Στα ίχνη του Αλμπέρ Καμύ

«Από τη στιγμή που όλοι θα πεθάνουμε, είναι προφανές ότι το πού και το πότε δεν έχει και τόση σημασία», είπε κάποτε ο Kαμύ και με αυτή του τη διατύπωση υπαινίσσεται την τραγική μοίρα του ανθρώπου που έχει την εφιαλτική επίγνωση ότι είναι καταδικασμένος σε θάνατο. Εάν, λοιπόν, ο άνθρωπος έχει μία τουλάχιστον υποχρέωση, αυτή δεν είναι άλλη από το να ζήσει πραγματικά, ουσιαστικά, πέρα από τους καθιερωμένους περιορισμούς και τις υπαγορευμένες επιλογές.

Κάπως έτσι, ο μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας, δοκιμιογράφος και φιλόσοφος Aλμπέρ Kαμύ (1913-1960) θα αποδοκίμαζε με κάθε τρόπο τη συμβατικότητα μιας «λογικής» ζωής, υποδεικνύοντας -διεξοδικά- το παράλογο της κοινωνικής διαβίωσης και εξυμνώντας μια πιο ενστικτώδη ζωή. Hδη με το εμβληματικό μυθιστόρημά του «O ξένος» (1942) καταφέρνει κάτι το μοναδικό: εκθέτει ανεπανόρθωτα τις «σταθερές» ηθικές αρχές ενός κόσμου στον οποίο κυριαρχεί ο παραλογισμός του υποσυνειδήτου, της άγνοιας της καταγωγής και του προορισμού, της έλλειψης σκοπού για την ύπαρξη.

Αφηγείται τη ζωή ενός αποξενωμένου ανθρώπου, του Mερσώ, ο οποίος παρά το γεγονός ότι δεν διατηρούσε επαφή με τη μητέρα του, όταν εκείνη πεθαίνει, την κηδεύει και επιστρέφει στο Aλγέρι. Εκεί συναντάει μια κοπέλα και αρχίζουν μια ερωτική σχέση. Oταν ένας άντρας τον παρενοχλεί στην παραλία, ο Mερσώ επιστρέφει σπίτι του, παίρνει ένα πιστόλι και τον σκοτώνει.

Κατά τη διάρκεια της δίκης τον κατηγορούν ότι είναι ένας άνθρωπος χωρίς αισθήματα, ένας ασυνείδητος εγκληματίας. Aλλωστε, όπως λένε οι μάρτυρες, ούτε στην κηδεία της μητέρας του δεν είχε κλάψει: Τον καταδικάζουν σε θάνατο. Λίγο πριν εκτελεστεί, αρνείται να μεταλάβει. Ο Kαμύ με το να διακηρύξει -με τη σειρά του- την έλλειψη πίστης στο Θεό, κατάφερε να αποφύγει τις ηθικολογίες και να εισάγει νέα, αυθεντικά ενδεχόμενα συμπεριφοράς.

Η τεχνική του στον «Ξένο» είναι εξαιρετική: Με ένα ύφος επιτηδευμένα επίπεδο, χωρίς να δίνει έμφαση σε μία κατάσταση περισσότερο από μια άλλη, καταφέρνει και δημιουργεί τις συνθήκες ουδετερότητας ενός ντοκιμαντέρ: Απλώς καταγράφει. Πάντως, ο Καμύ θα μπορούσε να είναι περήφανος για μία λογοτεχνική καινοτομία: Αν και διηγείται την ιστορία του σε πρώτο πρόσωπο -επιλογή που συνήθως επιτρέπει στον αναγνώστη να εισχωρήσει στον νου του αφηγητή- το έκανε έτσι ώστε να μην μπορεί κανένας να διεισδύσει στην ψυχή του πρωταγωνιστή.

Και, πράγματι, η απουσία βάθους του Μερσώ, η ασυνήθιστη απάθειά του είναι που έστρεψε σε αυτόν το ενδιαφέρον των αναγνωστών, καθώς είναι φυσικό να θέλει κανείς να μάθει όσα αποσιωπώνται. Από την έκδοσή του, το 1942 στη Γαλλία, ο «Ξένος» έχει περάσει στη σφαίρα του μύθου, αφού εκτός από ένα σύγχρονο κλασικό έργο, εξακολουθεί και παραμένει για τον αναγνώστη ένα συναρπαστικό μυθιστόρημα, αλλά και ένα αινιγματικό αφήγημα.

Στο βιβλίο «Αναζητώντας τον Ξένο - Ο Αλμπέρ Καμύ και ο βίος ενός κλασικού έργου της λογοτεχνίας» η Αλις Κάπλαν σκιαγραφεί την εκπληκτική ιστορία του νεαρού Αλμπέρ Καμύ, που χωρίς καμία σημαντική συγγραφική εμπειρία κατάφερε να δημιουργήσει ένα αριστούργημα. Γεννημένος στη φτώχεια, στην αποικιακή Αλγερία, ο Καμύ ξεκίνησε ως δημοσιογράφος, καλύπτοντας ποινικές δίκες που θα επηρέαζαν καθοριστικά την ανάπτυξη και τη θεματολογία του «Ξένου».

Η συγγραφέας ακολουθεί τα ίχνη του Καμύ στη Γαλλία και αξιοποιώντας επιμελώς τα σημειωματάρια και τις επιστολές του, αναπλάθει τον μοναχικό του αγώνα για τη συγγραφή του βιβλίου, αλλά και αναδεικνύει την επίπονη δημιουργική διαδικασία μέσα από την οποία κατέληξε στην αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο. Το αποτέλεσμα είναι μία εξαιρετική βιογραφία ενός βιβλίου που εξακολουθεί και επηρεάζει τους αναγνώστες σε παγκόσμια κλίμακα.

Η Κάπλαν ξεκινάει από τα αρχικά στάδια της σύνθεσης του «Ξένου» και ακολουθεί με την επιμονή και τη σχολαστικότητα ενός ντετέκτιβ βήμα-βήμα την δημιουργία του, εστιάζοντας στην οπτική του Γάλλου συγγραφέα. Αυτό που επιτυγχάνει είναι να αναδείξει τις προϋποθέσεις πίσω από το συγκεκριμένο μυθιστόρημα, πλησιάζοντας όσο πιο κοντά γίνεται στη διαδικασία και την ψυχική κατάσταση του Καμύ, καθώς δημιουργεί τον «Ξένο».

Και αυτό που ενσταλάζει η Αλις Κάπλαν είναι η ουσία της υψηλής Τέχνης του συγγραφέα, τα υλικά που χρησιμοποίησε, οι άγνωστες πτυχές της συγγραφής του έργου, οι φιλοσοφικές του προεκτάσεις, μαζί με όλα εκείνα τα υφολογικά και αισθητικά στοιχεία που το καθιέρωσαν ως ένα κομψοτέχνημα της λογοτεχνίας: Η μελωδικότητα των προτάσεών του, ο τραχύς αισθησιασμός του μεσογειακού τοπίου, η έντονη εικονοποιία της αφήγησης και η απόλυτη συμμετρία στην περιγραφή της ιστορίας μιας ζωής που κατά τρόπο απόλυτο κόπηκε στα δύο – όλα ξεκίνησαν από έναν φόνο στην παραλία…

ΑΛΙΣ ΚΑΠΛΑΝ
«Αναζητώντας τον Ξένο - Ο Αλμπέρ Καμύ και ο βίος ενός κλασικού έργου της λογοτεχνίας»
Μετάφραση: Νίκος Χαροκόπος
Εκδόσεις: Καπόν