αφορμή μπορεί να είναι ένα εξωτερικό γεγονός - δυσάρεστο ή ευχάριστο. Αλλά μπορεί να είναι ένα κείμενο, μία φράση ή και ένας στίχος που να λειτουργήσει ως «σπινθήρας» για να αρχίσει η διαδικασία της γραφής.

Υπάρχει κάτι που διακινδυνεύετε γράφοντας ποίηση;

Ναι. Διακινδυνεύεις πάντα να γράψεις κάτι που να είναι μέτριο ή, ακόμη χειρότερα,  κακό. Αν είσαι, όμως, αυστηρός κριτής των γραπτών σου ο κίνδυνος ελαττώνεται. Κακό ποίημα σημαίνει κακή πρώτη ανάγνωση του ποιήματος. Γιατί ο ποιητής, μη το ξεχνάμε, είναι ο πρώτος αναγνώστης των γραπτών του. Αυτός αποφασίζει τι είναι δημοσιεύσιμο, και τι όχι. Τι να κρατήσει και τι να αφήσει.

Πώς αντιλαμβάνεστε την έμπνευση; Τι ιδιαίτερο έχει εκείνη η στιγμή που αποφασίζετε ότι μπορείτε να ξεκινήσετε να γράφετε ένα ποίημα;

Δεν ξέρω τι ακριβώς σημαίνει «έμπνευση». Ξέρω ότι έρχεται εκείνη η στιγμή που μια δύναμη μέσα σου σε ωθεί να γράψεις την πρώτη λέξη στο χαρτί. Να αποτυπώσεις μία σκέψη ή ένα συναίσθημα. Μπορεί, βέβαια, η στιγμή αυτή να έχει ελάχιστη διάρκεια – να μη κατορθώσεις να γράψεις παρά ένα-δύο στίχους. Αλλά η πρόκληση είναι πλέον εκεί! Εχει δοθεί το έναυσμα. Η συνέχεια είναι άγνωστη. Η στιγμή ή θα οδηγήσει στη γραφή ενός ολοκληρωμένου ποιήματος, ή απλώς ενός θραύσματος – το οποίο ενδέχεται να επιβιώσει. Για κάθε ποίημα που ολοκληρώνει ένας ποιητής, υπάρχουν δεκάδες άλλα που καταλήγουν στον κάλαθο - του υπολογιστή. Και έτσι πρέπει.

Πώς ξεκίνησε για εσάς η ενασχόληση με την ποίηση;

Ξεκίνησε με την αγάπη μου για τον Αγγελο Σικελιανό. Πρώτα αγάπησα την αντισυμβατική, «αλαφροΐσκιωτη» προσωπικότητά του και μετά την ποίησή του. Ημουν δεκαπέντε χρονών και ζητούσα ένα πρότυπο. Και αυτό το πρότυπο, έμελλε να είναι ο Σικελιανός. Με τα χρόνια, ο διάλογος μεταξύ μας ομολογώ ατόνησε, οι ποιητικές μου αναζητήσεις πήραν άλλους δρόμους. Αλλά δεν ξεχνώ ότι εκείνος υπήρξε η αφορμή να επιχειρήσω αυτό το συναρπαστικό ταξίδι – ένα ταξίδι που διαρκεί μέχρι σήμερα.

Πείτε μου, αν θέλετε, κάποιους σύγχρονους ποιητές που εκτιμάτε και που παρακολουθείτε με ενδιαφέρον. Ποιες είναι οι επιρροές σας;

Ο κάθε ποιητής έχει το δικό του γενεαλογικό δέντρο, με ρίζες και κλαδιά από τον δικό του ή άλλους τόπους. Στο δικό μου δέντρο θα έβαζα τον Καβάφη, τον Σεφέρη, τον Έλιοτ, τον Πάουντ, τον Στήβενς, τον Πεσσόα, τον Καρούζο, τη Βακαλό, τον Κάμμινγκς, τον Άσμπερυ, τον Χέρμπερτ, τον Λεοντάρη, τον Μπέρρυμαν, την Κάρσον, τον Τέιτ, τον Χόλουμπ – μεταξύ άλλων. Και από τη γενιά του ’70, τη δική μου και τις επόμενες, πολλούς ποιητές, Ελληνες και ξένους, που γράφουν ποιήματα που προσδίδουν κύρος σε αυτή τη δύσκολη και απαιτητική τέχνη.

Τι σημαίνει σήμερα να είναι κάποιος ποιητής ή να διεκδικεί αυτόν το ρόλο του στη ζωή και την καθημερινότητά του; Ποια είναι η θέση ενός ποιητή στη σύγχρονη εποχή; Ποια είναι, εν τέλει, η σημασία της ποίησης για τον άνθρωπο;

Περισσότερο παρά ποτέ δείχνει να ισχύει η πικρή διαπίστωση του Βάλτερ Μπένγιαμιν: «Μόνο σε κάποιες σπάνιες στιγμές, η ποίηση ανταποκρίνεται στην εμπειρία των αναγνωστών της». Σήμερα, η ποίηση έχει γίνει δύσκολη, καθώς οι τρόποι σκέψης και επικοινωνίας στη σύγχρονη κοινωνία είναι διαφορετικοί από εκείνους που απαιτούνται για την ανάγνωση της ποίησης. Αλλά ποιοι ακριβώς είναι αυτοί οι τρόποι σκέψης; Οσοι δεν διαβάζουν ποίηση, επικαλούνται ως δικαιολογία τη δυσκολία ποιημάτων που δεν έχουν ποτέ διαβάσει! Η δυσκολία δεν είναι μια ιδιότητα των κειμένων, αλλά σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο που τα εκπαιδευτικά ιδρύματα μας μαθαίνουν να διαβάζουμε. Σε μια κοινωνία πνευματικά κατακερματισμένη και ανερμάτιστη όπως η σημερινή, ο ευαίσθητος άνθρωπος αποσύρεται όλο και περισσότερο σε έναν εσωτερικό χώρο. Ο ποιητής είναι καταδικασμένος να είναι «δύσκολος», γιατί μιλάει κυρίως στους ομοτέχνους του, σε αυτή τη μικρή «αδελφότητα» στην οποία η επικοινωνία είναι ακόμη δυνατή, και στους κόλπους της οποίας ορισμένα πράγματα είναι –ευτυχώς- αυτονόητα. Αν λοιπόν η σύγχρονη ποίηση είναι δύσκολη, αυτό έρχεται ως αποτέλεσμα της εξαφάνισης του αναγνώστη. Δεν έχει νόημα, όμως, να θρηνούμε αυτήν την απώλεια. Το μόνο καθήκον, σε αυτό το περιβάλλον του εκπεσμένου, αποσαθρωμένου λόγου, είναι να κρατήσουμε τη γλώσσα ζωντανή. Για μας και τους ομοίους μας.