Στο φως το «γράμμα» ενός μεταλλωρύχου πριν από 2.300 χρόνια

Ένα «γράμμα» που έστειλε μεταλλωρύχος τον 3^ο π.Χ. αιώνα, γραμμένο στην ελληνιστική κοινή, έφερε στο φως από τα βάθη της ανατολικής ερήμου της Αιγύπτου, πολυεθνική διεπιστημονική ομάδα, με επικεφαλής των γεωλογικών ερευνών τον Έλληνα Μάρκο Βαξεβανόπουλο, διδάκτορα Γεωλογίας του πανεπιστημίου Ecole Normale Superieure της Λυών. Τέσσερις ερευνητές μπήκαν στο άγνωστο μέχρι πρόσφατα ορυχείο χρυσού, που βρίσκεται στην περιοχή Ghozza, σε απόσταση 85 χιλιομέτρων από την πόλη Χουργκάντα στην ανατολική Αίγυπτο και ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος έπιασε πρώτος στα χέρια του το αρχαίο όστρακο. «Στην αρχή πίστεψα ότι ήταν ένα απλό όστρακο, θραύσμα αγγείου. Όταν το γύρισα, είδα πως γράφει κάτι. Ξεχώρισα τις λέξεις «δίψα» και «πείνα».

Για μερικά λεπτά, δεν μπορούσα να αρθρώσω λέξη. Το έδειξα στους τρεις συνεργάτες μου και ξαφνικά όλοι παγώσαμε. Ήταν τόση η συγκίνησή μας που δεν λέγαμε κουβέντα», είπε στο «Έθνος της Κυριακής». Παραδίπλα βρήκε ένα ακόμη κομμάτι από το όστρακο και τότε διαπίστωσε πως και τα δύο μαζί συγκροτούσαν ένα…γράμμα που έγραψε μεταλλωρύχος της εποχής των Πτολεμαίων. Προφανώς αναφέρονταν στις συνθήκες που επικρατούσαν στο ορυχείο χρυσού και ήθελε να στείλει τα νέα του στην οικογένειά του.

Στον χώρο βρέθηκαν ακόμη 5-6 κομμάτια υφάσματος από ρούχα των μεταλλωρύχων σε λευκό χρώμα, καθώς και υπολείμματα από τα καλάθια μεταφοράς του μεταλλεύματος χαλαζία, πιθανόν κατασκευασμένα από φοίνικα. Στο αρχαίο μεταλλείο ο χρόνος μοιάζει σαν να σταμάτησε την ελληνιστική περίοδο. «Η ξηρότητα διατήρησε όλα τα υλικά σε εξαιρετική κατάσταση. Μας έπιασε ένα δέος όταν μπήκαμε μέσα. Όλα ήταν όπως τα άφησαν οι εργάτες τον 3^ο π.Χ. αιώνα. Το ορυχείο διασώθηκε σε αυτή την κατάσταση γιατί δεν υπήρχε εκεί κοντά μεγάλο κέντρο εξόρυξης χρυσού και η εξορυκτική δραστηριότητα δεν συνεχίστηκε στα σύγχρονα χρόνια», αναφέρει ο Μ. Βαξεβανόπουλος. Το μεταλλείο βρέθηκε τυχαία την περασμένη χρονιά, μετά από υπόδειξη ενός βεδουίνου. Τα μέλη της πολυεθνικής αποστολής που συμμετέχουν σε ένα μεγάλο πρόγραμμα εντοπισμού ορυχείων στην έρημο της Αιγύπτου, με επικεφαλής την Γαλλίδα αρχαιολόγο, με ειδίκευση στην Αιγυπτιολογία, Berangere Redon από το πανεπιστήμιο της Λυών, έκαναν επιφανειακές έρευνες, όταν ο βεδουίνος τους υπέδειξε μια τρύπα, που σηματοδοτούσε την αρχή ενός σπηλαίου-όπως πίστευε.  

Εκτός από αρχαιολόγους, στην αποστολή συμμετέχουν επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων από την Αμερική, από το Επιστημονικό Ινστιτούτο CNRS της Ορλεάνης (κοντά στο Παρίσι), από τη Λυών και άλλα ερευνητικά κέντρα, ενώ την ευθύνη των γεωλογικών ερευνών έχει ο Βολιώτης στην καταγωγή, Μάρκος Βαξεβανόπουλος.

Όπως δήλωσε στο «Έθνος της Κυριακής», μετά την υπόδειξη το 2019 του Αιγύπτιου βεδουίνου, τα μέλη της αποστολής επισκέφτηκαν την περιοχή πριν από λίγες εβδομάδες και στο τέλος του Ιανουαρίου ολοκλήρωσαν την έρευνά τους. Όλα τα κινητά ευρήματα μεταφέρθηκαν στο Γαλλικό Ινστιτούτο στο Κάιρο, όπου το επόμενο διάστημα αναμένονται Γάλλοι ερευνητές για να τα μελετήσουν και να τα δημοσιεύσουν, μέσα στο 2020 σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά. Ειδικός επιγραφολόγος, θα μελετήσει το ενεπίγραφο όστρακο της Πτολεμαϊκής περιόδου και θα διαβάσει τις 5-6 φράσεις που γράφει ο μεταλλωρύχος.

Το ορυχείο της Ghozza βρίσκεται κοντά σε ρωμαϊκό οχυρό, αλλά και σε ένα χωριό μεταλλωρύχων, το οποίο επίσης έδωσε εντυπωσιακά ευρήματα. Οι ανασκαφές στα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα και στο ξηρό υπέδαφος, αποκάλυψαν εντυπωσιακές κατασκευές και πλήθος αντικειμένων που σχετίζονται με την επεξεργασία μεταλλεύματος. Πάνω από 500 μυλόπετρες, λίθινα εργαλεία κρούσης και άλλα αντικείμενα, σχετίζονται με τον καθαρισμό του μεταλλεύματος χαλαζία και την εξαγωγή χρυσού. Οι ανασκαφές στο χωριό των μεταλλωρύχων συνεχίζονται και η πρώτη φάση τους θα ολοκληρωθεί τις επόμενες μέρες. Το συγκεκριμένο μεταλλείο είχε βάθος περίπου 30 μέτρων, ήταν δαιδαλώδες, με πολλές στοές και κάλυπτε μια μεγάλη έκταση, η οποία όμως γέμισε με τα μπάζα της εξορυκτικής δραστηριότητας. Έχει διανοιχθεί στα σκληρά, ιζηματογενή πετρώματα της ερήμου με σφυρί και καλέμι και οι αρχαίοι μεταλλωρύχοι αναζητούσαν ένα ορυκτό-οδηγό για τον χρυσό, τον χαλαζία. Ο χαλαζίας αποτίθεται σε φλέβες μέσα σε ασυνέχειες των πετρωμάτων, τις οποίες ακολουθούσαν οι μεταλλωρύχοι. Έσκαβαν βαθιά μέσα στη γη, στο απόλυτο σκοτάδι και σε θερμοκρασία άνω των 27ºC. Η ζέστη και η σκόνη έκαναν την ατμόσφαιρα αποπνικτική, αλλά εκείνοι συνέχιζαν να ψάχνουν για χαλαζία με τα μέσα και τα εργαλεία που διέθεταν.

Όλα στο αρχαίο μεταλλείο δούλευαν ρολόι και οι εργασίες ήταν κατανεμημένες. Άλλοι έσκαβαν τη γη, άλλοι έβγαζαν έξω τον χαλαζία, άλλοι τον κουβαλούσαν, άλλοι καθάριζαν τον χρυσό.  Άλλα τρία μεταλλεία εντοπίστηκαν στα νότια της περιοχής Ghozza με μεγάλη έκταση και δαιδαλώδεις γαλαρίες και η ανασκαφή τους μετατέθηκε για τον Ιανουάριο του 2021, όταν η αποστολή θα επιστρέψει για το υπάρχον μεταλλείο και τα καινούργια. «Του χρόνου θα επιστρέψουμε στο ορυχείου και θα ερευνήσουμε το εσωτερικό του, αναμένοντας και άλλα μοναδικά ευρήματα», δηλώνει ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος.

Ο Έλληνας γεωλόγος μπήκε στο ορυχείο από ένα στενό άνοιγμα, χωρίς να γνωρίζει τι θα βρει στο εσωτερικό του. Είχε μελετήσει καλά την περιοχή, ιστορικά και γεωλογικά και γνώριζε ότι εκεί, υπήρχαν πολλά και πλούσια σε κοιτάσματα χρυσού μεταλλεία ήδη από τους προδυναστιακούς χρόνους και την εποχή των Φαραώ. Αργότερα όταν οι Πέρσες μπήκαν στην περιοχή η εξορυκτική δραστηριότητα σταμάτησε και ενεργοποιήθηκε πάλι στους ελληνιστικούς χρόνους με την Δυναστεία των Πτολεμαίων. Το συγκεκριμένο μεταλλείο πρέπει να ήταν σε λειτουργία για 100-200 χρόνια, πιθανόν μόνο κατά τους Πτολεμαϊκούς χρόνους. Η ανατολική έρημος γνωστή ως Eastern Desert, βρίσκεται στα βάθη της Σαχάρας, στο νοτιοανατολικό άκρο της περιοχής που ορίζεται από τον Νείλο ως την Ερυθρά Θάλασσα. Η πολυεθνική αποστολή, μέλος της οποίας είναι και ο Μάρκος Βαξεβανόπουλος, βρίσκεται εκεί από το 2014 αναζητώντας αρχαία μεταλλεία χρυσού. Αυτή δεν είναι η πρώτη φορά που «σκοντάφτουν» πάνω στην ελληνιστική κοινή. Πριν από δύο χρόνια είχαν εντοπίσει μια επιγραφή ελληνιστικών χρόνων που έγραφε «Δημήτριος», η οποία βρέθηκε σε ένα παλιό χάνι κοντά στον Νείλο. Αρχικά οι ερευνητές πίστεψαν ότι το όνομα είχαν χαράξει τουρίστες που βρέθηκαν στην περιοχή, αλλά Γάλλοι επιγραφολόγοι αποφάνθηκαν πως πρόκειται για μια επιγραφή 2.200 χρόνων και αναφέρεται -πιθανόν- στον Δημήτριο, πολέμαρχο των Πτολεμαίων.

Σε κοντινή απόσταση βρέθηκε αιγυπτιακός ναός και επίσης πολλές ελληνικές επιγραφές, καθώς και απεικονίσεις ζώων (ελάφια, ελέφαντες, καμηλοπαρδάλεις, καμήλες) σε βράχους. Η ιδιομορφία της περιοχής με το άνυδρο και ξηρό περιβάλλον, προστάτευσαν έναν ανεκτίμητης αξίας αρχαιολογικό θησαυρό από την εποχή των Φαραώ, όπως διαχρονικά αποδεικνύουν και οι ανασκαφές των Αιγύπτιων αρχαιολόγων. Κατά καιρούς έχουν βρεθεί στα έγκατα της ερήμου, καλοδιατηρημένα υφάσματα, ξύλινα αντικείμενα, ακόμη και ξύλινες κούκλες ηλικίας μέχρι και 2.500 χρόνων, πάπυροι, κεραμική και κοσμήματα.