Ζωγράφειο στην Κωνσταντινούπολη: Κρατά ζωντανό το πνεύμα της Ρωμιοσύνης

Παρά τους διωγμούς και τις πολιτικές αναταραχές, το σχολείο στο οποίο φοίτησε και ο Οικουμενικός Πατριάρχης ανοίγει αδιάκοπα επί 125 χρόνια τις πύλες του. Ο διευθυντής του, Γ. Δεμιρτζόγλου, μιλά για τους αποφοίτους του που διαπρέπουν και για τις δράσεις του που φέρνουν πιο κοντά τα παιδιά των δύο χωρών.

Στέκεται όρθιο στην καρδιά της Κωνσταντινούπολης, στην οδό Τουρνατζίμπασι, η οποία είναι κάθετη στη Μεγάλη Οδό του Πέρα, εδώ και 125 χρόνια. Κοντά στο ελληνικό προξενείο και στο χαμάμ του Γαλατάσαραϊ. Σύμβολο μιας Ρωμιοσύνης, παρά τους διωγμούς και τις πολιτικές αναταραχές, το Ζωγράφειο ανοίγει μέχρι σήμερα αδιάκοπα τις πύλες του για να μπουν οι 52 μαθητές του και οι 16 καθηγητές του.

Εκατοντάδες οι απόφοιτοί του που διαπρέπουν σήμερα σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης, ενώ μαθητής του υπήρξε για ενάμιση χρόνο ο τότε νεαρός Ιμβριος Δημήτριος Αρχοντώνης, ο νυν Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος.

Συνοδοιπόρος το Ζωγράφειο με το Φανάρι, στα κοινωνικά, τα εκπαιδευτικά, τα πνευματικά. Και είναι αλήθεια πως η φωτιά παραμένει αναμμένη στο Ζωγράφειο Λύκειο, στη Μεγάλη του Γένους Σχολή, στο Ζάππειο Παρθεναγωγείο, στα ελληνικά σχολεία που λειτουργούν στην ευρύτερη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, εκεί που ακόμη διδάσκονται Ελληνες φιλόσοφοι και ποιητές από φλογερούς δασκάλους και καθηγητές.

Στο ίδιο ιστορικό κτίριο που σχεδίασε ο καταξιωμένος Ρωμιός αρχιτέκτονας Περικλής Φωτιάδης και χρηματοδότησε ο Ηπειρώτης τραπεζίτης Χρηστάκης Ζωγράφος, με τη Χιακή Σφίγγα, ως έμβλημα, να συμβολίζει «τη νίκη του φωτός της παιδείας κατά του σκότους της αμάθειας».

Το Ζωγράφειο στέλνει το μήνυμα σε όλους πως οι Ρωμιοί εξακολουθούν να έχουν όραμα και διάθεση για δημιουργία. Ο δραστήριος διευθυντής του τα τελευταία 25 χρόνια, Γιάννης Δεμιρτζόγλου, γέννημα-θρέμμα Κωνσταντινουπολίτης ο ίδιος, απόφοιτος του Ζωγραφείου, επικουρούμενος από τη Μακεδονίτισσα σύζυγό του, Ασπα Χασιώτη, γενική διευθύντρια των Εκπαιδευτηρίων Μαντουλίδη, οργανώνουν από το 2012 Διεθνή Μαθητικά Συνέδρια στην Πόλη, υπό την αιγίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Συνέδρια που ως σκοπό έχουν να φέρουν τα παιδιά των δύο χωρών σε επαφή και, παράλληλα, να γνωρίσουν και να αγαπήσουν μέσα από τις εργασίες τους τους μεγάλους λογοτέχνες του έθνους.

Σπουδαία πρωτοβουλία

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης, που κηρύττει κάθε χρόνο την έναρξη, κάνει λόγο για μια σπουδαία πρωτοβουλία που «φέρει και πάλι στην Πόλη, στην κοιτίδα της παιδείας, ως χελιδόνια, κομίζοντας την άνοιξη, μαθητές και μαθήτριες από όλο τον κόσμο». Το πρώτο συνέδριο αφιερώθηκε στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, ενώ το φετινό είναι αφιερωμένο στον αιώνιο έφηβο Αντώνη Σαμαράκη, με τη συμμετοχή 19 σχολείων της Ελλάδας, της Πόλης, της Λευκωσίας και της Ιμβρου. Ισως γιατί στις μέρες μας που κατεξοχήν «Ζητείται ελπίς», όπως είναι ο τίτλος του αριστουργηματικού βιβλίου με διηγήματα για τον απλό καθημερινό άνθρωπο που αγαπούσε να συναναστρέφεται ο Aντώνης Σαμαράκης, αυτή η επιλογή να είναι μοιραία.

«Το Ζωγράφειο είναι ένας ζωντανός οργανισμός, με πολλές και διαφόρων ειδών καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Προσπαθούμε με κάθε τρόπο να στείλουμε το μήνυμα ότι η Ρωμιοσύνη στην Πόλη συνεχίζει και δεν έχει σβήσει. Λέμε ότι είμαστε λίγοι, αλλά αμέτρητοι» αναφέρει στο «Εθνος της Κυριακής» ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου, διευθυντής του Ζωγραφείου Λυκείου Κωνσταντινούπολης.

Το Ζωγράφειο διαθέτει τέσσερις τάξεις γυμνασίου και τέσσερις λυκείου, σύμφωνα με το τουρκικό εκπαιδευτικό σύστημα. «Ως Ομογένεια αποτελούμε μια μερίδα ανθρώπων που πληρώσαμε τις καλές και δύσκολες μέρες μεταξύ Ελλάδος-Τουρκίας και κάθε πρόβλημα που υπήρξε στη Μεγαλόνησο. Το μεγαλύτερο πρόβλημά μας δεν είναι το ποσοτικό, αλλά κυρίως η άγνοια που υπάρχει γύρω από το θέμα Ρωμιοσύνη και ομογενειακή Παιδεία» τονίζει ο αεικίνητος διευθυντής. Και συνεχίζει: «Η οικονομική κρίση τις δεκαετίες του ’80 και του ’90 ανάγκασε πολλούς νέους να φύγουν από την Τουρκία. Δυστυχώς, με τη συρρίκνωση δεν χάσαμε μόνο εμείς, έχασε και η Τουρκία, διότι έφυγε ένας σημαντικός αριθμός ατόμων με υψηλό, κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο. Ωστόσο, η Ομογένεια προσπαθεί να παραμείνει ζωντανή και γίνονται σημαντικές προσπάθειες από όλους τους φορείς της» προσθέτει.

Παρά την πολεμική και τη ραγδαία μείωση των μαθητών, το επίπεδο της σχολής παραμένει και σήμερα υψηλό. Οπως μας αποκάλυψε ο κ. Δεμιρτζόγλου, στα αποτελέσματα ΑΕΙ Τουρκίας και Ελλάδας, οι μαθητές του σχολείου όχι μόνο μπαίνουν στα πανεπιστήμια, αλλά αποφοιτούν στους πρώτους 10, ενώ έχουν μεγάλες επιτυχίες στις ιατρικές Σχολές.

«Κάθε χρόνος που περνά βλέπω ότι έχουμε όλο και περισσότερους φίλους. Υπηρετούμε την ιδεολογία μας. Και οι λίγοι αξίζουν τα καλύτερα και οι λίγοι μπορούν να πετύχουν. Το να σκέφτεσαι ότι η προσπάθειά μας δίνει κουράγιο σε μια μερίδα ανθρώπων τονώνει και το δικό μας ηθικό» καταλήγει ο ίδιος.

Όσο για τη φιλοπολεμική ρητορική του Τούρκου προέδρου Ταγίπ Ερντογάν τις τελευταίες μέρες, ο κ. Δεμιρτζόγλου σημειώνει με νόημα ότι «την περίοδο του κ. Ερντογάν η Ομογένεια και οι μειονότητες δεν βίωσαν ιδιαίτερα προβλήματα. Μπορώ να πω ότι απέκτησαν και κάποια δικαιώματα. Οι δηλώσεις γίνονται για πολιτικούς λόγους, τους οποίους γνωρίζει ο ίδιος και φανταζόμαστε και εμείς».

Το κουδούνι στο Ζωγράφειο, που για πρώτη φορά ακούστηκε το 1893, συνεχίζει να ηχεί και το 2019, με την ευχή να συνεχίζει και για πολλά χρόνια ακόμη… Γυρίζουμε νοσταλγικά τις ιστορικές του σελίδες μέσα από τη βιωματική αφήγηση της γεννημένης στην Πόλη συγγραφέως και μεταφράστριας Ιούς Τσοκώνα και του βιβλίου της με τίτλο «Το Πέρα των Ελλήνων: Στην Κωνσταντινούπολη του χθες και του σήμερα».

Σε αυτό το σχολείο εγγράφηκε ο αδελφός της Αρης Τσοκώνας, με διευθυντή του τον Δημήτρη Φραγκόπουλο, που η μοίρα θέλησε αργότερα, όπως αποκαλύπτει η συγγραφέας, να κάνει πεθερό του. Σε αυτήν τη σχολή διορίστηκε καθηγητής Χημείας, ενώ εκεί εξακολουθεί να εργάζεται με τη φιλόλογο σύζυγό του.

Η πρόσοψή του, όπως μας πληροφορεί η συγγραφέας, είναι κατασκευασμένη από λευκό μάρμαρο, ενώ η κεντρική είσοδός του στηρίζεται σε δύο μαρμάρινες παραστάδες κολόνες και δύο κίονες με λιτά κιονόκρανα.

Στο περίτεχνο αέτωμα πάνω από την κύρια είσοδο διακρίνεται η Παναγία Βρεφοκρατούσα, τα παράθυρα του πρώτου ορόφου φέρουν επίσης αετώματα, ενώ στις δύο πλευρές της εισόδου διακρίνονται αντίστοιχα δύο ανάγλυφες σφίγγες, που αποτελούν το σύμβολο του σχολείου.

Πρώτο κουδούνι το 1893

Oταν στις αρχές του 19ου αιώνα αυξήθηκε ο ελληνορθόδοξος πληθυσμός της κοινότητας του Πέρα, γεννήθηκε η ανάγκη δημιουργίας ενός μεγάλου σχολείου που θα ανταποκρινόταν στις απαιτήσεις της εποχής.

Το έργο ήταν μεγαλεπήβολο και τα λεφτά πολλά για να τα αντιμετωπίσει η Σχολική Εφορεία, γεγονός που την ανάγκασε να ξεκινήσει έρανο. Οι 5.000 λίρες που μαζεύτηκαν δεν ήταν αρκετές. Τότε

εμφανίζεται στο προσκήνιο ο μεγαλοτραπεζίτης του Γαλατά, Χρηστάκης Ζωγράφος, που εκείνο τον καιρό ζούσε στο Παρίσι, και δίνει 10.000 χρυσές λίρες – ποσό υπέρογκο για την εποχή, αν αναλογιστεί κανείς πως χαρακτηριζόταν κάποιος «μέγας ευεργέτης» όταν προσέφερε ποσό άνω των 200 λιρών.

Το έργο ανέγερσης του Ζωγραφείου ανατέθηκε, έπειτα από διαγωνισμό, στον νεότατο τότε αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη, έναν από τους μεγαλύτερους αρχιτέκτονες της Πόλης. Στον διαγωνισμό συμμετείχαν εννέα Ελληνες αρχιτέκτονες με τα ψευδώνυμά τους.

Τα σχέδια του «Αναξαγόρα» ήταν αυτά που άρεσαν στην επιτροπή, και έτσι ξεκίνησαν οι εργασίες. Ο Περικλής, που ήταν γιος του φιλολόγου και μέλους του Φιλολογικού Συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως Δημητρίου και αδελφός του διάσημου δημοτικιστή γιατρού Φώτη, στη συνέχεια σχεδίασε, μεταξύ άλλων, τον περικαλλή ναό της Αγίας Κυριακής στο Κοντοσκάλι και λίγο αργότερα τη Θεολογική Σχολή της Χάλκης.

Οι εργασίες για το Ζωγράφειο ξεκίνησαν τον Μάιο του 1892, ενώ τα εγκαίνια της Σχολής πραγματοποιήθηκαν τον Σεπτέμβριο του 1893, παρουσία του Πατριάρχη Νεοφύτου, με πρώτο διευθυντή τον Μ. Κεφάλα.

Οι πρώτοι μαθητές, εννέα τον αριθμό, αποφοίτησαν το 1899, ενώ στις αρχές της δεκαετίας του ’60 υπήρχαν 56 σχολεία και περίπου 5.000 μαθητές. Δυστυχώς, μετά τα γεγονότα του ’55, τις απελάσεις του ’64 και το Κυπριακό του ’74, οι μαθητές μειώθηκαν δραματικά, για να φθάσουν στις μέρες μας στον αριθμό των 52 και 353 στην Πόλη και στην Ιμβρο.