Το μαύρο κουτί της ΔΕΘ: Η ανάπλαση και τα στοιχήματα της Θεσσαλονίκης

Συνεχίζει να διχάζει το θέμα της ανάπλασης της ΔΕΘ στον υπάρχοντα χώρο ή της μετεγκατάστασής της στη Σίνδο παραγωγικούς φορείς, κόμματα, αιρετούς αλλά και τους κατοίκους της Θεσσαλονίκης.  Η συζήτηση για την τύχη του Εκθεσιακού χώρου «άναψε» και πάλι με αφορμή και το εν εξελίξει αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ανάπλασής του στο κέντρο της πόλης. Και ενώ ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ολοκληρώνεται τον Μάιο οι φωνές που ζητούν από τους αρμόδιους να το ξανασκεφτούν, προκρίνοντας την μεταφορά της ΔΕΘ «Δυτικά» πληθαίνουν.  Δύο καθηγητές του ΑΠΘ ο Δημήτρης Μάρδας και ο Χαρίτων Σαρλ Χιντήρογλου εξηγούν τι συμβαίνει με το μαύρο κουτί της ΔΕΘ. 

ΔΕΘ: Απαλλαγή από το σύνδρομο του μικρού και του μετρίου!

Δημήτρης Μάρδας

Καθηγητής Τμήματος Οικονομικών Επιστημών του ΑΠΘ, Π. Αν. Υπουργού Οικονομικών και Υφ/γού Εξωτερικών

Η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης (ΔΕΘ) δεν είναι μια υπόθεση μόνο της πόλης της Θεσσαλονίκης ή της Μακεδονίας. Αφορά όλη τη χώρα, τη στρατηγική της στο χώρο του διεθνούς εμπορίου και τη θέση της στα Βαλκάνια και όχι μόνο. Κατά την υποψηφιότητα της Θεσσαλονίκης στην Expo 2008 είχε μελετηθεί και προταθεί η μεταφορά της ΔΕΘ στα δυτικά της πόλης. Μετά από λίγο καιρό εγκαταλείφθηκε αυτό το σχέδιο και στη θέση αναδείχθηκε ένα άλλο.  Το τελευταίο υποστήριζε τη δημιουργία μιας συρρικνωμένης ΔΕΘ μέσα στην πόλη στη θέση της υφιστάμενης.

Η δεύτερη πρόταση κινούμενη στη λογική του μικρού και του μετρίου  εξυπηρετεί απλά κάποια ξενοδοχεία και εστιατόρια για μια εβδομάδα τη χρονιά, μη δίνοντας την παραμικρή προοπτική σε ένα διεθνή εκθεσιακό χώρο ανταγωνιστικό άλλων κρατών. Η ιδέα αυτή φαίνεται ότι μάλλον απομακρύνεται ενώ η λύση μεταφοράς στα δυτικά της πόλης κερδίζει πάλι έδαφος.

Η μεταφορά της όμως εκεί απαιτεί την ανάπτυξη ενός συνόλου υποδομών-δραστηριοτήτων κρατώντας όλη τη χρόνια ζωντανή την περιοχή που θα τη φιλοξενήσει και όχι μόνο κατά τις περιόδους όπου θα έχουμε κλαδικές εκθέσεις. Παραδείγματα προς μίμηση υπάρχουν πολλά.

Δεν μπορούμε φυσικά να αντιγράψουμε τα μεγάλα μεγέθη διεθνών εκθέσεων της Κίνας ή της Γερμανίας μπορούμε όμως να «κλέψουμε» ιδέες που αναπτύσσονται εκεί. Έτσι, σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία μπορούν να λειτουργήσουν στη νέα ΔΕΘ μόνιμα εκθετήρια ξένων αντιπροσωπειών και επιχειρήσεων κατά τα πρότυπα άλλων Κέντρων Εμπορίου (βλ. Yanjiano της Κίνας κ.ά.). Επίσης είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν υπηρεσίες logistics, τελωνειακές αποθήκες, ηλεκτρονικές πλατφόρμες πωλήσεων, πολυχώροι για λιανικές πωλήσεις κ.ά. Ακόμη θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένας χώρος με κινηματογράφους ή ένα μικρό «χωριό» με εστιατόρια που θα αναδεικνύουν την παγκόσμια κουζίνα.

Επιπλέον, μπορεί να κτισθεί η Ελληνική Disneyland με θέμα την μυθολογία και την αρχαία Ελληνική ιστορία. Ακόμη, να γίνει ένα κέντρο για τη νέα γενιά, για αναψυχή και όλα αυτά σε συνδυασμό με τα όσα προσφέρει η εκεί φύση των 200 χιλ. στρεμμάτων της Natura και τόσα άλλα. Από την άλλη, να παραμείνουν εκεί οι εγκαταστάσεις των πρώην ΤΕΙ, έτσι ώστε να κυκλοφορεί νέος κόσμος. Τέλος, δίνεται η ευκαιρία να αξιοποιηθεί και οτιδήποτε άλλο γειτνιάζει με την περιοχή όπως π.χ. τα μοναδικά λασπόλουτρα της Παραλίμνης του Κιλκίς.

Διαφορετικά, αν κτισθεί μια περιοχή χιλιάδων στρεμμάτων χωρίς τις ανωτέρω περιφερειακές δραστηριότητες ή όποιες άλλες κριθούν ως καταλληλότερες, τότε θα υπολειτουργήσει η νέα ΔΕΘ, μένοντας ως ένας έρημος τόπος. Αυτό μπορεί να συμβεί ακόμη και στις περιόδους λειτουργίας κλαδικών εκθέσεων. Έτσι θα δικαιωθούν όσοι υποστηρίζουν την παραμονή της στην πόλη.

Δεν είμαστε Ρώμη ή Νέα Υόρκη για να αρκούμαστε σε μικρά εκθεσιακά κέντρα μέσα στην πόλη. Εδώ είναι Βαλκάνια και έχουμε να ανταγωνιστούμε και τη δυναμική που αναπτύσσει η Κωνσταντινούπολη στον εξεταζόμενο τομέα. Οπότε χρειαζόμαστε μια ΔΕΘ ανάλογων διαστάσεων, πιο μεγάλη και απομακρυσμένη από το σύνδρομο της μετριότητας και από  συντεχνιακές λογικές. Διαφορετικά λύσεις βολικές, εύκολες, χωρίς ιδιαίτερη φαντασία και τόλμη που κινούνται σε λογικές ημίμετρων παγιδεύουν τη χώρα σε μια απερίγραπτη μιζέρια.

Με την μεταφορά της ΔΕΘ δεν θα κτιστεί απλώς ένα εκθεσιακό-εμπορικό κέντρο που στοχεύει στην ανάπτυξη της δυτικής Θεσσαλονίκης, αλλά θα δημιουργηθεί ένας Διεθνής Εκθεσιακός χώρος που θα ανταγωνιστεί όμοιούς του, θα αναδείξει την Ελλάδα στο χώρο του διεθνούς εμπορίου, αναβαθμίζοντας και αναπτύσσοντας ταυτόχρονα μια εγκαταλελειμμένη περιοχή της Ελλάδας, αυτήν της δυτικής Θεσσαλονίκης. 

Ανάπλαση ΔΕΘ: Αντί-Λόγοι για μια Βιώσιμη Θεσσαλονίκη

Χαρίτων Σαρλ Χιντήρογλου

Καθηγητής Τμήματος Βιολογίας ΑΠΘ

Η Θεσσαλονίκη ταλαιπωρείται εδώ και πολλά χρόνια. Τα αίτια αποδίδονται στις πολλές αμφιταλαντεύσεις των αναπτυξιακών πολιτικών, που κατά καιρούς έχουν εξαγγελθεί. Από την περίοδο της οικοδόμησης του Δημαρχείου φτάσαμε στο φάντασμα του ΜΕΤΡΟ με τα ύψιστης πολιτισμικής αξίας βυζαντινά μνημεία στη Βενιζέλου.

Φυσικά, παραμένουν άλυτα τα προβλήματα, όπως:

1. του κυκλοφοριακού και των θέσεων στάθμευσης,
2. της ανάπλασης της ΔΕΘ,
3. του μουσείου Ολοκαυτώματος,
4. του Αριστοτέλειου Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Θεσσαλονίκης,
5. του περιβαλλοντικό  αποτύπωμα της πόλης,
6. η βιωσιμότητα του αστικού περιβάλλοντος, κ.ό.κ.

Πρόσφατα σε έκθεση της ΕΕ Ευρωπαϊκές πόλεις (European cities 2019 SDG Index and Dashboards Reports) οι δείκτες για την βιωσιμότητα των πόλεων έθεσε την Αθήνα στην τελευταία θέση της λίστας των 45 πρωτευουσών / πόλεων της ΕΕ. Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν έβαζαν και τη Θεσσαλονίκη στην λίστα παρακολούθησης. Πλήθος μελετών που έχουν εκπονηθεί για τη βιωσιμότητα της πόλης δεν έχουν αξιοποιηθεί στην υλοποίηση ενός ευρύτερου σχεδιασμού βιωσιμότητας της Θεσσαλονίκης.

Η επικαιρότητα της πανδημίας, όμως, με την αξιοποίηση της ΔΕΘ σε σημαντικό εμβολιαστικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής, αναδεικνύει την αναγκαιότητα χρήσης των εκτάσεών της υπέρ του πολίτη. Ας θυμηθούμε έστω και λίγο τον σεισμό του 1978. Και θυμηθείτε τους πολίτες που είχαν βρει καταφύγιο μέσα στην ΔΕΠ την δύσκολη εκείνη περίοδο. Να γνωρίζουν όμως οι προύχοντες του τόπου, πως οι σεισμοί στην πόλη δεν έχουν κάποιον ορίζοντα παύσεις.

Οι πρόσφατες εξαιρετικές διαδικτυακές συζητήσεις με αναφορά στην ανάπλαση της ΔΕΘ έδωσαν ένα επιπλέον κίνητρο στον όλο προβληματισμό. Οι πρωτοβουλίες ανήκουν στις ομάδες εργασίας της κίνησης ‘’Πανεπιστημιακοί για μια Βιώσιμη Θεσσαλονίκη’’. Στις συζητήσεις αυτές έγινε κατανοητή και η έννοια της πραγματικής διαβούλευσης, και όχι εκείνης της προσχηματικής, δηλαδή διαβούλευση για την διαβούλευση. Η συζήτηση που ακολουθούσε αποτελεί πεμπτουσία του όρου διαβούλευση.

Από μια σύντομη ανασκόπηση στο ιστορικό της ΔΕΘ, φαίνεται πως η πρώτη και αξιοπρόσεκτη τοποθέτηση για το μέλλον της ΔΕΘ άρχισε από το 2000, με τη διεκδίκηση της ΕΧPO 2008, για να φτάσουμε στη σημαντική τοποθέτηση του τ. πρωθ. Κ. Καραμανλή, από το βήμα της ΔΕΘ, για την δημιουργία ενός Μητροπολιτικού πάρκου (βλ. Μακεδονία 24.01.2021). Ακολούθησε μια περίοδος με ποικίλες αμφιταλαντεύσεις με συσκέψεις επί συσκέψεων με τα μνημόνια να βρικολακιάζουν πάνω από τη φτωχομάνα.

Και αντιλαμβάνεται ο καθείς, πως την περίοδο αυτή με την πίεση που δέχονταν τα διάφορα κοινωνικά στρώματα κανείς δεν είχε το μυαλό να σκεφτεί σοβαρά τα όσα σχεδιάζονταν. Ξαφνικά το 2018 επικρατεί η άποψη της παραμονής της ΔΕΘ με στόχο την ανάπλαση προς όφελος της πόλης. Το Ειδικό Χωρικό Σχέδιο (ΕΧΣ) μπαίνει σε διαβούλευση. Στο ΕΧΣ όμως η αναφορά για περιβαλλοντική αναβάθμιση της πόλης και παράλληλη διατήρηση κτηριακών υποδομών υψίστης αρχιτεκτονικής αξίας αποσιωπήθηκε περίτεχνα. Για παράδειγμα αναφέρεται,  «θα δοθεί στην πόλη έκταση 60 στρεμμάτων πρασίνου», δηλαδή μόλις το 1/3 της συνολικής έκτασης των 179 στρεμμάτων, ενώ όλα τα άλλα θα οικοδομηθούν. Δηλαδή, θα γίνουν εργασίες εκσκαφής. Δηλαδή, θα ανακαλύψουμε νέα αρχαιολογικά ευρήματα για τα οποία θα αρχίσει νέος κύκλος αντιπαραθέσεων. Συνέπεια όλων η αναστολή ολοκλήρωσης του έργου. Πάλι στα μπετά η πόλη. Πάλι τα φαντάσματα των εργολάβων για τις αρπαχτές. Μπας και κινηθεί για λίγο το πηλοφόρι.

Ευτυχώς, σήμερα βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο της εξέλιξης των καταληκτικών αποφάσεων και ακόμα υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος που χρειάζεται η πόλη. Για να κάνεις βελτιώσεις δεν απαιτείται ιδιαίτερη φιλοσοφία. Απαιτείται, βούληση και καθαρό μυαλό. Απαιτείται όραμα και θέληση για να δώσουμε μια ευκαιρία βελτίωσης των δεικτών βιωσιμότητα των πόλεων σύμφωνα με τις οδηγίες της ΕΕ. Και επιτέλους ας αφήσουμε τη σπέκουλα περί αποφάσεων και έργων. Η πόλη ανήκει στους κατοίκους της.   

Μελετώντας την επιχειρηματολογία της μετεξέλιξης της ΔΕΘ στην κυριακάτικη Μακεδονία (24.01.2021), διαπιστώνονται πολλές ανακολουθίες σχετικά με την αντιμετώπιση των  περιβαλλοντικών προβλημάτων της πόλης. Ανακρίβειες αναφέρονται και για το κόστος του όλου εγχειρήματος της μετεγκατάστασης της ΔΕΘ στη περιοχή της Σίνδου. Είναι το λιγότερο θλιβερό να διαβάζεις δηλώσεις από εξέχοντα πρόσωπα της δημόσιας ζωής της πόλης να πολιτικολογούν εις βάρος του μέλλοντος της πόλης.

Πρέπει να βρεθεί το θάρρος για την δημιουργία ενός διαύλου επικοινωνίας με τους ειδικούς επιστήμονες του ΑΠΘ, που ασχολούνται με όλα τα ζητούμενα της βιωσιμότητας των πόλεων του ευρωπαϊκού περιβάλλοντος. Η πόλη να τους τιμά στο διηνεκές. Τις μεγάλες αποφάσεις τις παίρνουν όσοι έχουν μέσα τους ένα μεγαλείο.