Το ΕΜΣΤ δίνει φωνή στις γυναίκες δημιουργούς - «Έχουμε τριπλασιάσει τους επισκέπτες μας» λέει η Κατερίνα Γρέγου στο ethnos.gr

Για τους επόμενους μήνες, οι γυναίκες κατακτούν το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) και γίνεται το πρώτο μουσείο στον κόσμο που προτείνει, προωθεί και υπερασπίζεται μια τέτοια πρωτοβουλία σε τόσο μεγάλη κλίμακα. Πιο συγκεκριμένα, από τον Δεκέμβριο του 2023 έως το φθινόπωρο του 2024, παρουσιάζει (σε τρία μέρη) έναν κύκλο εκθέσεων αποκλειστικά αφιερωμένων στο καλλιτεχνικό έργο γυναικών ή καλλιτεχνών που αυτοπροσδιορίζονται ως θηλυκότητες, υπό τον ευρύτερο τίτλο - ομπρέλα «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;», εμπνευσμένο από το έργο της Yael Bartana, (2017).

Στην ξενάγηση που πραγμοποιήθηκε αρχές της εβδομάδας, η καλλιτεχνική διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, Κατερίνα Γρέγου έκανε μία αναδρομή στο 2002, το οποίο, όπως περιέγραψε, είναι συμβολικό για εκείνη. «Πριν αποχωρήσω από το Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ, μικρό κορίτσι που ήμουν, έκανα την έκθεση "Fusion Cuisine" για τους φεμινισμούς, καθώς είχαμε ήδη μπει στο τρίτο κύμα του φεμινισμού. Η έκθεση πήγε σχεδόν άπατη, γιατί θεωρούσαν το θέμα ντεμοντέ και λήξαν, λες και η ταυτότητα και ισότητα των φύλων μπορεί ποτέ να λήξει. Και το λέω αυτό γιατί τώρα είναι της μοδός. Αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι δεν είναι. Είναι ένα πάγιο ζήτημα, το οποίο είναι πάντα εν εξελίξει. Ορισμένες καλλιτέχνιδες μάλιστα τότε είχαν αρνηθεί να συμμετάσχουν, θεωρώντας ότι η έκθεση θα τις περιθωριοποιούσε. Αυτό δεν θα συνέβαινε ποτέ σήμερα, ευτυχώς. Ωστόσο, είμαστε δύο βήματα μπροστά, ένα βήμα πίσω. Απαγόρευση αμβλώσεων, γυναικοκτονίες, βία, σεξισμός. Ειδικά σε μια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου δεν υπήρξε ποτέ ένα οργανωμένο φεμινιστικό κίνημα στις εικαστικές τέχνες και οι γυναίκες καλλιτέχνιδες περιθωριοποιούνταν συστηματικά για δεκαετίες, η συγκεκριμένη πρωτοβουλία αποτελεί μια σημαντική δήλωση και, ταυτόχρονα, αποκατάσταση μιας μεγάλης ανισότητας» υπογράμμισε και συνέχισε: «Ο φεμινισμός δεν είναι κάτι που αφορά μόνο τα δικαιώματα των γυναικών, τα δικαιώματα των φύλων. Δίπλα σε αυτά έχουμε τα δικαιώματα των ζώων και της φύσης, αυτά είναι ζητήματα που ο φεμινισμός φέρνει στο προσκήνιο».

Μία από τις εκθέσεις που παρουσιάζονται έχει τίτλο «Γυναίκες, μαζί» και αποτελεί την πρώτη επανέκθεση της συλλογής του μουσείου μετά την εναρκτήρια παρουσίασή της, το 2019, στη μόνιμη έδρα του ΕΜΣΤ, στο πρώην εργοστάσιο ζυθοποιίας ΦΙΞ. Η έκθεση παρουσιάζει 49 έργα από 25 καλλιτέχνιδες διαφορετικών γενεών και προέλευσης, δέκα από τις οποίες είναι Ελληνίδες. Οι δώδεκα από αυτές προέρχονται από τη Δωρεά της Συλλογής Δημήτρη Δασκαλόπουλου και οι δεκατρείς από την υπάρχουσα συλλογή του ΕΜΣΤ, τη σημαντικότερη και πιο γενναιόδωρη δωρεά στην ιστορία του μουσείου, ενώ επτά από τα έργα είναι νέα αποκτήματα του μουσείου. 

Παρότι δεν υπάρχει ενιαία θεματολογία, καθώς κάτι τέτοιο θα ήταν περιοριστικό στο πλαίσιο της έκθεσης της συλλογής ενός μουσείου, υπάρχουν ωστόσο πολλά κοινά σημεία αναφοράς και διαλόγου, και, επίσης, εννοιολογικές και αισθητικές συγγένειες μεταξύ των έργων. Τις καλλιτέχνιδες απασχολούν θέματα που αφορούν την ταυτότητα φύλου, όπως και ευρύτερα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Το σώμα εξετάζεται ως διαφιλονικούμενο πεδίο και διερευνώνται οι πολλαπλές σημασίες του στην οικογενειακή ζωή, την εργασία, τη σεξουαλικότητα και την αυτοαναπαράστασή του. Μολονότι τα περισσότερα από τα έργα δεν εστιάζουν στη γυναικεία συνθήκη αυτή καθαυτή, υπάρχει μια λανθάνουσα προδιάθεση για ζητήματα ισότητας, καταπίεσης και ετερότητας.

Συστηματικό είναι επίσης το ενδιαφέρον για την υλικότητα και τη χειροποίητη δημιουργία, καθώς πολλά έργα ενσωματώνουν και επανανοηματοδοτούν αντικείμενα και υλικά που προέρχονται από το οικιακό/καθημερινό περιβάλλον και τα μετασχηματίζουν, μέσα από ενδελεχείς χειρωνακτικές γλυπτικές διαδικασίες και εύθραυστες χειρονομίες. Η υπαρξιακή διερώτηση επανέρχεται, όπως επίσης και ο προβληματισμός σχετικά με την εντροπία, την κατάρρευση, τη φθορά και την ευθραυστότητα, αντανακλώντας την τρέχουσα κατάσταση πολιτισμικής αβεβαιότητας.

Αρκετές καλλιτέχνιδες διερευνούν ζητήματα ιστορίας, μνήμης και συλλογικών/πολιτισμικών ταυτοτήτων και εστιάζουν στην κομβική γεωπολιτική θέση της Ελλάδας, εντός της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και του πάλαι ποτέ Λεβάντε. Πρόκειται για τα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τα οποία κρύβουν μέσα τους μια πληθώρα αποσιωπημένων ή περιθωριοποιημένων ιστοριών που παρέμειναν εν υπνώσει, στον απόηχο της κατασκευής των νέων εθνικών αφηγήσεων. Η κληρονομιά αυτής της ιστορίας και της τρέχουσας ιστορίας της ίδιας ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής, με τις πλούσιες ιστορικές, πολιτιστικές και κοινωνικοπολιτικές αφηγήσεις της, βρίσκεται στο επίκεντρο της πολιτικής νέων αποκτημάτων του ΕΜΣΤ.

Ένα μουσείο –ειδικά ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης– δεν μπορεί να εκθέτει μόνιμα το σύνολο της συλλογής του, μια και το μέγεθός της υπερβαίνει πάντα τον διαθέσιμο εκθεσιακό χώρο. Επομένως, οι αλλαγές στην παρουσίαση της συλλογής είναι απαραίτητες προκειμένου να αναδεικνύονται έργα που δεν έχουν εκτεθεί προηγουμένως και να φωτίζονται αθέατες όψεις της συλλογής μέσα από καινούριες επιμελητικές προτάσεις. Το μουσείο και η συλλογή του αποτελούν ζωντανούς οργανισμούς και όχι άψυχα αποθετήρια του παρελθόντος. Επιπλέον, καθώς η συλλογή ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης αντανακλά τις εξελίξεις στην τέχνη αλλά και ευρύτερα τις μεταβολές της ιστορίας και της κοινωνίας, το μουσείο οφείλει ν' ανανεώνει την πολιτική αποκτημάτων του και να την παρουσιάζει συστηματικά στο κοινό.

Κατερίνα Γρέγου στο ethnos.gr: «Οι νέοι συμμετέχουν ενεργά στις δράσεις μας»

Κατά τη διάρκεια της ξενάγησης, ρωτήσαμε την κ. Γρέγου σε ποιο κοινό απευθύνεται η έκθεση και αν είναι ευχαριστημένη με τη μέχρι τώρα πορεία του μουσείου. «Καταρχάς, το κοινό δεν είναι ένα. Απευθύνεται σε διάφορες ηλικιακές ομάδες. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε με την έκθεση της Λήδας Παπακωνσταντίνου, όπου έχει κοινό μεγαλύτερης ηλικίας, σε σχέση με τη Δανάη Ανεσιάδου που έχει πιο νέους επισκέπτες. Με την πάροδο του χρόνου, το κοινό μας έχει αυξηθεί σημαντικά, καθώς ο αριθμός των επισκεπτών έχει τριπλασιαστεί από το ξεκίνημά μας. Μια ιδιαίτερη ικανοποίηση για εμάς αποτελεί η προσέλκυση της νεότερης γενιάς, η οποία πλέον συμμετέχει ενεργά στις δραστηριότητές μας. Η προσέγγισή μας προς το νέο κοινό περιλαμβάνει θεματολογία που τους αφορά, όπως συνέβη με την έκθεση "Modern Love", η οποία προσέλκυσε πάνω από 120.000 νέους επισκέπτες. Η χρήση των social media αποτελεί σημαντικό μέσο επικοινωνίας και προώθησης, ενώ όλες οι δραστηριότητες του δημόσιου προγράμματός μας παρέχονται δωρεάν» απάντησε η ίδια στο ethnos.gr.

Στο πλαίσιο της προσπάθειάς τους να παραμείνουν προσιτοί, το κόστος εισόδου στο μουσείο είναι από τα χαμηλότερα στην Ευρώπη και όχι μόνο. «Παρουσιάζοντας μια σύγκριση με την Αμερική, όπου το εισιτήριο κινείται στα 25 και 30 δολάρια, το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) προσφέρει μια πολύ προσιτή είσοδο στην τιμή των 8 ευρώ. Επιπλέον, οι επισκέπτες που επιλέγουν να επισκεφθούν το μουσείο για δεύτερη φορά απολαμβάνουν έκπτωση μισής τιμής στο εισιτήριο, καθώς η πλυθώρα των εκθεμάτων καθιστά δύσκολο ν' αντιληφθούν όλες τις λεπτομέρειες σε μία μόνο επίσκεψη. Επίσης, φοιτητές και άτομα άνω των 65 ετών έχουν δωρεάν είσοδο, ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή όλων στην κοινότητά μας» συμπλήρωσε. 

Το πολιτικό ενδιαφέρον για τις κοινωνικές ανισότητες και την αδικία

Στον τέταρτο όροφο, η έκθεση «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται», σε επιμέλεια Ελένης Κούκου και Δημήτρη Τσουμπλέκα, ανοίγει τις πόρτες της, αναδεικνύοντας ένα σύντομο, αλλά ενδιαφέρον αφιέρωμα στο έργο της Χρύσας Ρωμανού (1931-2006). Το έργο της χαρακτηρίζεται από τις ανοιχτές αφηγηματικές δομές, τη μηχανική αναπαραγωγή, το τυχαίο, τη διαφάνεια, το παιχνίδι. Από τα πρώτα της βήματα, το μοτίβο του λαβύρινθου, τα ταξίδια, η κριτική στην κοινωνία της κατανάλωσης, το πολιτικό ενδιαφέρον για τις κοινωνικές ανισότητες και την αδικία, ο εκδημοκρατισμός της τέχνης, η ώσμωση τέχνης και καθημερινότητας επανέρχονται ως κεντρικοί θεματικοί άξονες και εξελίσσονται όσο η καλλιτέχνης ωριμάζει και μεταβάλλεται το κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον. 

«Αν και ποτέ δεν αναγνωρίστηκε το έργο και η σημασία του έργου της, όσο θα έπρεπε» επισήμανε η κ. Γρέγου. «Hταν σε μία χώρα που οι γυναίκες ήταν παντελώς αφανείς, παρόλο που η ίδια σίγουρα δεν ήταν αφανής προσωπικότητα. Φτάσαμε στο σήμερα για να μπορέσει να οργανωθεί πραγματικά μια έκθεση που να τη βάζει σ' ένα γενικότερο ιστορικο και τεχνικό πλαίσιο. Για μας είναι πολύ σημαντικό, ότι δεν είναι μόνο ότι μιλάμε για τις γυναίκες, αλλά μιλάμε και για την ιστορία της τέχνης στην Ελλάδα, όπου οι γυναίκες έχουν περιοριστεί» πρόσθεσε.

Η περιήγηση ξεκινά με τους Μύθους, τα ζωγραφικά έργα της περιόδου που έφυγε για το Παρίσι. Συνεχίζει με τα ιστορικά κολάζ του 1965, τις μεγάλες γλυπτικές κατασκευές Meccano, εμπνευσμένες από το ομώνυμο παιχνίδι κατασκευών το οποίο απευθυνόταν στερεοτυπικά στα αγόρια, τις μεταξοτυπίες από το περίφημο ατελιέ της Mec Art Graphic στο Παρίσι, και καταλήγει στα ωριμότερα έργα της, τους Χάρτες - Λαβυρίνθους με την χαρακτηριστική τεχνική του ντεκολάζ σε πλέξιγκλας. Τέλος, η έκθεση, ολοκληρώνεται με ένα βίντεο βασισμένο στο πλούσιο φωτογραφικό αρχείο της Χρύσας Ρωμανού και του συζύγου της, του εξίσου σπουδαίου καλλιτέχνη και καθηγητή της ΑΣΚΤ, Νίκου Κεσσανλή, τονίζοντας την άρρηκτη και αμφίδρομη σχέση τέχνης και ζωής.

«Γλέντησα με την ψυχή μου τα προσχέδια που έκανα και θα τα ξαναδουλέψω με την ίδια έλλειψη άγχους, την ίδια ευχαρίστηση. Πιστεύω σε αυτά όσο και στη μαγική πολιτεία του παραμυθιού, στην οποία εσύ το ξέρεις ότι πιστεύω. Όπως και στα παραμύθια και τις ουτοπίες. Τι ωραίο παραμύθι τα "100 χρόνια μοναξιάς". Και δεν πρέπει να μάθεις το τέλος. Όπως για ότι μαγικό σου συνέβη στα παιδικά σου χρόνια. Δεν πρέπει να υπάρχει τέλος» ακούγεται κατά τη διάρκεια του βίντεο, με τίτλο «ΑΜΟΥΡ», το οποίο είναι εμπλουτισμένο με επιπλέον οπτικοακουστικό υλικό, με τη δημιουργική συνεργασία των καλλιτεχνών Δημήτρη Τσουμπλέκα και Γιώργου Σαλαμέ και της συγγραφέα Αμάντας Μιχαλοπούλου. Σε μια αλυσιδωτή οπτικοακουστική αφήγηση, η Χρύσα Ρωμανού, σαν δρομέας μεγάλων αποστάσεων, στήνει εκθέσεις, καπνίζει, συζητάει και διατρέχει πόλεις και εξοχικά τοπία, στην ουσία την ίδια της τη ζωή.

Ο τίτλος της έκθεσης «Η αναζήτηση της ευτυχίας για όσους περισσότερους γίνεται» προέρχεται από κείμενο του σημαντικού Γάλλου θεωρητικού Pierre Restany σε κατάλογο της Χρύσας και αναδεικνύει τόσο τη συναισθηματική όσο και την πολιτική διάσταση του έργου της.

Δύο γκιλοτίνες φυσικού μεγέθους που «κλέβουν» τις εντυπώσεις

Στον ίδιο όροφο, το EΜΣΤ φιλοξενεί με ιδιαίτερη χαρά την πρώτη ατομική έκθεση στην Ελλάδα της καλλιτέχνιδας Δανάης Ανεσιάδου. Γεννημένη στη Γερμανία από γονείς ελληνικής καταγωγής και εγκατεστημένη στις Βρυξέλλες από νεαρή ηλικία, η Ανεσιάδου τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχει ενσταλάξει ένα ευρύ φάσμα μεταφυσικών και προσωπικών ανησυχιών σ' ένα σαγηνευτικό και πολυπρισματικό σύνολο έργων, με αναφορές στον κινηματογράφο, τον αποκρυφισμό, την ελληνική αρχαιότητα, τον υπερρεαλισμό, καθώς και σε ζητήματα της επικαιρότητας. Την έχουν χαρακτηρίσει ως την «πλέον χαρακτηριστική ευρωπαϊκή φωνή της κρίσης του 21ου αιώνα».

Το έργο της συντονίζεται με εξαιρετική ευαισθησία τόσο με τον πολιτικό ιστό όσο και με τα αδιόρατα νήματα της πραγματικότητας. Διακρίνεται από ένα ζωηρό ενδιαφέρον για την ιστοριογραφία και την πολιτική και αμφισβητεί ό,τι στην εποχή μας θεωρείται αληθές, αναδεικνύοντας τόσο τα δύο μέτρα και δύο σταθμά όσο και τα ψευδοδιλήμματα του κυρίαρχου δημόσιου λόγου. 

Η ατομική έκθεση της Δανάης Ανεσιάδου στο ΕΜΣΤ, με τίτλο «D POSSESSIONS», προσκαλεί τους επισκέπτες σε μια αλληγορική σκηνογραφία, που συναπαρτίζεται, μεταξύ άλλων, από γλυπτά, κολάζ, σκηνικά εξαρτήματα ταινιών, κρυστάλλους και σιδερένια αντικείμενα, τα οποία υπαινίσσονται μια εποχή όξυνσης πολιτικών, κοινωνικών και πνευματικών κρίσεων. Η Ανεσιάδου, θέλοντας να απαλλαγεί οριστικά από όλα τα υπάρχοντά της, τα χύτευσε σε εποξική ρητίνη, μετατρέποντάς τα σε έργα τέχνης. Πρόσθεσε στο μείγμα μεταλλικά ρινίσματα και κρυστάλλους χαλαζία και τα μετέπλασε σε οργονίτες, δηλαδή, σε αντικείμενα μετατροπής ενέργειας που, όπως θεωρούν ορισμένοι, προσελκύουν την οργόνη (ζωτική ενέργεια), η οποία απορροφά την αρνητική ενέργεια και τη μετατρέπει σε θετική. Τα οργονικά γλυπτά, χυτευμένα σε καλούπια σκηνικών εξαρτημάτων από κινηματογραφικές ταινίες, αποκτούν διάφορες μορφές και σχήματα. Λειτουργώντας σαν μια εξορκίστρια της εποχής μας, η Ανεσιάδου επιχειρεί να εξαγνίσει και να μεταμορφώσει όχι μόνο τα υλικά της υπάρχοντα, αλλά και τις ενέργειες που αυτά φέρουν. 

Την προσοχή κλέβουν δύο γκιλοτίνες φυσικού μεγέθους στο βάθος της αίθουσας. «Αυτές ήρθαν σε μένα με λίγο περίεργο τρόπο. Στην διάρκεια της πανδημίας έκανα καραντίνα μόνη σ' ένα τεράστιο σπίτι με κήπο στο Brugge. Δεν ήξερα πως να ξαναμπώ στην Τέχνη και είχα αποφασίσει να κάνω μία ταινία, οπότε όταν ένας φίλος καλλιτέχνης από τις Βρυξέλλες μου είπε πως έχει δύο γκιλοτίνες και θέλει να τις δώσει. Έτσι, τις πήρα εγώ. Τις έβαλα στον κήπο του σπιτιού μου και κάθε μέρα τις έβλεπα, ενώ άκουγα podcasts για το κακό που υπάρχει στον κόσμο» περιέγραψε η Ανεσιάδου. 

Ο,τι μένει στη μνήμη είναι σημαντικό

Στο -1 του κτιρίου οι επισκέπτες έχουν τη χαρά να παρακολουθήσουν την πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση της σπουδαίας εικαστικού και περφόρμερ, Λήδας Παπακωνσταντίνου. Η ίδια ανέπτυξε για σχεδόν πέντε δεκαετίες ένα πολυσχιδές έργο που έλαβε μια ποικιλία μορφών: περφόρμανς, γλυπτικά έργα, βίντεο, in situ εγκαταστάσεις, ζωγραφική, κ.ά., προκειμένου να διερευνήσει θέματα φύλου, σεξουαλικότητας, συλλογικής και προσωπικής μνήμης, ιστορίας, πολιτικής και οικολογίας, πάντα με επίκεντρο το σώμα. Το έργο της αποτελεί τομή για το πεδίο της τέχνης στην Ελλάδα και είναι σημείο αναφοράς και έμπνευσης για τις νεότερες γενιές καλλιτεχνών.

«Δουλέψαμε πάνω από ένα χρόνο, σε καθημερινή βάση. Εχω καταφέρει κάτι σημαντικό, να μείνω ζωντανή σε αυτή την ηλικία και να έχω τη μεγάλη χαρά να βλέπω όλα αυτά που η κ. Πανδή τόσο καλά έχει ετοιμάσει. Δεν είμαι καθόλου υπέρ της αναπαραγωγής μιας περφόρμανς. Εχω γνώση της γέννησης και του τέλους μου. Εχω γνώση της διάρκειάς μου, καθώς και της διάρκειας όλων ημών και όσων μας περιβάλλουν. Οπότε το μόνο που μπορώ να κάνω είναι όπως άφηνε ο Κοντορεβυθούλης ρεβίθια για να τον βρουν, κάτι τέτοιο κάνω και εγώ και κάτι τέτοιο θα δείτε και στην έκθεσή μου. Γιατί θυμόμαστε όλα τα παραμύθια που ήταν καλά, αλλά θυμόμαστε και τα κακά που μας τρόμαξαν. Με το να τα θυμόμαστε όμως, ζουν κι αυτά που δεν άξιζαν. Η αλήθεια, η δικαιοσύνη και η αγάπη, ο έρωτας είναι τα καλύτερα στη ζωή» ανέφερε η κ. Παπακωνσταντίνου. 

Το ενακτήριο έργο της έκθεσης αποτελεί μια νέα εκδοχή του χρονολογίου που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της έκθεσης «Τρεις Παπακωνσταντίνου - Θοδωρής, Λίτσα, Λήδα» το 2016 στο Fougaro Art Center στο Ναύπλιο. Τα νήματα ζωής των τριών πρωταγωνιστών διατρέχουν τους τοίχους του χώρου, υφαίνοντας ένα αφηγηματικό ιστό, στον οποίο επεισόδια προσωπικής και οικογενειακής ιστορίας διαπλέκονται με σημαίνοντα πολιτικοκοινωνικά γεγονότα. 

Παράλληλα, η εγκατάσταση με τίτλο «Post-Champions» δημιουργήθηκε για την ομότιτλη έκθεση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της 16ης Μπιενάλε για τον Αθλητισμό στην Τέχνη. Στο έργο αυτό, η μορφή του κουτιού, σταθερά παρούσα στην καλλιτεχνική διαδρομή της Παπακωνσταντίνου, επενδύεται με στρώματα από ρούχα, τα οποία σχολαστικά έχει ράψει μεταξύ τους, σαν ένα είδος περιβλήματος και καλύμματος προστασίας. Πρόκειται για χρησιμοποιημένα ρούχα οικείων της προσώπων ή άλλων ανθρώπων που έχει βρει η ίδια. Ως εύπλαστο μέσο γλυπτικής, το ρούχο χρησιμοποιείται από την καλλιτέχνιδα προκειμένου να δημιουργήσει ένα καταφύγιο «για αυτήν που κλαίει». Αφετηρία για τη δημιουργία του έργου υπήρξαν ιστορίες και εικόνες πεταμένων ενδυμάτων μεταναστών και προσφύγων σε σημεία περάσματος από γειτονικές χώρες στην Ελλάδα σε αναζήτησης μιας εξόδου διαφυγής. 

Ο τίτλος της έκθεσης «Χρόνος στα χέρια μου» προέρχεται από την ομότιτλη in situ εγκατάσταση που δημιούργησε η καλλιτέχνιδα το 2010 για το σταθμό του μετρό στο Μοναστηράκι, που βασιζόταν σε φωτογραφία της προβολής του βίντεο με τίτλο «Τα βέλη είναι του έρωτα», πάνω σε τοίχο των οθωμανικών Λουτρών Μπέη Χαμάμ στη Θεσσαλονίκη.