Τιτανικός: Η τραγωδία που έγινε μνημείο της ανθρώπινης αλαζονείας (pics)

Αν ζούμε απλώς για να κυνηγήσουµε την ευκαιρία για ταξική άνοδο και αναρρίχηση, ίσως θα πρέπει να ρίξουµε µια πιο προσεκτική µατιά στον µύθο του «Τιτανικού». Το «όνειρο», χωρίς αµφιβολία, βρήκε την πλήρη µορφή του στην Αµερική, αλλά η πιο δραµατική απόπειρα να το κάνεις δικό σου, σε συµβολικό επίπεδο, έγινε µε ένα ευρωπαϊκό «υπεροπτικό» πλοίο.

Ένα υπερωκεάνιο που αποτέλεσε µέγα τεχνολογικό επίτευγµα για τα δεδοµένα της Γηραιάς Ηπείρου και πήρε εύλογα τον τίτλο του «αβύθιστου». Στις 10 Απριλίου 1912, ο «αβύθιστος Τιτανικός» σαλπάρει από το Σαουθάµπτον της Αγγλίας για το παρθενικό και µοιραίο του ταξίδι. Βυθίστηκε αφού προσέκρουσε σε παγόβουνο, τη νύχτα µεταξύ 14ης και 15ης Απριλίου. Πνίγηκαν πάνω από 1.500 άνθρωποι. Είναι µία από τις πιο µεγάλες καταστροφές που γνώρισε ποτέ ο πλανήτης και σίγουρα η πιο µυθοποιηµένη.

Τούτο οφείλεται στα αδυσώπητα ερωτήµατα που γέννησε: Είναι η µοίρα του ανθρώπου, της ίδιας του της φύσης, να γεννά αδικίες και διαχωρισµούς σε πολίτες πρώτης, δεύτερης και τρίτης κατηγορίας, όπως ακριβώς συνέβη µεταξύ των επιβατών και στον Τιτανικό; Οι ισχυροί του χρήµατος που ανήκουν στο 1% «δικαιωµατικά» ταξίδευαν στην πολυτελέστατη και ευρύχωρη πρώτη θέση, από την οποία την ώρα του πανικού ήταν εύκολο να επιβιβαστούν στις λίγες σωσίβιες βάρκες; Σηµειολογική παρατήρηση: Οι καµπίνες της τρίτης θέσης ήταν κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας…

Οι πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις του δράµατος του «Τιτανικού» συζητούνται και αναλύονται εδώ και πάνω από έναν αιώνα και φτάνουν στις επόµενες γενιές ως «Ψίθυροι από τον βυθό» (τίτλος ενός δοκιµίου που έγραψα το 2012 – εκδόσεις «ΤΟΠΟΣ», µε αφορµή τα 100 χρόνια από το ναυάγιο). Σηµείωνα τότε: «Ο “Τιτανικός” δείχνει να έχει καθιερωθεί ως µνηµείο αλλά και διαρκής προ ειδοποίηση κατά της ανθρώπινης αλαζονείας.

Αιχµαλώτισε τη συλλογική φαντασία σε κάθε µεριά του πλανήτη, έµεινε ως η πιο κατάλληλη περίπτωση για να θεωρηθεί ως ισοδύναµη µε µια αρχαία ελληνική τραγωδία, παραλληλίστηκε από θεωρητικούς και στοχαστές µε τον Καπιταλισµό, ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του ανίκητο (αβύθιστο) αλλά ίσως έχει ήδη προσκρούσει στο δικό του παγόβουνο της παγκοσµιοποίησης και των κολοσσιαίων όσο και απροβλέπτων κοινωνικών και τεχνολογικών εξελίξεων που σάρωσαν κάθε προηγουµένη σιγουριά… Είναι πλέον αποδεδειγµένο ότι το ενδιαφέρον για τον “Τιτανικό” δεν θα κοπάσει ποτέ.

Είτε βλέποντας ταινίες, είτε βλέποντας ντοκιµαντέρ που φέρνουν στο φως νέα πραγµατικά ή ψεύτικα στοιχεία, είτε διαβάζοντας βιβλία, είτε συµµετέχοντας σε αντιπαραθέσεις και στην προώθηση θεωριών συνωµοσίας στο ∆ιαδίκτυο, οι άνθρωποι πάντα θα “επιστρέφουν” στο παγόβουνο και στη νύχτα της 14ης προς 15η Απριλίου 1912. Ουσιαστικά συµµετέχουν συνεχώς στο ίδιο παιχνίδι της µοίρας, αναζητώντας µια καλή απάντηση στο καυτό ερώτηµα: Τι θα κάνατε εσείς αν βρισκόσασταν εκεί; Ο "Τιτανικός" έκανε 2 ώρες και 40 λεπτά για να βυθιστεί. Και οι επιλογές δεν ήταν µόνο επείγουσες. Ήταν θέµα ζωής και θανάτου…».

ΞΑΝΑ ΣΤΗΝ «ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ»

Από το 2012 µέχρι σήµερα πράγµατι σηµειώνονται νέες τέτοιες σηµειολογικές «επιστροφές» στον «Τιτανικό». Η µία αφορά τις συνέπειες του Brexit για το Ηνωµένο Βασίλειο και την υπόλοιπη Ευρώπη και η άλλη τις συνέπειες από την κλιµατική αλλαγή. Ο Λεονάρντο ντι Κάπριο, πρωταγωνιστής της πασίγνωστης ταινίας του Τζέιµς Κάµερον που είναι από τις πιο εµπορικές στην ιστορία του κινηµατογράφου, παίρνει πλέον µέρος στην καµπάνια για τις δραµατικές αλλαγές που φέρνει η κλιµατική αλλαγή και πρωταγωνιστεί σε ντοκιµαντέρ προειδοποιώντας: «Θα γίνει “Τιτανικός” ο πλανήτης, λόγω υπερθέρµανσης»!

Και είναι αλήθεια ότι ο άνθρωπος «εκδικείται». Η κλιµατική αλλαγή λιώνει ακόµα και το παγόβουνο που βύθισε τον «Τιτανικό», λένε κάποιοι επιστήµονες. Ταυτόχρονα οι παραλληλισµοί µε αφορµή τις συνέπειες του Brexit είναι δραµατικά ευρηµατικοί µέσα σε τίτλους:

• «Είναι σαν να βλέπετε την ταινία “Τιτανικός”: Ξέρετε ότι το παγόβουνο είναι εκεί έξω, το πλοίο κατευθύνεται ίσα επάνω του, αλλά κανένας δεν κάνει κάτι …».
• «Είµαστε όλοι σαν τη Ρόουζ και τον Τζακ (οι χαρακτήρες που ερµήνευσαν στην ταινία η Κέιτ Γουίνσλετ και ο Ντι Κάπριο) που πίστευαν ότι βρίσκονται σε ένα ταξίδι για µια καλύτερη ζωή ενώ το κακό πλησίαζε…».
• «Ήδη µπορώ να ακούσω τη Σελίν Ντιόν να τραγουδά καθώς ο “Τιτανικός” πλησιάζει στο παγόβουνο!».

Γιατί συνέβη η τραγωδία;

∆ιάφοροι παράγοντες οδήγησαν στο µοιραίο ναυάγιο. Μεταξύ αυτών:

1. Η υπέρτατη εµπιστοσύνη που επιδείχθηκε σε ένα σύγχρονο, υπερπολυτελές υπερωκεάνιο αλλά µε τρωτά σηµεία τεχνολογίας, σε σχέση µε τις απαιτήσεις που υπήρχαν από αυτό.
2. Η τυχοδιωκτική και εγκληµατική προτεραιότητα που έδιναν οι µεγάλες επιχειρήσεις της εποχής στο κέρδος, αγνοώντας παράλληλα σηµαντικές παραµέτρους της ασφάλειας. Οι σωσίβιες βάρκες είχαν χωρητικότητα 1.186 ανθρώπων, ενώ οι επιβάτες υπερέβαιναν τους 2.500.
3. Η αλαζονική περιφρόνηση προς κάθε προειδοποίηση για την πιθανότητα καταστροφής.

Πολλά ειπώθηκαν εκ των υστέρων για την αποθέωση της τεχνολογίας και τη λατρεία της ταχύτητας. Ήταν από τα συµπτώµατα της εποχής (δεκαετία 1910-1920). Η επιµονή του middle manager για κέρδος πάση θυσία, και η δειλία του να σταθεί αντιµέτωπος µε τα αφεντικά και να πει ένα στοπ: µην παίρνετε τόσο ρίσκο, κάντε λίγο κράτει, κόψτε ταχύτητα, βάλτε συστήµατα ασφάλειας. Γενικότερα κατά τη δεκαετία του 1910 σε κύκλους διανοουµένων και ανερχόµενων εµπορικών στρωµάτων, σάρωνε σε όλη τη Γηραιά Ηπειρο µια υπέρµετρη λατρεία της τεχνολογίας και του ρίσκου. Τρανταχτό παράδειγµα το κίνηµα του ιταλικού φουτουρισµού, που τελικά συντάχθηκε µε τον φασισµό. 

NEARER MY GOD TO THEE

Ο Γουάλας Χάρτλεϊ (γεννηµένος στο Λάνγκασαϊρ το 1878) ήταν ο επικεφαλής της ορχήστρας του «Τιτανικού» που έγινε ίσως το πιο συγκινητικό σύµβολο της τραγωδίας. Το βράδυ της 14ης Απριλίου ελάχιστοι ένιωσαν ανησυχία από το τράνταγµα υστέρα από την πρόσκρουση του πλοίου σε παγόβουνο. Καθώς σιγά σιγά φάνηκε ότι τα πράγµατα ήταν πολύ σοβαρά και ο κίνδυνος να βυθιστεί το πλοίο πολύ µεγάλος, ο Χάρτλεϊ µάζεψε τους µουσικούς του στο κατάστρωµα και η ορχήστρα άρχισε να παίζει ενώ το κρύο αλλά και ο πανικός µεγάλωναν.

Σύµφωνα µε τον Βρετανό δηµοσιογράφο της εποχής Φίλιπ Γκιµπς, η ορχήστρα έπαιζε µεγάλες επιτυχίες εκείνης της εποχής. Μόλις η µπάντα συνειδητοποίησε τη σοβαρότητα και της δικής τους κατάστασης αλλά και το δράµα των επιβατών, αντί να προσπαθήσουν να σώσουν τους εαυτούς τους, ο θρύλος λέει ότι άρχισαν να παίζουν ύµνους. Ο Γκιµπς προσθέτει ότι ο Χάρτλεϊ συνέχισε να παίζει µε τους µουσικούς του ώσπου το νερό έφτασε µέχρι τη µέση τους και το πλοίο άρχισε να γέρνει, στην τελευταία πράξη της επιθανάτιας αγωνίας του… Ο Χάρτλεϊ, κατά τραγική ειρωνεία, είχε πει σε ανύποπτο χρόνο ότι αν βρισκόταν σε πλοίο που βυθίζεται θα ήθελε το τελευταίο τραγούδι της µπάντας του να είναι είτε το «Nearer My God To Thee», ένας όµορφος ύµνος της Αγγλίδας ποιήτριας Σάρα Ανταµς, είτε το «O God our Help in Ages Past», γραµµένο από τον πατέρα της αγγλικής υµνολογίας Ισαάκ Γουότς.

Σύµφωνα µε αφηγήσεις επιζησάντων του «Τιτανικού», το «Nearer My God To Thee» παίχτηκε σίγουρα από την µπάντα του «Τιτανικού» λίγη ώρα πριν να βυθιστεί το πλοίο. Ηταν όµως το τελευταίο; Μέσα σε δύο εβδοµάδες που πέρασαν από την καταστροφή µέχρι την ανεύρεση του σώµατος του Χάρτλεϊ, ο µύθος του ύµνου εδραιώθηκε και το «Nearer My God To Thee» συνδέθηκε διά παντός µε την ιστορία του «Τιτανικού». Η κηδεία του αρχηγού της ορχήστρας του «Τιτανικού» έγινε στη γενέτειρά του, Colne, και την παρακολούθησαν 40.000 άνθρωποι. Μαζί µε τον επικεφαλής τους έµειναν στην ιστορία και οι άλλοι γενναίοι µουσικοί: Τζον Γουέσλι Γούντγουορντ, Τζον Φρέντερικ Κλαρκ, Θίοντορ Ρόναλντ Μπάιλι, Πέρσι Κορνέλιους Τέιλορ, Ρ. Μπίκου, Τζον Λόου Χιουµ, Ζορζ Αλεξάντρ Κρινς.

Tου ΚΩΣΤΑ ∆. ΜΠΛΙΑΤΚΑ