Στα χαρτιά ο νόμος για τα πλαστικά μιας χρήσης σχεδόν 2 χρόνια μετά την ψήφισή του - Γιατί δεν εφαρμόστηκε ποτέ

Στα χαρτιά έμεινε η νομοθεσία για τα πλαστικά μιας χρήσης, καθώς όπως καταδεικνύει η πρώτη έκθεση για την πορεία εφαρμογής της που έδωσε στη δημοσιότητα το WWF Ελλάς, σχεδόν 21 μήνες μετά τη ψήφισή της, η κυβέρνηση αδυνατεί να εφαρμόσει ορθά το νόμο που η ίδια ψήφισε για τον περιορισμό της κατανάλωσης πλαστικών μιας χρήσης και άρα τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης.

Κι αυτό την ώρα που η πλαστική ρύπανση αποτελεί μια μεγάλη παγκόσμια απειλή για το θαλάσσιο και το χερσαίο περιβάλλον αφού κάθε χρόνο διαρρέουν στους ωκεανούς 8 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών, ενώ υπολογίζεται ότι μόνο στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν ετησίως 11.500 τόνοι πλαστικών.

Η Ελλάδα μάλιστα ήταν μια από τις πρώτες χώρες της ΕΕ που ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο την οδηγία για τη μείωση των επιπτώσεων από την πλαστική ρύπανση το 2020, εκπλήσσοντας θετικά.

Ωστόσο φαίνεται ότι έμεινε εκεί. Μέχρι σήμερα, οι επιδόσεις της χώρας μας στην εφαρμογή του συγκεκριμένου νόμου βρίσκονται επιεικώς κάτω από τη βάση τονίζει η περιβαλλοντική οργάνωση και «η πολιτική της κυβέρνησης για τα πλαστικά μιας χρήσης μπορεί να συνοψιστεί στη φράση δεσμεύσεις χωρίς εφαρμογή».

«Τα περισσότερα μέτρα είτε εφαρμόζονται ελλιπώς, είτε μετατίθενται χρονικά, ή εφαρμόζονται με λανθασμένο τρόπο, ενώ κάποιες προβλέψεις καταργήθηκαν μόλις λίγους μήνες μετά τη θέσπισή τους», όπως τονίζεται στην έκθεση, στην οποία αναφέρεται επίσης ότι η νομοθεσία δε συνοδεύτηκε ποτέ από επαρκείς δράσεις ενημέρωσης και πληροφόρησης των πολιτών.

Το μόνο θετικό σημείο που καταγράφει η έκθεση είναι η εφαρμογή κάποιων ρυθμίσεων του νόμου για τα πλαστικά μπουκάλια. Πολλές επιχειρήσεις έχουν κινητοποιηθεί και ήδη διαθέτουν στην αγορά πλαστικές φιάλες από PET που περιέχουν ανακυκλωμένο πλαστικό πάνω από 25%, αλλά και μπουκάλια με προσαρτημένα καπάκια, παρότι δίνεται περιθώριο εφαρμογής των μέτρων αυτών μέχρι τον Ιανουάριο του 2025 και τον Ιούλιο του 2024, αντίστοιχα.

Σε γενικές γραμμές όμως η Πολιτεία εμφανίζεται απολύτως απρόθυμη να εφαρμόσει τις αυστηρές νομθετικές γραμμές περιορισμού των πλαστικών μιας χρήσης που η ίδια έχει θεσπίσει. Ετσι, εκτός των συνεχών παρατάσεων στην εφαρμογή του νόμου, όπως αυτή που μετέθεσε την ημερομηνία έναρξης εφαρμογής του συστήματος εγγυοδοσίας για τα πλαστικά μπουκάλια από τον Ιανουάριο στον Ιούλιο του 2023 και την ελλιπή εφαρμογή σημαντικών διατάξεων χωρίς κανέναν έλεγχο, έχει ήδη προχωρήσει και στην κατάργηση άλλων πριν καν εφαρμοστούν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ζήτημα της υποχρεωτικής σήμανσης των αρνητικών περιβαλλοντικών συνεπειών από την απόρριψη στο περιβάλλον μιας σειράς προιόντων, όπως οι περιέκτες τροφίμων, τα πακέτα και περιτυλίγματα από εύκαμπτο υλικό που περιέχουν τρόφιμα, οι περιέκτες ποτών με χωρητικότητα έως και τριών λίτρων, τα κυπελλάκια για ποτά, τα καπάκια και καλύμματά τους, τα μπαλόνια, κλπ. Ωστόσο η συγκεκριμένη διάταξη του 2020 ...άντεξε στα χαρτιά έως τον Ιούλιο του 2021 οπότε και καταργηθηκε.

Τα πλέον προβληματικά σημεία στην εφαρμογή του νόμου

Τα πλαστικά καλαμάκια εξακολουθούν να κατακλύζουν την αγορά. Βάσει του νόμου, 9 πλαστικά είδη μιας χρήσης (μπατονέτες, μαχαιροπίρουνα, πιάτα, καλαμάκια, αναδευτήρες ποτών, στηρίγματα μπαλονιών, περιέκτες τροφίμων και ποτών από φελιζόλ) θα έπρεπε να τεθούν εκτός αγοράς από 3/7/2021 και το αργότερο έως 3/5/2022. Στην πράξη όμως εξακολουθούμε να παρατηρούμε υπερβολική κατανάλωση σε πλαστικά καλαμάκια, μιας και όπως φαίνεται, ελλείψει ελέγχων, έχει δημιουργηθεί ένα παρακύκλωμα παράνομης διάθεσης αυτών των ειδών.

Κακή εφαρμογή των ρυθμίσεων για πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία. Ο νόμος επιβάλλει από 1/1/2022 εισφορά 5 λεπτών για κάθε κύπελλο ή φαγητοδοχείο μιας χρήσης και 5 λεπτά για το καπάκι τους. Προβλέπει επίσης να ενημερώνονται οι πολίτες για τη δυνατότητα να ψωνίζουν με δικό τους σκεύος τρόφιμα και ποτά από λιανεμπόριο και καταστήματα εστίασης και να κερδίζουν έκπτωση με στόχο τη μείωση των πλαστικών κυπέλλων και φαγητοδοχείων μιας χρήσης που διακινούνται και χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα κατά 30% έως το 2024 και κατά 60% έως το 2026, σε σχέση με το έτος βάσης 2022.

Ο νόμος όριζε ότι οι επιχειρήσεις μαζικής εστίασης θα πρέπει να έχουν απόθεμα τουλάχιστον 30 επαναχρησιμοποιήσιμων εναλλακτικών προϊόντων (κύπελλα και δοχεία πολλαπλών χρήσεων) και να τα διαθέτουν στους πελάτες τους αν τους ζητηθεί. Πρέπει ακόμη, κατά τη διανομή προϊόντων με delivery, να ενημερώνουν τους καταναλωτές για τη διαθεσιμότητα τέτοιων ειδών πολλαπλών χρήσεων.

Επιπρόσθετα, το άρθρο προβλέπει ότι από 1.1.2022 οι επιχειρήσεις λιανεμπορίου (σούπερ μάρκετ, μίνι μάρκετ, κλπ) και οι επιχειρήσεις εστίασης υποχρεούνται να εξυπηρετούν τους πελάτες που θέλουν να χρησιμοποιήσουν δικά τους σκεύη πολλαπλών χρήσεων και να τους χορηγούν έκπτωση. Θα πρέπει επίσης αυτές οι επιχειρήσεις να αναγράφουν στις πινακίδες και τους τιμοκαταλόγους τους, την τιμή πώλησης των τροφίμων και ποτών που διατίθενται χωρίς συσκευασία.

Το ίδιο ισχύει και για τους αυτόματους πωλητές τροφίμων και ποτών, όπου θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα στους καταναλωτές να χρησιμοποιούν το δικό τους σκεύος και να κερδίζουν έκπτωση για αυτό ενώ, από 1.7.2022 οι επιχειρήσεις τροφοδοσίας (catering) απαγορεύεται να χρησιμοποιούν πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία μιας χρήσης όταν δίνουν απευθείας τρόφιμα και ποτά στον καταναλωτή.

Στην πράξη όμως, τα καταστήματα στη συντριπτική τους πλειονότητα δεν ενημερώνουν τους πολίτες για τη δυνατότητα αγορών με δικά τους σκεύη, οι επιχειρήσεις εξακολουθούν να εμφανίζονται απροετοίμαστες, ενώ και οι αυτόματοι πωλητές δεν έχουν ρυθμιστεί κατάλληλα. Παράλληλα καταγγελίες από φορείς της αγοράς αναφέρουν πως σε αρκετές περιπτώσεις η εισφορά έχει ενσωματωθεί στην τελική τιμή πώλησης των προϊόντων και δεν αποδίδεται το περιβαλλοντικό τέλος στην Πολιτεία, πράγμα που οδηγεί σε απώλεια εσόδων για το κράτος της τάξης των πολλών εκατομμυρίων ευρώ.

Δημόσιες βρύσες μόνο στα χαρτιά. Ο νόμος περιλαμβάνει διάταξη βάσει της οποίας οι δήμοι υποχρεώνονται από 1/7/2021 να διαθέτουν κοινόχρηστες βρύσες προς δωρεάν διάθεση πόσιμου νερού σε δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις και σε δημοτικές παιδικές χαρές, καθώς και να επεκτείνουν το δίκτυο με κοινόχρηστες βρύσες σε χώρους συνάθροισης κοινού εντός των ορίων της αρμοδιότητάς τους. Στην πράξη, οι δημόσιες βρύσες εξακολουθούν να αποτελούν είδος προς εξαφάνιση σχεδόν στο σύνολο των μεγάλων αστικών κέντρων και δεν έχει προχωρήσει επαρκώς η επέκτασή τους. 

Άκρως προβληματικές μεθοδεύσεις στη δημιουργία συστήματος επιστροφής εγγύησης για πλαστικά μπουκάλια.

Με τον νόμο προβλεπόταν να λειτουργεί από τις 5/1/2023 -δηλαδή σε λιγότερο από 5 μήνες από σήμερα- ένα πανελλαδικό σύστημα επιστροφής εγγύησης για τα πλαστικά μπουκάλια (αλλά και για μπουκάλια γυαλιού και αλουμινίου). Βάσει αυτού, ο καταναλωτής κατά την αγορά ενός προϊόντος σε πλαστικό μπουκάλι καταβάλλει ένα έξτρα τίμημα, το οποίο θα λαμβάνει πίσω όταν επιστρέφει το άδειο μπουκάλι σε σημεία επιστροφής. Η διεθνής εμπειρία δείχνει πως αυτό το σύστημα είναι το πλέον κατάλληλο για να καταφέρει η χώρα να συλλέγει και να οδηγεί στην ανακύκλωση σχεδόν το σύνολο των 2-2,5 δισεκατομμυρίων πλαστικών μπουκαλιών που καταναλώνονται στην Ελλάδα σε ετήσια βάση.

Όμως, στην πράξη παρατηρούμε δυσοίωνες εξελίξεις γύρω από την εφαρμογή του. Ο νόμος 4736/2020 προέβλεπε την ύπαρξη ενός ενιαίου πανελλαδικού συστήματος, όμως με νόμο του Ιουλίου 2021 (ν. 4819/2021) καταργήθηκε αυτή η πρόβλεψη και δίνεται το πράσινο φως για δημιουργία πολλών συστημάτων επιστροφής εγγύησης. Αυτό είναι κάτι που πολλοί φορείς της αγοράς, αλλά και το WWF Ελλάς, θεωρούν καταστροφικό, μιας και είναι πολύ πιθανό να παρατηρηθούν παλινωδίες και φαινόμενα αθέμιτου ανταγωνισμού μεταξύ των συστημάτων.

Επιπρόσθετα, ενώ ο νόμος του 2020 (ν. 4736/2020) όριζε την 5η Ιανουαρίου 2023 ως ημερομηνία έναρξης λειτουργίας του συστήματος επιστροφής εγγύησης, με πρόσφατο νόμο που εκδόθηκε πριν λίγες μέρες (ν. 4964/2022), η έναρξη λειτουργίας μετατίθεται για τις 3 Ιουλίου 2023. Παράλληλα, ο νόμος του 2020 προέβλεπε πως έως τις 3/7/2021 θα έπρεπε να είχε εκδοθεί κοινή υπουργική απόφαση σχετικά με το πεδίο και πλαίσιο εφαρμογής του συστήματος επιστροφής εγγύησης. Όμως τελικά αυτή η απόφαση εκδόθηκε με ένα χρόνο καθυστέρηση (στις 21/7/2022) και τα περιεχόμενά της περισσότερο συσκοτίζουν παρά δίνουν ένα σαφές στίγμα για την εφαρμογή του συστήματος. Η υπουργική απόφαση μάλιστα ορίζει με σχεδόν αυθαίρετο τρόπο ένα εγγυοδοτικό αντίτιμο της τάξης των 0,10-0,15€ για κάθε φιάλη, τιμή πολύ χαμηλή σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες που έχουν εμπειρία στην εφαρμογή συστήματος εγγυοδοσίας (πχ. Γερμανία και Ολλανδία 0,25€).

Οπως σημειώνει το WWF, βάσει της εμπειρίας από άλλες χώρες της ΕΕ, για να λειτουργήσει αποτελεσματικά ένα σύστημα επιστροφής εγγύησης θα πρέπει όλες οι λεπτομέρειες λειτουργίας του να έχουν οριστεί τουλάχιστον 12 - 18 μήνες πριν την έναρξη λειτουργίας και να έχει λάβει χώρα εκτενής διάλογος και κατάρτιση όλων των εμπλεκομένων. «Παρά την παράταση που δόθηκε για την έναρξη λειτουργίας της εγγυοδοσίας, είναι πολύ πιθανό να προκύψουν νέες καθυστερήσεις ή η εφαρμογή να ξεκινήσει με κακό τρόπο».

Ελεγχοι και πρόστιμα

Αναθεωρήσεις υπήρξαν και στις νομοθετικές προβλέψεις για ελέγχους και πρόστιμα. Με τον ν. 4694/2022 καταργήθηκε η πρόβλεψη για επιβολή προστίμων από 1.000 έως 30.000 ευρώ σε όποιον παρεμποδίζει ή με οποιονδήποτε τρόπο αποφεύγει τη διενέργεια ελέγχων από τον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) ή από οποιοδήποτε άλλο αρμόδιο όργανο ελέγχου, καθώς και σε όποιον αρνείται την παροχή στοιχείων ή πληροφοριών κατά τη διενέργεια αυτών των ελέγχων ή παρέχει ψευδείς πληροφορίες.

Επιπλέον, ενώ με τον νόμου που είχε ψηφιστεί το 2020 όλα τα εισπραχθέντα πρόστιμα αποδίδονταν στον ΕΟΑΝ, σε ειδικό λογαριασμό με σκοπό τη διάθεσή τους για έργα και δράσεις μείωσης του αντικτύπου των πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης, με τον ν. 4694/2022 το ποσό που θα πηγαίνει σε δράσεις για την προστασία από τη ρύπανση που προκαλούν τα πλαστικά μιας χρήσης πέφτει στο 50% των εισπραττόμενων εσόδων, ενώ το άλλο 50% θα πηγαίνει στο ταμείο της αρμόδιας αρχής ελέγχου.

Αναφορικά με τις κυρώσεις ο πρόσφατος νόμος προβλέπει τα εξής:

• Στους υπόχρεους που δεν συμμορφώνονται με τις διατάξεις που αφορούν τα πλαστικά κύπελλα και φαγητοδοχεία (επιβολή και απόδοση εισφοράς, ύπαρξη επαναχρησιμοποιήσιμων σκευών, δυνατότητα καταναλωτή να αγοράζει με δικό του σκεύος και να κερδίζει έκπτωση, απαγόρευση διάθεσης πλαστικών μιας χρήσης από catering), επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 500 ευρώ ανά παράβαση.

• - Στους παραγωγούς πλαστικών μιας χρήσης που δεν συμμορφώνονται με την απαγόρευση διάθεσης των προβληματικών πλαστικών μιας χρήσης (καλαμάκια, πιάτα, μαχαιροπίρουνα, κλπ), επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 1% επί του συνολικού κύκλου εργασιών της τελευταίας χρήσης τής επιχείρησης με βάση τον κύκλο εργασιών της τελευταίας υποβληθείσας δήλωσης φορολογίας εισοδήματος.

• Σε κάθε άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παραβαίνει την υποχρέωση επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 1.000 ευρώ εάν διαθέτει μέχρι και 200 τεμάχια.

• Σε περίπτωση που τα ανωτέρω πρόσωπα διαθέτουν άνω των 200 τεμαχίων το πρόστιμο προσαυξάνεται κατά 5 ευρώ το τεμάχιο.

• Στους παραγωγούς πλαστικών μιας χρήσης που δεν συμμορφώνονται με την υποχρέωση για μη αποσπώμενο καπάκι σε πλαστικές φιάλες επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 1% επί του συνολικού κύκλου εργασιών της τελευταίας χρήσης τής επιχείρησης με βάση τον κύκλο εργασιών της τελευταίας υποβληθείσας δήλωσης φορολογίας εισοδήματος.

• Σε κάθε άλλο φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παραβαίνει την υποχρέωση, επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 500 ευρώ εφόσον διαθέτουν μέχρι και 100 τεμάχια. Σε περίπτωση που διαθέτουν άνω των 100 τεμαχίων το πρόστιμο προσαυξάνεται κατά 5 ευρώ το τεμάχιο.

• Στους παραγωγούς που δεν συμμορφώνονται με την υποχρέωση για ανακυκλωμένο περιεχόμενο σε πλαστικές φιάλες ή με τις απαιτήσεις του συστήματος διασφάλισης της ποιότητας των διεργασιών ανακύκλωσης και ιχνηλασιμότητας των ανακυκλωμένων πλαστικών, επιβάλλεται πρόστιμο ύψους 1% επί του ειδικού κύκλου εργασιών των διεργασιών παραγωγής πλαστικής φιάλης χωρητικότητας έως 3 λίτρα όπως προκύπτει από τα, κατά τις ισχύουσες διατάξεις, τηρούμενα βιβλία εκ μέρους της εταιρείας.

• Στους παραγωγούς που δεν συμμορφώνονται με τις υποχρεώσεις για σήμανση σε σερβιέτες, υγρά μαντηλάκια, προϊόντα καπνού και κυπελλάκια, επιβάλλονται τα εξής πρόστιμα: α) Για μη ύπαρξη σήμανσης ή για ελλιπή ή πλημμελή σήμανση, πρόστιμο ύψους 1.000 ευρώ, εάν διαθέτουν μέχρι και 200 τεμάχια. Σε περίπτωση που διαθέτουν άνω των 200 τεμαχίων, το πρόστιμο προσαυξάνεται κατά 5 ευρώ το τεμάχιο. β) Για παραπλανητική σήμανση πρόστιμο ύψους 5.000 ευρώ, εάν διαθέτουν μέχρι και 500 τεμάχια. Σε περίπτωση που διαθέτουν άνω των 500 τεμαχίων, το πρόστιμο προσαυξάνεται κατά 10 ευρώ το τεμάχιο.

• Σε περίπτωση επανάληψης των άνω παραβάσεων, εντός τριετίας, το ύψος των προστίμων διπλασιάζεται. Σε περίπτωση επανειλημμένης υποτροπής εντός της τριετίας, το πρόστιμο τριπλασιάζεται. Αναφορικά με την επάρκεια των ελέγχων και την επιβολή προστίμων, το WWF Ελλάς δεν είναι σε θέση να γνωρίζει το ακριβές επίπεδο εφαρμογής των εν λόγω διατάξεων. Λαμβάνοντας υπόψη την αδυναμία εφαρμογής άλλων διατάξεων του νόμου, αλλά και την παραδοχή εκ μέρους φορέων της αγοράς για παράνομες πρακτικές που εξελίσσονται (βλέπε για παράδειγμα τα πλαστικά καλαμάκια και τη συνεχιζόμενη εμπορία και διακίνηση τους ή τη μη απόδοση της εισφοράς από πληθώρα καταστημάτων εστίασης), θεωρούμε πως οι έλεγχοι και κατ’ επέκταση η επιβολή κυρώσεων δεν εξελίσσονται ικανοποιητικά.

Οδηγός αντικατάστασης και ανακύκλωσης πλαστικών

Παράλληλα με την έκθεση εφαρμογής της νομοθεσίας, το WWF Ελλάς έδωσε στη δημοσιότητα και τη νέα ανανεωμένη έκδοση του «Οδηγού αντικατάστασης και ανακύκλωσης πλαστικών». Μέσω του Οδηγού, οι πολίτες μπορούν να ενημερωθούν για την ανακυκλωσιμότητα ή μη των πλαστικών μιας χρήσης που κατακλύζουν την αγορά, καθώς και να μάθουν περισσότερα για την αντικατάσταση αυτών των ειδών με άλλες εναλλακτικές λύσεις ή προϊόντα. 

«Οι νόμοι από μόνοι τους δεν επαρκούν για να περιοριστεί η πλαστική ρύπανση. Εάν δεν συνοδευτούν από καλή εφαρμογή και ουσιαστικούς και συστημικούς ελέγχους, οι νόμοι αποτελούν κενό γράμμα. Αν η κυβέρνηση εξακολουθεί να θεωρεί πως η πλαστική ρύπανση είναι πρόβλημα, τότε ήρθε η ώρα να εφαρμόσει σωστά τον νόμο που η ίδια θέσπισε και να κάνει σαφές πως δεν θα υπάρξουν άλλες εκπτώσεις», δηλώνει ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος προγραμμάτων μείωσης αποτυπώματος του WWF Ελλάς. «Η πλαστική ρύπανση δεν είναι ένα αόριστο ζήτημα, αλλά μια υπαρκτή απειλή που καταστρέφει το περιβάλλον, θέτει σε κίνδυνο τη βιοποικιλότητα και τον άνθρωπο και υποβαθμίζει το τουριστικό προϊόν της χώρας μας. Η μείωση της πλαστικής ρύπανσης απαιτεί τη συνδρομή όλων: Πολιτείας, επιχειρήσεων και πολιτών. Τη στιγμή που δεν γίνεται καμία ουσιαστική ενημέρωση από τη μεριά της Πολιτείας προς τους πολίτες για τις ενέργειες που μπορούν να κάνουν, ώστε να περιοριστεί η υπερκατανάλωση πλαστικών μιας χρήσης, είναι υποχρέωσή μας να καλύψουμε αυτό το κενό και να προσφέρουμε πρακτική πληροφόρηση σε όλους», καταλήγει.

ΟΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

• Ενεργειακός εφιάλτης: Ξεπέρασε το «φράγμα» των 1.000 η τιμή ρεύματος στην Γερμανία - Για «δριμείες συνέπειες» προειδοποίησε ο Οικονόμου
• Πιλότοι της Air France πιάστηκαν στα χέρια στον... αέρα μέσα στο πιλοτήριο - Τους χώρισε το υπόλοιπο πλήρωμα
• Χρηματιστήριο: Στις 869,21 μονάδες με πτώση 2,74% - Υπό πίεση οι τραπεζικές μετοχές
• Nasa, we have... many problems: Προβλήματα στην αποστολή Artemis λίγες ώρες πριν από την εκτόξευση - LIVE εικόνα