Κορυφώνεται η διαμάχη για τα αρχαία του σταθμού «Βενιζέλου»

Τεράστιο αναβρασμό έχει προκαλέσει η επιλογή της πολιτικής ηγεσίας του Υπουργείου Πολιτισμού να περάσει από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο με διαδικασία εξπρές, αύριο, στις 14.00, την «έγκριση ή μη του αιτήματος της Αττικό Μετρό Α.Ε. σχετικά με την έγκριση μελέτης κατασκευής του Σταθμού "Βενιζέλου" με προσωρινή απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων», στο πλαίσιο κατασκευής του σταθμού «Βενιζέλος» στο μετρό Θεσσαλονίκης, με σαφή και εκφρασμένη (στη ΔΕΘ) την πρόθεση και του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη «επιστροφής στην αρχική λύση για τον σταθμό -με απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιολογικών ευρημάτων».

Ήδη η σπουδή της υπουργού Πολιτισμού, όπως αναφέραμε σε παλαιότερο ρεπορτάζ μας, να περάσει άμεσα το θέμα είχε προκαλέσει την έντονη αντίδραση μεταξύ των αρχαιολόγων και υπηρεσιακών παραγόντων του υπουργείου Πολιτισμού που επιχειρηματολογούσαν επισημαίνοντας ότι «ο χρόνος είναι περιορισμένος, δεν μπορεί ένα τόσο σοβαρό θέμα να το ξεπετάμε έτσι. Χρειάζεται χρόνος για να κατατεθούν τεκμηριωμένες εισηγήσεις επί των προτάσεων».

Άλλωστε το αρχαιολογικό εύρημα για το οποίο γίνεται τόσο θόρυβος δεν είναι μία περίπτωση κοινή ούτε καν για τον ελλαδικό χώρο στον οποίο πράγματι ισχύει το «όπου σκάψεις θα βρεις αρχαίας». Εδώ αναφερόμαστε, όμως, σ' ένα μοναδικό μνημειακό σύνολο, σ' ένα ολόκληρο τμήμα της βυζαντινής κοσμικής Θεσσαλονίκης, που σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση διατήρησης, ένα κομμάτι, δηλαδή, της πλακόστρωτης βυζαντινής λεωφόρου μήκους 77 μέτρων που διέσχιζε το κέντρο της Θεσσαλονίκης ήδη από τον 4ο αι. μ.Χ., ακριβώς κάτω από την Εγνατία. Σε βάθος 6 μέτρων αποκαλύφθηκε τμήμα της decumanus maximus (κύρια οδός με κατεύθυνση από Ανατολάς προς Δυσμάς), που διασταυρώνεται με μια cardo, κάθετη ρωμαϊκή οδό, με κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο. Ο οδικός άξονας είναι στρωμένος με μαρμάρινες πλάκες και βρίσκεται κάτω από εντυπωσιακό τετράπυλο με πλατεία, δημόσιο κτίριο και στοές με καταστήματα. Το μεγάλο τμήμα της βυζαντινής Μέσης Οδού θα έχουν τη δυνατότητα όχι μόνο να θαυμάσουν, αλλά και να το περπατήσουν οι επισκέπτες. Δύο οι απόψεις που έχουν εκφραστεί και οι οποίες ειδικά στη Θεσσαλονίκη παίρνουν πλέον διαστάσεις διχασμού των πολιτών.

Πολύ σχηματικά η μία υπέρ της απόσπασης και επανατοποθέτησης των αρχαιοτήτων είναι εκείνη που εκφράζεται δια της Κυβέρνησης, της Αττικό Μετρό, του Περιφερειάρχη Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολου Τζτζικώστα και του νυν Δημάρχου Θεσσαλονίκης Κωνσταντίνου Ζέρβα που επικαλούνται επιτάχυνση μ αυτό τον τρόπο των διαδικασιών και παράδοση πλήρους του έργου του Μετρό Θεσσαλονίκης και των 13 συνολικά σταθμών δηλαδή το 2023.Υπέρ αυτής της άποψης είναι και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Υπαλλήλων-ΥΠΠΟ (ΠΟΕ-ΥΠΠΟ) ο πρόεδρος της οποίας μάλιστα (και παρεμπιπτόντως υπόδικος για πέντε κακουργήματα ως εμπλεκόμενος στην υπόθεση του Ταμείου Αλληλοβοήθειας Υπαλλήλων ΥΠΠΟ), Γιάννης Τσακοπιάκος θα παραστεί στην αυριανή συνεδρίαση του ΚΑΣ.

Και η άλλη που είναι υπέρ του σεβασμού του αρχικού σχεδίου κατάχωσης των αρχαιοτήτων για όσο διαρκούν οι εργασίες και ανάδειξης με βασικούς εκφραστές Έλληνες και ξένους αρχαιολόγους (ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων πρωτοστατεί)  τον τέως Δήμαρχο Θεσσαλονίκης Γιάννη Μπουτάρη (που είχε αναδείξει εξαρχής το θέμα, επιμένοντας ότι η απόσπαση των αρχαιοτήτων «θα καθυστερήσει χρονικά την ολοκλήρωση του Μετρό για το 2024 - 2025, το έργο θα κοστίσει περισσότερο και τίθεται σε κίνδυνο ο ολοκληρωμένος χαρακτήρας του μνημειακού συνόλου»), διεθνή Μέσα (όπως το BBC) γνωστούς καλλιτέχνες όπως οι Αργύρης Μπακιρτζής, Σταμάτης Κραουνάκης που έχουν πάρει δημοσίως θέση καθώς και του Ενιαίου Συλλόγου Υπαλλήλων ΥΠΠΟ Αττικής, Στερεάς και Νήσων.

Σημαντική παρέμβαση έκανε όμως και η «φωνή» της Πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης η EUROPA NOSTRA που απευθύνεται προς το ΚΑΣ με επιστολή υποστήριξης υπέρ της κατά χώραν παραμονής των αρχαιοτήτων στο σταθμό Βενιζέλου. Ταυτόχρονα υπενθυμίζει τις δεσμεύσεις της Ελλάδας για την προστασία της Πολιτιστικής κληρονομιάς μέσω των συμφωνιών που έχει υπογράψει στο παρελθόν Υπέρ αυτής της άποψης είναι και η τέως πολιτική ηγεσία του υπουργείου Πολιτισμού καθώς μάλιστα σήμερα σχετικές δηλώσεις έκανε η τέως υπουργός Μυρσίνη Ζορμπά και η τέως Γ.Γ. του υπουργείου Πολιτισμού, αρχαιολόγος Μαρία Βλαζάκη.

Δήλωση Ζορμπά

Στη δήλωσή της με τίτλο «Υποβάθμιση της διεθνούς εικόνας της χώρας», η κυρία Ζορμπά δηλώνει τα εξής:

«Η καταστροφή της μοναδικής ιστορικής οδικής αρτηρίας των ρωμαϊκών και βυζαντινών χρόνων του Decumanus Maximus συνιστά εγκληματική πράξη για τη Θεσσαλονίκη και για την πολιτιστική κληρονομιά ολόκληρης της χώρας. Ο πρωθυπουργός και η υπουργός Πολιτισμού έχουν ακέραιη την πολιτική ευθύνη, ενώ τα μέλη του ΚΑΣ θα πρέπει να λογοδοτήσουν για την ψήφο τους  σε ολόκληρη την αρχαιολογική επιστημονική κοινότητα, ελληνική και διεθνή.

Από τις άστοχες διεκδικήσεις του πρωθυπουργού για τα Γλυπτά του Παρθενώνα και τις κοσμικές  μεγαλοστομίες της κυβέρνησης για τις επετείους της ελληνικής Επανάστασης και των αρχαίων μαχών, η κυβέρνηση καταλήγει τώρα σε μια κραυγαλέα  υποβάθμιση της διεθνούς εικόνας της χώρας. 

Ποια θα έπρεπε να είναι η πρωτίστως επιστημονική και ιστορική και, κατά συνέπεια, πολιτική διαχείριση αυτού του μοναδικού θησαυρού που επιφύλασσε η ιστορία στη Θεσσαλονίκη το δηλώνει η σαφέστατη θέση του Τμήματος  Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, του Συλλόγων Ελλήνων Αρχαιολόγων, της Κίνησης Πολιτών Θεσσαλονίκης για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, της Europa Nostra, κ.ά.»

Δήλωση Βλαζάκη

Στη δική της δήλωση η τέως Γ.Γ. του ΥΠΠΟ Μαρία Βλαζάκη αναφέρει τα εξής:

«Χωρίς αιτία, χωρίς πιστευτή δικαιολογία, η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Πολιτισμού καλεί το ΚΑΣ να επικυρώσει προειλημμένες προφανώς πολιτικές αποφάσεις, ήδη δημόσια ανακοινωθείσες από 7.9.2019 διά στόματος πρωθυπουργού στη ΔΕΘ, για τις αρχαιότητες στον σταθμό Βενιζέλου στο μετρό Θεσσαλονίκης. Απολύτως συνεπείς στις συμφωνίες μεταξύ πολιτικής ηγεσίας και Αττικό Μετρό, επανεισάγεται στο ΚΑΣ εσπευσμένα, στην εκπνοή του έτους και στα προεόρτια, μελέτη κατακερματισμού και απόσπασης του μοναδικού για τις μαρτυρίες της κοσμικής συμβασιλεύουσας των βυζαντινών χρόνων αρχαιολογικού χώρου. Γιατί δεν είναι διόλου τυχαίο το ότι από όλες τις αρχαιότητες που ήρθαν στο φως για την κατασκευή του μετρό και οι οποίες αποδομήθηκαν ή σε ελάχιστες περιπτώσεις αποσπάστηκαν, το μνημειακό σύνολο του σταθμού Βενιζέλου ξεσήκωσε τέτοια θύελλα αντιδράσεων.

Η επανεισαγωγή του θέματος στο ΚΑΣ είναι ακατανόητη, καθώς κατά τα έτη 2015-2019 προτάχθηκε η κατά χώραν διατήρηση του μοναδικού μνημειακού συνόλου για λόγους υπέρτερου δημοσίου συμφέροντος που συνίσταται στη σπουδαιότητα και μοναδικότητά του ανεξαρτήτως κατασκευής του επίμαχου σταθμού (Υπ. Απόφαση 2015). Ακολούθως δε ανευρέθη και η ενδεδειγμένη τεχνική λύση διατήρησης των αρχαιοτήτων κατά χώραν, επανασχεδιαζομένου συνολικά του σταθμού από κοινού με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς (Υπ. Απόφαση 2017). Αυτό που κυρίως επετεύχθη ήταν η συμμετοχή του Υπουργείου στον σχεδιασμό του σταθμού με όρους ανάπλασης της πόλης της Θεσσαλονίκης, μια ευτυχής στιγμή σύγκλισης σχεδιασμού τεχνικών έργων σε επίπεδο πολεοδομίας και προστασίας της πολιτισμικής κληρονομιάς.

Οι παραπάνω ενέργειες της πολιτικής ηγεσίας κατάφεραν να επανεισάγουν στην ελληνική κοινωνία την οξύτατη διαμάχη που έλαβε χώρα κατά τα έτη 2013-2014 και τον συνακόλουθο διχασμό που πυροδοτήθηκε από το ψευτοδίλημμα «ή μετρό ή αρχαία», πασχίζοντας να ακυρώσουν την καλλιέργεια πνεύματος αρμονικής συνύπαρξης σύγχρονων τεχνικών έργων και καταλοίπων του ιστορικού παρελθόντος, που προωθήθηκε επιτυχώς το προηγούμενο διάστημα με όρους ειλικρινούς διαλόγου, δημοκρατικότητας και εξωστρέφειας.

Αντί αυτών, παρατηρούνται συνεχείς προσπάθειες προς την κατεύθυνση του περιορισμού της εξωστρέφειας αλλά και των αρμοδιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού, όπως στην περίπτωση του Ελληνικού, όπου με την παραπλανητική επίκληση της απόφασης του ΣτΕ, συρρικνώθηκε η αρμοδιότητα ελέγχου στην αδειοδοτική διαδικασία σε ακτίνα 20 μόλις μέτρων γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους, προς όφελος της επενδύτριας εταιρείας. Ακολουθώντας την ίδια συνταγή, με νέα παραπλανητική επίκληση της απόφασης του ΣτΕ του 2016, με απελπισμένη και προκλητική παρερμηνεία των εξελίξεων των ανασκαφών στον σταθμό Αγίας Σοφίας, και με διάφορες κινδυνολογίες, γίνεται ξανά προσπάθεια κατακερματισμού και μετακίνησης του μοναδικού μνημειακού συνόλου.

Εν προκειμένω, οι υπηρεσίες του Υπουργείου καλούνται για ένα τόσο σοβαρό θέμα να εισηγηθούν:  α) προχείρως και εντός ολίγων ωρών, β) υπό το βάρος προειλημμένων αποφάσεων σε εξωθεσμικό επίπεδο από κατεξοχήν αναρμόδιους, γ) κατά παράβαση του αρχαιολογικού νόμου, των διεθνών συμβάσεων και των διεθνώς παραδεδεγμένων αρχών για την αυθεντικότητα και την ακεραιότητα των μνημείων, δ) ανατρέποντας την ήδη εφαρμοζόμενη τεχνικά λύση διατήρησης in situ των αρχαιοτήτων και παράλληλα κατασκευής και λειτουργίας του σταθμού, ε) ακυρώνοντας τους εαυτούς τους όσοι συμμετείχαν στις ομάδες εργασίας ανασχεδιασμού του σταθμού και ανηύραν οι ίδιοι την κατάλληλη τεχνική συνδυαστική λύση. Ούτε στην ιστορικής σημασίας Αρχαιολογική Υπηρεσία της χώρας ούτε στο αρχαιότερο Συμβούλιό της αρμόζει τέτοια ευθεία απόπειρα διακινδύνευσης του κύρους και της επιστημονικής τους αξιοπρέπειας.

Πολλώ δε μάλλον καθώς εδώ δεν τίθεται μόνο ζήτημα ήθους και αξιοπρέπειας αλλά και στοιχειώδους νομιμότητας για την εξέταση της μελέτης απόσπασης καθαυτήν: «Η μετακίνηση μνημείου λόγω τεχνικού έργου  μόνο όταν μετά από σχετικό επιστημονικό έλεγχο αποκλείεται κάθε δυνατότητα διατήρησής του στο περιβάλλον του» ορίζει ρητά ο Αρχαιολογικός Νόμος. Επομένως, εφόσον υπάρχει δυνατότητα διατήρησης υλοποιούμενης ήδη και τεχνικά εφικτής, η ίδια η εξέταση του θέματος είναι αυτή που καταρχήν πάσχει νομικά, όχι μόνο η ενδεχόμενη απόφαση απόσπασης.

Ψυχραιμία, λοιπόν. Η Κυβέρνηση πρέπει να σεβαστεί τις θέσεις και τις εκκλήσεις της ελληνικής και διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Η κοινή λογική και ο νομικός και πολιτικός πολιτισμός υποδεικνύουν την άμεση ανάγκη απόσυρσης του θέματος από την ημερήσια διάταξη του ΚΑΣ και τη συνέχιση της εφαρμοζόμενης ήδη επιλογής, με τις βελτιώσεις που μπορεί να επιδέχεται, η οποία σέβεται τις συνταγματικές αρχές, τα μνημεία, τα όργανα, την τοπική κοινωνία αλλά και την οικουμένη και τις επόμενες γενιές».

Οι διαμαρτυρίες εντείνονται:

• Σήμερα που η Κινηση Πολιτών για την υπεράσπιση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς οργανώνει την πρώτη μεγάλη ανοιχτή συγκέντρωση διαμαρτυρίας στη διασταύρωση Βενιζέλου και Εγνατίας (7 μ.μ.). με κεριά, τύμπανα και πανό.
• Και αύριο που η Κίνηση Πολιτών για την υπεράσπιση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς έχει επίσης προγραμματίσει συγκέντρωση διαμαρτυρίας έξω από το υπουργείο Πολιτισμού (Μπουμπουλίνας 20), από τις 13.00, καθώς μία ώρα αργότερα θα ξεκινήσει η συνεδρίαση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου.