Ιάκωβος Μιχαηλίδης στο ethnos.gr για Σφέτα: Έφυγε ο μεγαλύτερος Βαλκανιολόγος-Η πρόβλεψή του για τη Συμφωνία των Πρεσπών

«Ιάκωβε, θέλω μια προσωπική χάρη, μην αφήσεις τους μαθητές μου στη τύχη τους» ήταν ίσως η τελευταία επιθυμία του Σπύρου Σφέτα, Καθηγητή Νεότερης και Σύγχρονης Βαλκανικής Ιστορίας του ΑΠΘ,  μπαίνοντας στο χειρουργείο τον περασμένο Σεπτέμβριο. Ο Σπύρος  Σφέτας «έφυγε» την Κυριακή 21 Νοεμβρίου 2021.

Το πανεπιστήμιο, οι μαθητές του, τα Βαλκάνια και ειδικά το Μακεδονικό ήταν όλη του η ζωή θυμάται ο Ιάκωβος Μιχαηλίδης Καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ, φίλος και στενός συνεργάτης του κ. Σφέτα στο πανεπιστήμιο αλλά και τελευταία στην αμισθί Μεικτή Διεπιστημονική Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων Ελλάδας – Βόρειας Μακεδονίας για τις αλλαγές των σχολικών βιβλίων. Μέχρι την τελευταία στιγμή μέσα από το νοσοκομείο ζητούσε από τους συναδέλφους του πλήρη ενημέρωση για τις εξελίξεις και την κρίση που ξέσπασε στη Βόρεια Μακεδονία μετά το άσχημο αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών για τους Σοσιαλδημοκράτες και την δήλωση παραίτησης του Ζόραν Ζάεφ και ανυπομονούσε να επιστρέψει για να πει την γνώμη του…

«Ήθελε να δει την Ελλάδα σε ένα πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια σαν μια δύναμη πολιτισμού»

«Το Μακεδονικό ήταν η ζωή του. Ήταν ο καλύτερος Βαλκανιολόγος τα τελευταία 50 χρόνια στην Ελλάδα. Κινητή βιβλιοθήκη, δεν ξεχώριζε μόνο για τις γνώσεις του που ήταν απίστευτες. Το πιο σημαντικό ήταν ότι είχε αναπτυγμένο το αίσθημα της κοινωνικής προσφοράς. Δεν κρατούσε την γνώση για τον εαυτό του, ούτε μόνο για να την επικοινωνεί με τους μαθητές του. Ήθελε με τις παρεμβάσεις του στο δημόσιο λόγο να εκφράζει τις σκέψεις του γιατί αγαπούσε πολύ την Ελλάδα, αγαπούσε πολύ τα Βαλκάνια και ήθελε να δει την χώρα μας σε έναν πρωταγωνιστικό ρόλο στα Βαλκάνια, αλλά σαν μια δύναμη πολιτισμού. Αυτό ήταν το μήνυμα που ήθελε να δώσει με όλες τις παρεμβάσεις του» εξηγεί στο ethnos.gr ο κ. Μιχαηλίδης.

Δεν ήταν Βαλκανιολόγος του σαλονιού

Sui generis άνθρωπος δεν ήταν ενταγμένος σε κομματικά δίκτυα αλλά είχε πίσω του το δίκτυο των Βαλκανίων. Είχε μεγάλη αναγνώριση και το μεγαλύτερο δίκτυο ακαδημαϊκών, πολιτικών και διπλωματών στα Βαλκάνια, μιλούσε με ευχέρεια όλες τις βαλκανικές γλώσσες και έδειχνε ενδιαφέρον για την κουλτούρα τους. «Δεν νομίζω ότι υπάρχει άλλος Έλληνας επιστήμονας ο οποίος να έχει ταξιδέψει, να έχει ζήσει, να γνωρίζει τις γλώσσες, τον πολιτισμό, την κουλτούρα, τους ανθρώπους και την βιβλιογραφία όλων των βαλκανικών χωρών. Δεν ήταν βαλκανιολόγος του σαλονιού. Ήταν ένας άνθρωπος που τιμούσε τον τίτλο του.  Κανένας δεν μπορούσε να συγκριθεί μαζί του σε αυτό το επίπεδο. Γι’ αυτό και το κενό είναι τεράστιο. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι ένας άνθρωπος με την προσωπικότητα του Σπύρου Σφέτα βγαίνει μια φορά στα 100 χρόνια. Ανατρέχω στον Μιχαήλ Λάσκαρη, τον πρώτο Βαλκανιολόγο, και μετά ο Σπύρος Σφέτας» προσθέτει ο κ. Μιχαηλίδης.

Ο Σφέτας ήταν θεμέλιος λίθος για τα όσα πέτυχε η Επιτροπή για τα σχολικά βιβλία

Πολυγραφότατος, ευρυμαθής τίμησε το δημόσιο πανεπιστήμιο, αφήνει πίσω του μια βαριά παρακαταθήκη αλλά και τους μαθητές του οι οποίοι τον λατρεύουν και ήταν η βασική προτεραιότητά του. Έζησε από μέσα την τελευταία φάση του Μακεδονικού, συμμετέχοντας στην Κοινή Επιτροπή για τις αλλαγές των σχολικών βιβλίων. «Γνωρίζω και τολμώ να πω ότι ήταν ο θεμέλιος λίθος των όσων πέτυχε αυτή η Επιτροπή, η οποία κυριολεκτικά είχε φτάσει στο παρά ένα για να ολοκληρώσει τις εργασίες της. Δεν έχει σημασία αν συμφωνούσες ή διαφωνούσες μαζί του, στο τέλος της μέρας εκτιμούσες το ήθος, την γνώση του, το χιούμορ και την εντιμότητά του και αυτό είναι πιο σημαντικό απ’ όλα. Δεν υπάρχει Έλληνας επιστήμονας που να είχε μεγαλύτερη αναγνώριση και σεβασμό στα Βαλκάνια από αυτόν».

Γνώριζε όσο κανένας άλλος την νοοτροπία των Βαλκανίων τονίζει από την πλευρά της στο ethnos.gr η Παρούλα Νάσκου-Περράκη, Kαθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Οργανισμών στο Τμήμα Διεθνών Ευρωπαϊκών Σπουδών του ΠΑΜΑΚ και  προσθέτει: «Ο Σφέτας κατάφερε να εντάξει την ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας στα σχολικά βιβλία των γειτόνων μέσα στο κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας και να την αφαιρέσει από τα κεφάλαια της ιστορίας της Βόρειας Μακεδονίας». Η αντικατάστασή του από την Επιτροπή του άφησε μια προσωπική πικρία.

Εκτιμούσε ότι οι Πρέσπες μηδένιζαν τον ιστορικό χρόνο

Εκτιμούσε ότι η Συμφωνία των Πρεσπών ήταν η αρχή του τέλους και όχι το τέλος του δρόμου. «Πίστευε ότι ήταν ένα εργαλείο που μηδένιζε τον ιστορικό χρόνο δίνοντας την δυνατότητα στην Ελλάδα με όχημα την πολιτισμική της διαδρομή ανά τους αιώνες να ξαναβρεί τον ηγετικό της ρόλο στα Βαλκάνια. Αυτό το πίστευε απόλυτα και επιχειρηματολογούσε μέχρι το τέλος με πάθος. Η αγωνία του ήταν να δει να εκτελείται μια ελληνική πολιτική η οποία να είναι σταθερή και να αντιπροσωπεύει αυτές τις παραδοσιακές πολιτισμικές συνιστώσες του ελληνισμού, οι οποίες δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένας κώδικας αξιών με άξονα την διάδοση της ελληνικής κουλτούρας. Γι’ αυτό πίστευε ότι τα Βαλκάνια είναι ο φυσικός, γεωγραφικός και οικονομικός χώρος του ελληνισμού και οι ευκαιρίες που μπορούσαν να υπάρξουν για την Ελλάδα ήταν άπειρες. Φτάνει να τις εκμεταλλεύονταν με το σωστό τρόπο. Και συνεχώς επιχειρηματολογούσε πάνω σε αυτό» εξηγεί ο κ. Μιχαηλίδης.

Όσον αφορά τη Βόρεια Μακεδονία θεωρούσε ότι η πολιτισμική επιρροή του ελληνισμού είναι ο θεμέλιος λίθος που τοποθετούσε τους ανθρώπους αυτούς στον προθάλαμο του ελληνισμού, της ελληνικής κουλτούρας και της ελληνικής παιδείας. Δεν κατηγοριοποιούσε τους βαλκανικούς λαούς σε ανώτερους και κατώτερους. Αντίθετα τους αντιμετώπιζε με συμπάθεια και αγάπη.

Κανείς δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα με τον Σφέτα

Σύμφωνα με τον Σάκη Λούπα, διδάκτορα και από τους πιο αγαπημένους φοιτητές του Σπύρου Σφέτα, ένας λόγος που πέτυχε η Επιτροπή για τα σχολικά βιβλία ήταν γιατί κανείς δεν μπορούσε να αντικρούσει τα επιχειρήματα του Σφέτα. «Όλοι δώσαμε τον καλύτερο μας εαυτό, αλλά ο δάσκαλος έδωσε όλο του το είναι για να πετύχει το έργο της η Επιτροπή». Πρωτοετής φοιτητής ο κ. Λούπας γνώρισε τον δάσκαλο στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΑΠΘ, στο οποίο εισήχθη εκτιμώντας ότι θα ακολουθήσει την ειδίκευση της Αρχαιολογίας.  Οι παραδόσεις, ωστόσο, του κ. Σφέτα στο εισαγωγικό μάθημα της Ιστορίας των Βαλκανίων στο πρώτο έτος της σχολής αρκούσαν για να αλλάξει άποψη και να επιλέξει ειδίκευση ιστορίας. 

Εμπειρία ζωής να κάνεις μάθημα μαζί του 

«Μας άνοιξε ένα παράθυρο γνώσεων και εμπειριών που μέχρι τότε ήταν άγνωστο σε μας. Στο δεύτερο έτος επέλεξα το Μακεδονικό ως μάθημα επιλογής. Οι παραδόσεις γίνονταν σε μια αίθουσα του πρώτου ορόφου και θυμάμαι χαρακτηριστικά ότι σε όλο το εξάμηνο οι φοιτητές διατηρούσαμε τις θέσεις που είχαμε από το πρώτο μάθημα. Λες και είχαμε κάνει κράτηση!». Παιδί της δεκαετίας του ‘90 μεγάλωσε με τους γιουγκοσλαβικούς πολέμους, το μπάσκετ με την μεγάλη των Πλάβι Σχολή αλλά και τα συλλαλητήρια για το Μακεδονικό. «Στα μαθήματα του κ. Σφέτα ουσιαστικά καταλάβαμε πόσες διαφορετικές πτυχές έχει, πόσο βαθύ και περίπλοκο ζήτημα είναι το Μακεδονικό».

«Παρουσίαζε τον κόσμο των Βαλκανίων με τρόπο σαγηνευτικό, σε προκαλούσε να τον εξερευνήσεις. Και όλα αυτά χωρίς να κάνει εκπτώσεις στην ποιότητα του μαθήματος» είπε ο κ. Λούπας και πρόσθεσε: «Συνδύαζε τις ακαδημαϊκές γνώσεις με μια πηγαία θεατρικότητα. Οι περισσότεροι φοιτητές αναγνωρίζουν ότι οι παραδόσεις του ήταν εμπειρία ζωής. Στοιχηματίζω ότι ακόμα και οι απόφοιτοι του τμήματος που πλέον έχουν εγκαταλείψει τον χώρο σίγουρα θυμούνται τον Ιβάν Μιχαήλωφ, τον Τίτο, τον Μίλος Ομπρένοβιτς, τη Σιδηρά Φρουρά, το Μπάλι Κομπετάρ, τους Ουστάσι μαζί με την παχιά προφορά και τη στεντόρεια φωνή του δασκάλου. 

«Εγώ σας δείχνω το δρομάκι, εσείς πρέπει να βγείτε στη λεωφόρο»

Απαιτητικός, αλλά ακριβοδίκαιος καθηγητής. Λάτρης της σκληρής δουλειάς. «Εγώ σας δείχνω το δρομάκι, εσείς πρέπει να βγείτε στη λεωφόρο» μας έλεγε. Τυχεροί όσοι τον είχαμε επιβλέποντα στις μεταπτυχιακές μας σπουδές. Δεν άφηνε τίποτα στην τύχη. Αλλά και ο ίδιος αντλούσε δύναμη και ενέργεια από τη συναναστροφή του με τους φοιτητές. Το πανεπιστήμιο του έδινε ζωή. Ο ίδιος, άλλωστε, τόνιζε ότι ο τίτλος του δασκάλου και η αγάπη των φοιτητών του δεν συγκρίνεται με καμία ακαδημαϊκή περγαμηνή.

«Προσωπικά του είμαι ευγνώμων για τις ατελείωτες ώρες που αφιέρωσε τα τελευταία είκοσι χρόνια για να εξετάσουμε μαζί ένα έγγραφο, να ξαναδούμε μια μετάφραση, να διορθώσουμε ένα κείμενο και γενικότερα για την εμπιστοσύνη και την αγάπη του, με όποιον τρόπο και εάν την εξέφραζε. Η εκδημία του μας γεμίζει θλίψη και οδύνη. Είναι σκληρή η σκέψη ότι δεν θα τον έχουμε πλέον στο πλευρό μας. Pocivaj u miru profesore. Neka ti je laka zemlja».

Ο αποχαιρετισμός του Νίκου Κοτζιά: “Έφυγε” ο “φιλόσοφος” του Μακεδονικού

Έφυγε ο άνθρωπος με την ευρύτερη γνώση για τα Βαλκάνια και σήμερα τον αποχαιρετούμε. Ο Σπύρος Σφέτας ο σπουδαιότερος βαλκανιολόγος της Ελλάδας τα τελευταία 50 χρόνια. Ο πιο αναγνωρισμένος επιστήμονας σε όλη την βαλκανική. Έφυγε. Μετά από μια σκληρή μάχη με τον καρκίνο, μας άφησε για το μεγάλο και οριστικό ταξίδι της ζωής.

Ο Σπύρος ο Σφέτας, υπήρξε βαθιά δημοκράτης και πιστός της επιστημονικής αλήθειας. Πολυγραφότατος έχει γράψει συγκλονιστικά βιβλία για την ιστορία των Βαλκανίων, το Ονοματολογικό (είχα την τιμή να προλογίσω ένα από αυτά), την βουλγάρικη και γερμανική κατοχή στην Μακεδονία και την Θράκη. Ελκυστικός ομιλητής γεμάτος ζωντάνια και πατριωτικά αισθήματα.

Τον Σπύρο τον γνώρισα μαζί με μια σπουδαία ομάδα συναδέλφων καθηγητών της Θεσσαλονίκης, με τον Ν. Μέρτζο και μεταπτυχιακούς φοιτητές καθώς και υποψήφιους διδάκτορες που ειδικευόντουσαν στα Βαλκάνια και είχαν βαθιά γνώση του Μακεδονικού. Ο ίδιος μίλαγε Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ρωσικά και όλες τις γλώσσες της βαλκανικής χερσονήσου. Η βοήθεια και η σκέψη του ήταν πλούτος για μένα που λίγο μετά την γνωριμία μας ξεκίνησα την προετοιμασία για την διαπραγμάτευση του Ονοματολογικού. Πηγαίνοντας με το αυτοκίνητο προς τα Σκόπια, πάντα σταματούσα στη Θεσσαλονίκη για να δω αυτή την παρέα των πανεπιστημιακών που την εμπιστεύτηκα και με εμπιστευόντουσαν. Ποτέ δεν τους έκρυψα κάποια πτυχή της διαπραγμάτευσης, ποτέ δεν εξέθεσαν τα όσα μάθαιναν. Τους τα έλεγα όλα, με εμπιστοσύνη και πάντα με ευθύτητα μου έλεγαν τις απόψεις τους. Κάθε κουβέντα μαζί τους ήταν βοήθεια και κέρδος. Είχα διαβάσει όλα τα βιβλία και τα άρθρα των συναδέλφων μου, και με μεγάλη προσήλωση τα ιστορικά βιβλία του Σπύρου. Και εκείνοι με τη σειρά τους με βοήθησαν με τους προβληματισμούς τους στον εμπλουτισμό του βιβλίου μου «Η Λογική της Λύσης». Μάλιστα, ο Σπύρος ήταν ο πρώτος που συμφώνησε να το παρουσιάσουμε σε λίγο καιρό μαζί με δέκα άλλους συναδέλφους.

Ο Σπύρος γνωρίζοντας άπταιστα τη Σλαβομακεδονική μπορούσε να διαβάζει τα αυθεντικά κείμενα του εκπαιδευτικού συστήματος της βόρειας γείτονας. Για αυτό ήταν μεγάλη η χαρά μου, όταν η ομάδα των επιστημόνων της Θεσσαλονίκης δέχτηκε να κάνει τις διαπραγματεύσεις για τα σχολικά εγχειρίδια όπως προέβλεπε η Συμφωνία των Πρεσπών. Ο ίδιος δέχτηκε να είναι επικεφαλής. Η εργασία του ήταν παραπάνω από αποτελεσματική. Οι φίλοι βορειομακεδόνες δέχτηκαν τις ουσιαστικές αλλαγές που έπρεπε να γίνουν στα σχολικά τους βιβλία, κύρια σε εκείνα της Ιστορίας και της Γεωγραφίας. Αποδέχτηκαν στην πράξη και για το σχολικό εκπαιδευτικό τους σύστημα το άρθρο 7 της Συμφωνίας των Πρεσπών, σύμφωνα με το οποίο η αρχαία ελληνική ιστορία είναι στην κυριολεξία Ελληνική και μόνο.

Αυτό το προϊόν της κοπιώδους εργασίας του Σπύρου και των άλλων συνάδελφων, η ΝΔ το παράτησε. Ακόμα χειρότερα, απομάκρυνε από την επιτροπή για τα σχολικά εγχειρίδια τον σπουδαίο επιστήμονα Σπύρο, τον μέγιστο των Βαλκανιολόγων, ήταν άριστος και ενοχλούσε τους απαίδευτους στην Αθήνα. Τον έδιωξε μόνο και μόνο γιατί εργάστηκε για την υλοποίηση της Συμφωνίας των Πρεσπών, αν και ο ίδιος ουδέποτε αναμίχθηκε στην πολιτική και στα κομματικά. Θα μείνει για πάντα μια ντροπιαστική πράξη του Ν. Δένδια. Δίπλα στην άλλη ντροπιαστική, την ντε φάκτο δίωξη όλων των διπλωματών που συμμετείχαν στην προετοιμασία και υλοποίηση της Συμφωνίας. Αλλά έβρισκε και τα έκανε.

Ο Σπύρος Σφέτας ήταν ένας υπέροχος δάσκαλος. Αγαπημένος των φοιτητριών και φοιτητών. Ένας σπουδαίος άνθρωπος. Ο μέγιστος των σύγχρονων Βαλκανιολόγων. Ο γνώστης κάθε πτυχής της ιστορίας της περιοχής, αλλά και της νοοτροπίας των κατοίκων της. Ο δάσκαλος που μεγάλωσε γενιές επιστημόνων στην βαλκανιολογία και την ιστορία. Στην μνήμη μας θα παραμένει αθάνατος. Θα τον σκέφτομαι πάντα με συγκίνηση και σεβασμό. Και δεν θα ξεχάσουμε ποτέ τις πράξεις ντροπής, τους διωγμούς της παρούσας κυβέρνησης και την ανοχή των άλλων.