Δασικές πυρκαγιές: Ολα για την καταστολή, ελάχιστα για πρόληψη παρά το βαρύ τίμημα που πληρώνουμε κάθε χρόνο

Απουσία πρόληψης, ελλιπής χρηματοδότηση, υποστελέχωση των Δασαρχείων και κονδύλια που φτάνουν αργά, όταν έχει ήδη ξεκινήσει η αντιπυρική περίοδος και οι δασικές πυρκαγιές συνθέτουν το πεδίο της δασοπυρόσβεσης στην Ελλάδα, η αρμοδιότητα της οποίας με έναν νόμο του 1998 που εξακολουθεί να προκαλεί αντιδράσεις, πέρασε από τη Δασική στην Πυροσβεστική Υπηρεσία.

Η Ελλάδα αν και κάθε χρόνο βρίσκεται στην πεντάδα των χωρών, στις οποίες αντιστοιχεί το 80% των καμένων εκτάσεων στην Ευρωπαική Ενωση τα τελευταία χρόνια, εξακολουθεί να στηρίζει δυσανάλογα και με παντελή έλλειψη ισορροπίας την καταστολή έναντι της πρόληψης που μετά βίας λαμβάνει ποσοστό περί το 20% της συνολικής χρηματοδότησης.

Η πρόσφατη πυρκαγιά στα Γεράνεια Ορη, η οποία κατέκαυσε μεγαλύτερη έκταση από κάθε άλλη φωτιά πριν το μήνα Ιούνιο κάνοντας στάχτη συνολικά 66.471 στρέμματα, σύμφωνα με το Emergency Management Service της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Copernicus, αρκετά σπίτια και προκαλώντας μία ανυπολόγιστη οικολογική καταστροφή, αποτελεί μία ακόμα απόδειξη, σύμφωνα με την οργάνωση WWF, αλλά και τους δασολόγους, ότι η καταστολή από μόνη της δεν αρκεί, ειδικά εάν η πρόληψη είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Κι αυτό την ώρα που διεθνώς παρατηρείται μία αύξηση στον αριθμό των δασικών πυρκαγιών με παράλληλη επιμήκυνση των αντιπυρικών περιόδων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι από τα αρχικά στοιχεία της έρευνας που διεξάγει το WWF Ελλάς με εταίρο το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR), στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund των EEA Grants, προκύπτει ότι η απουσία χάραξης ενιαίας, διαχρονικής στρατηγικής και εφαρμογής μέτρων δασοπροστασίας, αφήνει πολλά κενά στον έλεγχο της χρηστής διανομής και αξιοποίησης του δημοσίου χρήματος.

Επίσης διαπιστώνεται και απουσία καταγραφής των πραγματικών αναγκών και της σκοπιμότητάς τους, προκειμένου να αποφασίζεται η κατανομή με ανοικτές διαδικασίες, όπως για παράδειγμα σε συνεργασία με τα συναρμόδια υπουργεία και τις περιφέρειες. Έτσι, από το συνολικό ποσό των 241.000.000 ευρώ ανά έτος που έχει διατεθεί για τη δασοπροστασία από διάφορες πηγές (ΠΔΕ, Πράσινο Ταμείο, ΕΣΠΑ, κ.λπ.) κατά την πενταετία 2015-2020 στις αρμόδιες Υπηρεσίες (Δασικές Υπηρεσίες Αποκεντρωμένων Διοικήσεων, Περιφέρειες, Δήμους, Πυροσβεστικό Σώμα), μόνο ένα μικρό ποσοστό αφορά στην πρόληψη. Το μεγαλύτερο ποσοστό (της τάξης του 70-80%) φαίνεται να έχει διατεθεί για δράσεις καταστολής, γεγονός που δείχνει τη γενικότερη τάση για μονομερή ενίσχυση της καταστολής.

Επιπλέον και σύμφωνα με τα στοιχεία που προκύπτουν από το τρέχον ΕΣΠΑ, στον στόχο «Κλιματική Αλλαγή/Πρόληψη» που δύναται να χρηματοδοτήσει δράσεις πρόληψης και καταστολής δασικών πυρκαγιών, η ολοκλήρωση έργων αγγίζει μόνο το 25% του προϋπολογισμού. Από τα ποσά που έχουν διατεθεί μέχρι στιγμής, προκύπτει ότι το 82% έχει δοθεί για δράσεις καταστολής (κυρίως προμήθειες πυροσβεστικού/μηχανολογικού εξοπλισμού) και μόνο το 18% για δράσεις πρόληψης (π.χ. διαχείριση βλάστησης ή εξοπλισμό έγκαιρης ειδοποίησης).

Σημαντική είναι η αδυναμία που παρουσιάζεται όμως και στον τομέα της απορρόφησης κονδυλίων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράμματος PREVAIL, στο προηγούμενο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης 2007-2013, από τα 87.000.000 ευρώ που ήταν διαθέσιμα στην Ελλάδα για πρόληψη δασικών πυρκαγιών, απορροφήθηκε μόλις το 15%. Αξίζει να σημειωθεί πως στις άλλες μεσογειακές χώρες το ποσοστό άγγιξε το 80% επί των αντίστοιχων ποσών.

Παράλληλα, υπολογίζεται ότι τα επόμενα χρόνια περίπου 1,8 δισ. ευρώ σχεδιάζεται να διατεθούν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027 για τις ανάγκες της Πολιτικής Προστασίας με έμφαση στην καταστολή. Παρόλο που είναι απαραίτητη η ενίσχυση και ο εκσυγχρονισμός των μέσων αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Η απάντηση στην αυξανόμενη ένταση των δασικών πυρκαγιών δεν μπορεί να είναι η μονομερής ανάπτυξη των κατασταλτικών μηχανισμών. Χρειάζεται να υπάρξει ισορροπία μεταξύ πρόληψης και καταστολής, καθώς η πρόληψη στηρίζει την καταστολή και όχι το αντίθετο.

Οι αιτίες των πυρκαγιών

Οπως επισημαίνει η περιβαλλοντική οργάνωση, σύμφωνα με τις έως τώρα επίσημες ανακοινώσεις, η πυρκαγιά στα Γεράνεια Όρη πιθανότατα να οφείλεται σε αμέλεια, γεγονός που επιβεβαιώνει ακόμα μια φορά τη σημασία της επένδυσης στην πρόληψη.

Το 87% των συλλήψεων πέρυσι αφορούσε εμπρησμούς από αμέλεια (179 συλλήψεις), ενώ το 13% εμπρησμό από πρόθεση (26 συλλήψεις). Η ίδια τάση φαίνεται να συνεχίζεται και τους πρώτους μήνες του 2021. Σε συνολικά 96 συλλήψεις για εμπρησμό, οι 92 αφορούν εμπρησμό από αμέλεια και μόλις οι 2 από πρόθεση.

«Το γεγονός αυτό έρχεται να μας υπενθυμίσει ότι το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών είναι πρωτίστως ένα κοινωνικό ζήτημα. Η αμέλεια δεν μπορεί να καταπολεμηθεί μόνο με καταστολή και πρόστιμα. Χρειάζεται ανάλυση των βαθύτερων αιτίων σε τοπικό επίπεδο, εναλλακτικές λύσεις διαχείρισης της καύσιμης ύλης και στοχευμένη επικοινωνία με συγκεκριμένες πληθυσμιακές ομάδες (π.χ. εργάτες γης, μελισσοκόμους)», επισημαίνει η WWF.

Σχετικές μελέτες του δικτύου του WWF σε παγκόσμιο επίπεδο για την περίοδο 2019-2020, δείχνουν ότι οι πυρκαγιές αυξήθηκαν κατά 13% και οι αντιπυρικές περίοδοι επιμηκύνθηκαν κατά 20%. Μάλιστα, σύμφωνα με το Joint Research Center (JRC) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το 2019, 11 από τις 27 χώρες της ΕΕ ξεπέρασαν τον μέσο όρο της προηγούμενης δεκαετίας σε περιστατικά και καμένες εκτάσεις. Σε μεσογειακό επίπεδο, πολύ λίγα περιστατικά (μόλις το 0,15%) ευθύνονται για το 35% των καμένων εκτάσεων. Αυτό οφείλεται στην αυξημένη ένταση των πυρκαγιών εξαιτίας και την κλιματικής αλλαγής.

Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής στη δριμύτητα των πυρκαγιών υπολογίζεται ότι θα αυξήσει τις οικονομικές επιπτώσεις στις μεσογειακές χώρες στα 5 δισ. ευρώ/έτος τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με το ερευνητικό πρόγραμμα PESETA IV του JRC, περίπου 63 εκατ. πολίτες της ΕΕ εκτίθενται σε 10 ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς ανά έτος.

Για τους λόγους αυτούς η WWF ζητεί από την Πολιτεία να δεσμευτεί άμεσα για:

1. Ενίσχυση των πόρων που επενδύονται αποκλειστικά στην πρόληψη και ειδικά στα θέματα διαχείρισης της καύσιμης ύλης σε δάση και δασικές εκτάσεις.

2. Ολοκληρωμένη ανάλυση των αιτιών των πυρκαγιών σε τοπικό επίπεδο και προσαρμογή του αντιπυρικού σχεδιασμού στο πρόβλημα.

3. Σύνταξη κοινών (μεταξύ των συναρμόδιων φορέων) σχεδίων αντιπυρικής προστασίας σε τοπικό επίπεδο και με σαφή προληπτικό προσανατολισμό.

4. Πλήρη ενεργοποίηση του συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας.

5. Ολοκλήρωση νομοθετικών κενών (π.χ. δασικοί χάρτες) με σκοπό την αποτροπή αλλαγών χρήσης γης.

6. Συστηματική ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών.

Να σημειωθεί ότι περισσότεροι από 3.600 πολίτες έχουν ενώσει τις φωνές τους με το WWF Ελλάς, υπογράφοντας σχετικό κείμενο και ζητώντας από την Πολιτεία την ανάληψη δράσης. Η συλλογή υπογραφών συνεχίζεται εδώ: https://www.wwf.gr/ti_mporeis_na_kaneis/ekstrateies/prostateuste_ta_dasi/

«Αν δεν υπάρξουν γενναία μέτρα διαχείρισης της καύσιμης ύλης και του τοπίου, των πιέσεων που υπάρχουν στις περιοχές μίξης οικισμών-δασών, καθώς και στοχευμένος αντιπυρικός σχεδιασμός σε τοπικό επίπεδο με οδηγό τα αίτια και την ανάλυση τους, ο μηχανισμός θα εξακολουθήσει να “τρέχει” πίσω από το πρόβλημα. Χρειάζεται να αναλάβουμε άμεσα δράση και να προστατέψουμε τα δάση μας.Και δεν πρέπει να ξεχνάμε τον οδυνηρό τρόπο με τον οποίο η πανδημία του COVID-19 μάς έδειξε τη στενή σχέση ανάμεσα στην απώλεια της φύσης και την ίδια μας την υγεία», τονίζει η Παναγιώτα Μαραγκού, επικεφαλής περιβαλλοντικού προγράμματος του WWF Ελλάς.

Αποδεκατισμένες οι δασικές υπηρεσίες

Υποχρηματοδότηση, έλλειψη προσωπικού, καθυστερημένη κατανομή ακόμα και των λίγων πόρων που διατίθενται για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών, είναι τα βασικά χαρακτηριστικά με τα οποία περιγράφουν την κατάσταση των τελευταίων ετών στο κεφάλαιο πρόληψη οι δασολόγοι.

«Υπάρχουν δασαρχεία που έχουν έναν δασολόγο ή έναν δασοπόνο», επισημαίνει στο «ethnos.gr» ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Δασολόγων Δημοσίων Υπαλλήλων (ΠΕΔΔΥ), Νικήτας Φραγκισκάκης.

Αναφερόμενος στη χρηματοδότηση, σημειώνει ότι η κατανομή των κονδυλίων για φέτος έγινε στις 15 Απριλίου: «Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι το νωρίτερο που θα έχουμε συμβασιοποιημένα έργα είναι στις 15 Ιουνίου». Αλλά και το ύψος της χρηματοδότησης, ελάχιστη σχέση έχει με τις πραγματικές ανάγκες: «Τα αιτήματα των υπηρεσιών από το Πράσινο Ταμείο για έργα βατότητας, συντήρησης οδικού δικτύου, απομάκρυνσης καύσιμης ύλης, κλπ ήταν 17 εκατομμύρια και έγκριση είχαμε για 1,7 εκ. και περίπου αλλα τόσα από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων», σημειώνει ο κ. Φραγκισκάκης προσθέτοντας ότι η έναρξη τόσο καταστροφικών πυρκαγιών τόσο νωρίς στο έτος, προβληματίζει πολύ τους δασολόγους.

Ακόμα ένα μεγαλο πρόβλημα για τις Δασικές Υπηρεσίες δημιουργεί και η υποστελέχωσή τους: «Είμαστε εντελώς <αποστεωμένη> ως υπηρεσία. Οι τελευταίοι ικανοί διορισμοί έγιναν το 2001. Πλέον δεν έχουμε ούτε ανθρώπους, ούτε μέσα. Το 2015 προστέθηκαν άλλα 50 άτομα, οι οποίοι είχαν κάνει τα χαρτιά τους στο ΑΣΕΠ από το 2009. Από τότε έως τώρα έχουν έρθει αγροφύλακες που ονομάστηκαν δασοφύλακες το 2011, οι οποίοι προσφέρουν έργο στην επιτήρηση των εκτάσεων, αλλά δεν επιλύουν τις ελλείψεις επιστημονικού προσωπικού».

Ο ίδιος μάλιστα αναφέρεται και στην αφαίρεση της αρμοδιότητας της δασοπυρόσβεσης από τη Δασική Υπηρεσία το 1998 επισημαίνοντας ότι «πρόκειται για ένα μοντέλο που δεν υπάρχει πουθενά αλλού. Δυστυχώς ο διαχωρισμός της πρόληψης από την καταστολή γεννά μόνο προβλήματα. Και κάθε χρόνο βλέπουμε στις στάχτες των δασών τα αποτελέσματα», λέει ο κ. Φραγκισκάκης.

Μιλώντας για τα χιλιάδες στρέμματα δάσους που άφησε στάχτη η φωτιά στα Γεράνεια Ορη, ο κ. Φραγκισκάκης κάνει μία προσπάθεια να προλάβει άσκοπες κινήσεις: «Η Πολιτεία θα πρέπει να κηρύξει την έκταση άμεσα αναδασωτέα, αλλά να μη σπεύσει να την αναδασώσει τεχνητά. Πρέπει να περιμένουν δύο χρόνια για την επαναφορά του δάσους και να παρέμβουν μόνον όπου η φύση δεν μπορέσει να αντεπεξέλθει. Στη φωτιά της Θάσου αποδείχτηκε ότι από τα 50.000 στρέμματα που κάηκαν, τεχνητή αναδάσωση χρειάστηκε μόνο στα 5.000».

Διαβάστε επίσης: Φωτιά στο Σχίνο: Σε κομμένο ιδιωτικό δασικό δρόμο «σκόνταψαν» οι Πυροσβέστες στα πρώτα κρίσιμα λεπτά