Σαντορίνη: Ο πρώτος πληθυσμιακά δήμος των Κυκλάδων που αναζητεί λύσεις για τον υπερτουρισμό

Τη «χρυσή ισορροπία», η οποία θα τις εξασφαλίσει βιώσιμες τουριστικές ροές χωρίς να τη φέρνει πιο κοντά στον κορεσμό αναζητεί η Σαντορίνη, η οποία την τελευταία 10ετία δεν είδε μόνο τους επισκέπτες της να πολλαπλασιάζονται, αλλά και τους μόνιμους κατοίκους, που πλέον βάσει των επίσημων στοιχείων φτάνουν τους 25.000 με μία προοπτική περαιτέρω αύξησης στους 30.000 τα προσεχή χρόνια.

Το σκοπό αυτό είχε η μελέτη που ολοκληρώθηκε πρόσφατα και αφορά τη φέρουσα ικανότητα του νησιού. Η μελέτη εκπονήθηκε για λογαριασμό του δήμου Θήρας με τη μέτρηση για πρώτη φορά συγκεκριμένων δεικτών και παραδόθηκε από την Ελληνική Εταιρία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) πριν λίγες ημέρες στον Πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη μαζί με μία δεύτερη μελέτη με προτάσεις της Ελληνικής Εταιρίας.

Tι αποδεικνύει η μελέτη

Παρά την εκρηκτική αύξηση του τουρισμού, πάντως, εως το 2019, το νησί δεν είναι έτοιμο να πει αντίο στον μαζικό τουρισμό επ ωφελεία αποκλειστικά του λεγόμενου ποιοτικού και πολυτελέστερου, καθώς έως τώρα τουριστικά είναι προσανατολισμένο σε όλα τα είδη με επιχειρήσεις που καλύπτουν διαφορετικά επίπεδα προυπολογισμών. Αλλωστε παράλληλα με τα 5άστερα ξενοδοχεία στην Καλντέρα λειτουργεί μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων τριων και τεσσάρων αστέρων στην Περίσσα ή την Μεσσαριά, καταλύματα airbnb και μαζί με αυτές επιχειρήσεις εστίασης που εξυπηρετούν και τον μαζικό τουρισμό.

Τι λέει ο δήμαρχος Θήρας

Είναι όμως στους στόχους της δημοτικής αρχής μία καλύτερη διαχείριση των τουριστικών ροών δεδομένου ότι ακόμα και κατά την υψηλή περίοδο μιας κανονικής προ πανδημίας χρονιάς ο συνωστισμός της Οίας δεν χαρακτηρίζει όλα τα σημεία του νησιού: «Επιδιώκουμε τον εμπλουτισμό και τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος της Σαντορίνης για να επιμηκύνουμε την τουριστική περίοδο. Προσβλέπουμε σε μια "χρυσή ισορροπία" μεταξύ του μαζικού τουρισμού και του τουρισμού πολυτελείας ή οποία ν' ανταποκρίνεται σε όλο το εύρος των προσφερομένων υπηρεσιών και προϊόντων, καθώς και στην αύξηση του ποσοστού των επαναλαμβανόμενων τουριστών» επισημαίνει στο «ethnos.gr» ο δήμαρχος Θήρας, Αντώνης Σιγάλας προσθέτοντας πως επιδίωξη είναι να εφαρμοστούν σύγχρονες και καινοτόμες λύσεις για τα προβλήματα που φυσιολογικά δημιουργεί η ανάπτυξη: «Απορρίπτουμε τις ξεπερασμένες, αντιεπιστημονικές και φοβικές προσεγγίσεις. Η Σαντορίνη είναι και θα παραμείνει μοναδική. "Μαξιλάρι" για κάθε όνειρο διακοπών».

Η προσέγγιση του δήμου στο υπαρκτό πρόβλημα του κορεσμού είχε διαφανεί άλλωστε και πέρυσι όταν ο κ. Σιγάλας στην εκδήλωση για το άνοιγμα του τουρισμού ύστερα από την πρώτη πανδημική χρονιά, αναφερόμενος στα φαινόμενα «υπερτουρισμού» στο νησί είχε πει χαρακτηριστικά: «Η Σαντορίνη δεν χρειάζεται να κλείσει τις πόρτες της, ούτε να κάνει ‘’Face Control’’ στους τουρίστες».

Η δημοτική αρχή σημειώνει ότι η υπερσυγκέντρωση που παρατηρείται σε περιοχές όπως η Οία, το Ημεροβίγλι και τα Φηρά δε χαρακτηριζει το σύνολο του νισού ακόμα και στις περιόδους υψηλής κίνησης. Με αυτό ως δεδομένο έχει ενταχθεί στο Στρατηγικό Σχέδιο Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης η εφαρμογή ψηφιακών εργαλείων μέσω ενός Κέντρου Επιχειρήσεων και στοιχείων από τους σταθμούς κινητής τηλεφωνίας βάσει των οποίων φιλοδοξούν να επιτύχουν μία ανακατεύθυνση των ροών όποτε κρίνεται απαραίτητο: «Το ηλιοβασίλεμα είναι εξίσου μαγευτικό από όλο το μήκος της Καλντέρας» εξηγούν συνεργάτες του δημάρχου προσθέτοντας ότι με μία ρύθμιση της κυκλοφορίας θα μπορούσαν να κατευθύνουν το σούρουπο τους τουρίστες στο Ακρωτήρι, τον Πύργο, το Φηροστεφανι ή περιοχές του Κοντοχωρίου.

Στο πλαίσιο της τουριστικής πολιτικής εκτός της διαχείρισης των ροών έχουν ήδη ενταχθεί στο Στρατηγικό Σχέδιο που ηδη έχει ξεκινήσει να υλοποιείται μέτρα που στοχεύουν σε ακόμα δύο βασικές κατευθύνσεις:

• Την επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου καθώς φαινόμενα υπερτουρισμού και κορεσμού παρατηρούνται σε συγκεκριμένες περιόδους του έτους και ειδικότερα τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Στην κατεύθυνση αυτή ήδη γίνονται κινήσεις από το 2015 και μετά, περίοδο από την οποία το νησί έχει επισκεψιμότητα και σε άλλες περιόδου του χρόνου. Στόχος είναι να προωθηθούν ειδικές μορφές τουρισμού, όπως για παράδειγμα ο οινοτουρισμός, ο οποίος ευνοεί επισκέψεις τους φθινοπωρινούς μήνες.

• Στην ενδυνάμωση του επαναλαμβανόμενου τουρισμού, τομέα ο οποίος δεν αποτελεί ένα από τα δυνατά σημεία του νησιού.

• Στην ανάπτυξη του σχεδίου ώστε η Σαντορίνη να προσελκύσει ψηφιακούς νομάδες, μια διεθνώς αναδυόμενη τάση για την οποία ενδιαφέρονται και οι επιχειρηματίες του νησιού.

«Πορευόμαστε προς το μέλλον με σχέδιο και όραμα, έχοντας  ως στόχο την βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη της Σαντορίνης και την περαιτέρω ενίσχυση της θέσης της μεταξύ των κορυφαίων προορισμών, παγκοσμίως» μας λέει ο κ. Σιγάλας αναλύοντας το Στρατηγικό Σχέδιο Βιώσιμης Τουριστικής Ανάπτυξης το οποίο περιλαμβάνει: 

- Το σύνολο των απαραίτητων έργων υποδομής (Νέο λιμάνι, μαρίνα, έργο διαχείρισης απορριμμάτων, 2η γραμμή τελεφερίκ, σύγχρονες μονάδες αφαλάτωσης κλπ). 

- Καινοτόμα προγράμματα και δράσεις (ηλεκτροκίνηση, ψηφιακός μετασχηματισμός των λειτουργιών του Δήμου και ψηφιακή διαχείριση των τουριστικών ροών εντός του νησιού) 

- Έργα και δράσεις προστασίας και ανάδειξης του περιβαλλοντικού και πολιτιστικού αποθέματος 

- Δράσεις προώθησης ειδικών μορφών τουρισμού (Οινοτουρισμός, γεωτουρισμός, γαστρονομικός, ευεξίας κλπ) 

- Σύστημα χρονικά ελεγχόμενης προσέγγισης κρουαζιερόπλοιων και διαχείριση ροών των επισκεπτών της κρουαζιέρας, εντός του νησιού. 

- Ειδικό πολεοδομικό σχέδιο για τον καθορισμό χρήσεων γης. 

- Ίδρυση Οργανισμού Διαχείρισης Προορισμού (DMO) 

- Λειτουργία Τοπικού Τουριστικού παρατηρητηρίου. 

Η μελέτη καταγραφής των δεδομένων

«Η Σαντορίνη της τουριστικής προβολής, του sunset ή της carte postale ειναι αναλώσιμη και ο τουρισμός από μόνος του χωρίς ένα πολιτισμικό πλαίσιο δεν μπορεί να εγγυηθεί τη βιώσιμη ανάπτυξή της». Αυτό επισημαίνουν ξεκάθαρα οι επιστήμονες που διενήργησαν τη μελέτη για το νησί.

Σημειώνουν επίσης ότι ο ποιοτικός τουρισμός και όχι ο ποσοτικός είναι αυτός που θα εξασφαλίσει ένα διαχειρίσιμο μέλλον και έναν ωφέλιμο ορίζοντα για το νησί. Από τον κανόνα αυτόν εξαιρούν τον εξειδικευμένο τουρισμό, όπως για παράδειγμα τον ιαματικό, τον επιστημονικό ή τον περιπατητικό.

Οπως εξηγεί στο «ethnos.gr» ο πολεοδόμος και ανάδοχος της μελέτης, Παναγιώτης Βουλέλλης, για πρώτη φορά προσεγγίστηκε ο πληθυσμός με βάση και την κατανάλωση ενέργειας: «Σήμερα ο δήμος Θήρας είναι πληθυσμιακά ο πρώτος των Κυκλάδων, όπως επιβεβαιώνεται και από το Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού».

Συγκεκριμένα, προκύπτει ότι τα τελευταία χρόνια όλο και αυξανόμενος αριθμός εργαζομένων στον κλάδο του τουρισμού επιλέγει τελικά την Σαντορίνη ως τόπο μόνιμης κατοικίας του με αποτέλεσμα ο μόνιμος πληθυσμός να έχει αυξηθεί κατά 40% τα τελευταία χρόνια. Το γεγονός αυτό έχει αναπτυξιακά οφέλη αλλά δημιουργεί και πιέσεις στο ζήτημα των υποδομών και ιδίως στην υστέρηση για κοινωνική κατοικία και την κάλυψη στεγαστικών αναγκών για εκπαιδευτικούς, αστυνομικούς, γιατρούς καθώς η προσφορά κτιρίων για ενοικίαση είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Ταυτόχρονα και ο αριθμός των επισκεπτών εμφανίζεται αυξημένος καθώς από το 2014 έως το 2018 η αύξηση στις αφίξεις άγγιξε το 44%. Θετικό είναι το γεγονός ότι παρατηρείται αύξηση επισκεπτών κατά 12% και σε περιόδους μη αιχμής.

Αναφορικά με τη φέρουσα ικανότητα του νησιού, ο κ. Βουλέλλης σημειώνει πως από τα στοιχεία των δορυφόρων πράγματι προκύπτουν σημάδια κορεσμού σε ορισμένους οικισμούς, αλλά αυτό δε χαρακτηρίζει οριζόντια το σύνολο του νησιού: «Η φέρουσα ικανότητα δεν είναι ένα εργαλείο που μας λέει stop σε όλα. Είναι ένα εργαλείο, το οποίο στρέφει την ανάπτυξη στη σωστή κατεύθυνση βάζοντας κάποια όρια».

Τόσο οι μελετητές όσο και η δημοτική αρχή, πάντως, γνωρίζουν ότι η Σαντορίνη αυτή τη στιγμή έχει σημαντική έλλειψη υποδομών, κάτι το οποίο είναι προαπαιτούμενο και για την αναβάθμιση του τουριστικού προιόντος, όπως τονίζει ο κ. Βουλέλλης.

Αν και απαιτούνται εξειδικευμένες συγκοινωνιακές μελέτες, εκτιμάται ότι μόνο ένα ποσοστό 30% των οχημάτων θα μπορούσε να κινείται κάθε ώρα χωρίς να δημιουργούνται σοβαροί κυκλοφοριακοί φόρτοι, ενώ η κατάσταση των κυκλοφοριακών συνθηκών χαρακτηρίζεται «χαώδης» τόσο σε επίπεδο κίνησης όσο και σε επίπεδο στάθμευσης.

Ωστόσο φαίνεται ότι σε αυτήν τη συγκυρία και η Σαντορίνη και η Μυκονος έχουν μία μοναδική ευκαιρία να σχεδιάσουν ριζικές αλλαγές καθώς άμεσα θα δημοπρατηθεί το Ειδικό Πολεοδομικό Σχέδιο, το οποίο εκ προιμίου αφορά περιοχές που έχουν άμεση αναγκη ρύθμισης: «Τα νησιά αυτά έχουν μία μοναδική ευκαιρία όσο κανένα άλλο νησί να επιλύσουν και να ξεκαθαρίσουν τι θέλουν και ποια ανάπτυξη θέλουν γωρίζοντας πέρα από κάθε αμφισβήτηση ποιες περιοχές πρέπει να προστατεύονται» επισημαίνει, σημειώνοντας βέβαια ότι τον ευρύτερο σχεδιασμό για όλη την Ελλάδα θα τον ολοκληρώσει το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό, το οποίο ακόμα αναμένεται.

Πληγή τα αυθαίρετα – Τι προτείνει η μελέτη

Η αυθαίρετη δόμηση αποτελεί ένα από τα βασικότερα προβλήματα της Σαντορίνης, όπως προκύπτει από τη βάση δεδομένων του ΤΕΕ, σύμφωνα με την οποία το σύνολο αυθαιρέτων προσεγγίζει τα 426.000 τ.μ. Για κύριους χώρους και ξεπερνά τα 330.000 τ.μ. Για βοηθητικούς. Η πλειονότητά τους (61%) αφορά τη δεύτερη κατοικία και το 21% τον τουρισμό και τη βιομηχανία. Με άλλα λόγια το σύνολο των δηλωθέντων αυθαιρέτων σε άλλη κατοικία και τουριστική χρήση – βιομηχανία φτάνει το 82% του συνόλου των δηλώσεων τακτοποίησης. Επιπλέον σημαντική είναι και η αυξηση των μη νομιμων κατασκευών πισίνας, η οποία οδηγεί σε σημαντική αύξηση των καταναλώσεων και ζήτησης νερού για τη θερινή περίοδο σε ένα νησί που σχετικά άνυδρο που διαχρονικά αντιμετωπίζει σημαντικό πρόβλημα υφαλμύρωσης.

Στις προτάσεις των μελετητών εξέχουσα θέση έχει ο έλεγχος της αυθαίρετης δόμησης, ενώ παράλληλα προτείνεται ο έλεγχος των χρησεων με ενδεχόμενη απαγόρευση κάποιων οχλουσών χρήσεων σε οικισμούς που παρουσιάζουν φαινόμενα κορεσμού.

Μεταξύ άλλων προτείνονται επίσης:

Η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού

Η υποστήριξη της πλήρους μετάλλαξης των τουριστικών καταλυμάτων σε «πράσινα» και υψηλών προδιαγραφών 4 και 5 αστέρων

Η καλύτερη διαχείριση της κρουαζιέρας μέσα από τον καθορισμό ενος μέγιστου πληθυσμού ημέρας και την επιβολή υψηλών τελών ανάλογα με τη χρονική περίοδο και ζήτηση.

Η χωροθέτηση θέσεων στάθμευσης και ο περιορισμός κίνησης οχημάτων που ευθυνονται για ατυχήματα, όπως οι «γουρούνες». Για τον έλεγχο των ροών των επισκεπτών των κορεσμένων οικισμών (Οία – Φηρά) αναφερεται πως θα μπορούσε να ακολουθηθεί ανάλογη πολιτική όπως η προτεινόμενη για τον έλεγχο της κρουαζιέρας (χρέωση εισόδου στην πόλη, time slots).

Η μελέτη είχε ως ανάδοχο τον Παναγιώτη Βουλέλλη, Πολεοδόμο – Μηχανικό, με Ομάδα έργου που απαρτίστηκε κατ’ αλφαβητική σειρά από τα εξής μέλη:

• Ευάγγελος Ασπρογέρακας, Επίκουρος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

• Βούλα Διδώνη, Αρχιτέκτων – Μηχανικός

• Χριστίνα Καρακίζη, Τοπογράφος – Μηχανικός ΕΜΠ, MSc, υπ. δρ. ΕΜΠ

• Μανώλης Κορονιός, Γεωγράφος MSc

• Αμαλία Κουδούνη, Αρχιτέκτων – Πολεοδόμος, τ. δ/ντρια ΔΠΣ ΥΠΕΝ, υπ. δρ. ΕΜΠ

• Ρίβα Λάββα, Επίκουρη Καθηγήτρια ΕΜΠ

• Μιλτιάδης Λάζογλου, Δρ. Πολεοδόμος Χωροτάκτης, μεταδιδ. ερευνητής ΕΜΠ, στέλεχος ΕΛΛΕΤ

• Μαρία Τζιράκη, Πολεοδόμος Μηχανικός, MSc

Την επιστημονική υποστήριξη του όλου έργου είχαν οι Γιάννης Παλαιοκρασσάς, πρ. Επίτροπος Περιβάλλοντος ΕΕ, μέλος ΔΣ ΕΛΛΕΤ, και ο Κωνσταντίνος Σερράος, Καθηγητής ΕΜΠ, Διευθυντής του Σπουδαστηρίου Πολεοδομικών Ερευνών του ΕΜΠ και μέλος ΔΣ ΕΛΛΕΤ.

Και δεύτερη μελέτη προτάσεων από την ΕΛΛΕΤ

Μετά την ολοκλήρωση της φάσης καταγραφης των δεδομένων δημιουργήθηκε μία δεύτερη ομάδα, η οποία συνέταξε δεύτερη μελέτη προτάσεων για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Σαντορίνης.

Στις προτάσεις αυτές εξέχουσα θέση έχει η αυστηρή τήρηση του ορίου των 8.000 εισερχομένων επιβατών στο νησί, η απαγόρευση της διανυκτέρευσης των κρουαζιερόπλοιων, αλλά και η πλήρης απαγόρευση της «γουρούνας».

Παράλληλα η επιστημονική ομάδα προέταξε την απαγόρευση δημιουργίας νέων ξενοδοχειακών μονάδων στην Οία, στα Φηρά και το Ημεροβίγλι και σε εκτός σχεδίου περιοχές και τη μείωση των συντελεστών δόμησης των νέων ξενοδοχείων, αλλά και τον καθορισμό κατώτατου ορίου κατάτμησης 10 στρεμμάτων για την κατοικία στις εκτός σχεδίου περιοχές.

Επιπλέον προτείνεται η επιβολή περιορισμών στις περιόδους αιχμής και η χρήση κινήτρων αλλά και αντικινήτρων (πχ. διαφοροποίηση του ύψους του τέλους παρεπιδημούντων και επιβολή «ειδικού τέλους επιβάρυνσης» στο εισιτήριο πλοίου, ώστε να μετακινηθεί χρονικά η προσέλευση και διαμονή στο νησί προς τους μήνες Απρίλιο και Μάϊο και τους φθινοπωρινούς μήνες.

Στη νέα Ομάδα μελέτης συμμετείχαν οι:

- Μάρω Ευαγγελίδου, Πολεοδόμος- Χωροτάκτης, Πρόεδρος ΣΘΕΠ και τ. Γενική Γραμματέας Περιβάλλοντος

- Σάντρα Βλαντού, Αρχιτέκτων -Πολεοδόμος και τ. Διευθύντρια Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού

- Βούλα Διδώνη, Αρχιτέκτων, τ. Υπεύθυνη του προγράμματος του ΕΟΤ για την προστασία και ανάδειξη της Οίας

- Μόνικα Θέμου, Πολεοδόμος-Συγκοινωνιολόγος

- Κώστας Καρράς, Συνιδρυτής της ΕΛΛΕΤ

- Αμαλία Κουδούνη, Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, τ. Διευθύντρια Διεύθυνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού ΥΠΕΝ

- Μιλτιάδης Λάζογλου, Δρ. Χωροτάκτης-Πολεοδόμος, Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Πολιτικής της ΕΛΛΕΤ

- Δημήτρης Ντινόκας, Δασολόγος-πρ. Διευθυντής Δασικών Έργων και Υποδομών

- Μαρία Μάρακα-Ρωμανού, Αρχιτέκτων-Πολεοδόμος, τ. Γενική Διευθύντρια τουριστικής ανάπτυξης ΕΟΤ

Όλες οι ειδήσεις

Φωτιά στον Βαρνάβα: Έριξε νερό το ρωσικό Beriev-200 και άρχισε να βρέχει σε όλη την περιοχή

Κορονοϊός: Συναγερμός για κρούσματα σε τέταρτη κατασκήνωση - 6 στο Σοφικό Κορινθίας

Χαρδαλιάς: 51 φωτιές το Σάββατο - «Ακόμα μια δύσκολη μέρα»

Νέα μέτρα - Διαχωρισμός στην εστίαση: Το τελικό σχέδιο, η εφαρμογή ελέγχου και τα πρόστιμα

Η φωτογραφία του 1901 που είναι ξανά επίκαιρη: Τα δύο παιδιά έχουν ευλογιά αλλά το ένα είναι εμβολιασμένο