Παγκόσμια Ημέρα Ρομά: «Τα στερεότυπα έχουν δόσεις αλήθειας αλλά και μεγάλες δόσεις ρατσισμού και μη ανοχής»

Από το 1990, την 8η Απριλίου κάθε έτους γιορτάζεται η Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά. Η ημέρα είναι αφιερωμένη στον πολιτισμό των Ρομά και στην ευαισθητοποίηση για τα προβλήματα που αυτοί αντιμετωπίζουν.

Η Παγκόσμια Ημέρα των Ρομά ανακηρύχθηκε επίσημα το 1990 στο Σέροκ της Πολωνίας. Τότε πραγματοποιήθηκε το τέταρτο Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομά από τη προς τιμήν της πρώτης μεγάλης διεθνούς συνάντησης των εκπροσώπων των ρομά, στις 7-12 Απριλίου 1971 στο Τσέσφηλντ κοντά στο Λονδίνο.

«Είναι και δεν είναι»

Σύμφωνα με τους ιστορικούς, η κοινότητα των Ελλήνων Ρομά χρονολογείται από τον 15ο αιώνα. Είναι μία από τις παλαιότερες της Ευρώπης. Γλωσσολογικές μελέτες αποδεικνύουν, με βάση το πλήθος ελληνικών λέξεων στη Ρομανί γλώσσα, την ιστορική σχέση με το Βυζάντιο και τον ελλαδικό χώρο. Κι όμως, μέχρι την πτώση της δικτατορίας στη χώρα, οι Έλληνες Ρομά ζούσαν σε καθεστώς ανιθαγένειας. Παρά την πολιτογράφησή τους, το 1979, και τα βήματα που έχουν γίνει από τότε, πολλοί από αυτούς εξακολουθούν να ζουν εκτεθειμένοι σε συνθήκες ακραίας φτώχειας και πολλαπλής ευαλωτότητας, σε γκετοποιημένες περιοχές ή καταυλισμούς, κουβαλώντας το στίγμα του επικίνδυνου «Άλλου / Ξένου», καταδικασμένοι διαχρονικά σε μια ενδιάμεση κατάσταση, σε ένα διαρκές «είναι και δεν είναι», όπως λέει και η φράση με την οποία είθισται να ξεκινούν τα τσιγγάνικα παραμύθια.

Δηκεοσίνη

Μόνο από το 2021 στη χώρα μας τρεις Ρομά έχουν δολοφονηθεί από αστυνομικούς.

• Ο 18χρονος Νίκος Σαμπάνης έπεσε νεκρός από πυρά αστυνομικών στο Πέραμα, στις 22 Οκτωβρίου 2021 όταν το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε, δεν σταμάτησε σε σήμα για έλεγχο. Οι αστυνομικοί ξεκίνησαν να καταδιώκουν το αυτοκίνητο παρότι, από το Κέντρο, είχαν την εντολή να σταματήσουν. Το όχημα στο οποίο επέβαινε το θύμα εγκλωβίστηκε και, οι αστυνομικοί το γάζωσαν με τουλάχιστον 36 σφαίρες (ενώ βρισκονταν σε κατοικημένη περιοχή), σκοτώνοντας ακαριαία τον Σαμπάνη.
• Τον Δεκέμβριο του 2022, ο 16χρονος Κώστας Φραγκούλης, έφυγε από βενζινάδικο χωρίς να πληρώσει βενζίνη αξίας 20 ευρώ. Αστυνομικοί που ειδοποιήθηκαν από τον ιδιοκτήτη του βενζινάδικου άρχισαν να καταδιώκουν το αυτοκίνητο του ανήλικου παιδιού, ρίχνοντάς του μία σφαίρα στο κεφάλι. Το θύμα για μερικές μέρες νοσηλεύτηκε στο Ιπποκράτειο νοσοκομείο Θεσσαλονίκης, όπου και πέθανε. Οι δράστες αστυνομικοί των δολοφονιών Σαμπάνη και Φραγκούλη δεν προφυλακίστηκαν. Στην περίπτωση Σαμπάνη, μάλιστα, ο τότε υπουργός προστασίας του πολίτη, Τάκης Θεοδωρικάκος, τους επισκέφθηκε, ενώ ο Άδωνις Γεωργιάδης τούς έδωσε συγχαρητήρια μέσω ανάρτησής του στα social media. Λίγο μετά τη δολοφονία Φραγκούλη, ο Κυριάκος Μητσοτάκης, ανακοίνωσε από το βήμα της Βουλής την «επιβράβευση του έργου» της ελληνικής αστυνομίας, με τη μορφή χριστουγεννιάτικης οικονομικής ενίσχυσης – μέτρο το οποίο υπερψηφίστηκε και από τον ΣΥΡΙΖΑ.
• Πριν από μερικούς μήνες, το βράδυ της 11ης Νοεμβρίου 2023, ο 17χρονος Ρομ Χρήστος Μιχαλόπουλος έπεσε νεκρός από πυρά αστυνομικού στη Βοιωτία. Ο ανήλικος βρισκόταν σε αυτοκίνητο μαζί με άλλα τρία άτομα και δε σταμάτησε σε αστυνομικό σήμα γιατί δεν είχε δίπλωμα οδήγησης και φοβήθηκε. Ξανά, ακολούθησε καταδίωξη από τους αστυνομικούς, ακινητοποίηση του οχήματος που οδηγούσε το θύμα και, στη συνέχεια, πυροβολισμός του εξ' επαφής στο κεφάλι από άνδρα τη ΟΠΚΕ.

«Δεν θα πρέπει να μιλάμε για αφομοίωση αλλά για συμπερίληψη»

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ρομά, το ethnos.gr μίλησε με τον Βασίλη Πάντζο, πρόεδρο της Ελλάν Πασσέ, Πανελλαδικής Συνομοσπονδίας Ελλήνων Ρομά για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινότητα, τον ρατσισμό και τα στερεότυπα αλλά και την συμπερίληψη (και όχι ένταξη) στην ελληνική κοινωνία.

Ποια είναι τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ρομά κοινότητα και με ποιους τρόπους θα μπορούσε η Πολιτεία να συμβάλλει στην αντιμετώπισή τους;

Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινότητά μας στην Ελλάδα είναι πολλά, σύνθετα και αλληλένδετα μεταξύ τους. Όλα ξεκινούν από τον κοινωνικό και χωρικό αποκλεισμό, συνθήκες που διαχρονικά τις τροφοδοτεί ο αντιτσιγγανισμός- ο ρατσισμός δηλαδή απέναντι στους Ρομά. Αν δεν μπορέσουμε να γκρεμίσουμε τα υπαρκτά και νοητά σύνορα που κρατούν τους Ρομά απομονωμένους, τότε θα συνεχίσουμε να βιώνουμε περιθωριοποίηση και ρατσισμό στο σχολείο, την δουλειά, την υγεία και σε κάθε έκφανση της ζωής μας. Η πολιτεία από τη μεριά της, οφείλει, σε συνεργασία με τις ίδιες τις κοινότητες και εξιδεικευμένους επιστήμονες, να σχεδιάζει και κατόπιν να λαμβάνει μέτρα για την οριστική αντιμετώπιση όλων αυτών των ζητημάτων. Κρίσιμη είναι επίσης η συνδρομή της πολιτείας στην ενεργή συμμετοχή των Ρομά στην οικονομική και κοινωνική ζωή της χώρας. Μόνο με δραστικά και ενεργητικά μέτρα θα μπορέσουμε να γεφυρώσουμε αυτό το χάσμα που μας κρατά σε απόσταση.

Μπορεί να υπάρξει αφομοίωση και ένταξη των Ρομά στον ελληνικό κοινωνικό ιστό; Μπορεί η εκπαίδευση να παίξει ρόλο σε αυτό;

Οι Ρομά είναι αναπόσπαστο μέρος της ελληνικής κοινωνίας, ως εκ τούτου δεν θα πρέπει να μιλάμε για αφομοίωση αλλά για συμπερίληψη των Ρομά πολιτών της χώρας, χωρίς την προϋπόθεση η κοινότητά μας να απωλέσει τα πολιτισμικά της στοιχεία και να αφήσει στο παρελθόν την πλούσια ιστορία της και την γλώσσα που γενιές και γενιές έχουν κρατήσει ζωντανή μέσα στους αιώνες. Η εκπαίδευση είναι το θεμέλιο μίας τέτοιας διαδικασίας συμπερίληψης καθώς από τη μία δίνει τα απαραίτητα εφόδια για το μέλλον κάθε νέου και νέας και από την άλλη μαθαίνει στις νέες γενιές πως όλοι είμαστε ίσοι μεταξύ μας. Πρέπει όμως η εκπαίδευση να είναι διαπολιτισμική και να περιλαμβάνει και τους Ρομά μαθητές και τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά και την κουλτούρα τους. Αλλιώς θα πρέπει να γίνει λόγος για ένα εκπαιδευτικό σύστημα διακρίσεων που αποκλείει ορισμένους μαθητές και τους «υποχρεώνει» να αφήσουν στην άκρη την καταγωγή τους για να την απολαύσουν.

Όπως συμβαίνει με πολλές κοινωνικές ομάδες που γνωρίζουν αποκλεισμούς, και η εικόνα της ελληνικής κοινωνίας για τους Ρομά βασίζεται στερεότυπα. Θεωρείτε ότι, για τη διατήρηση αυτών των στερεοτύπων έχει ευθύνη και η Ρομά κοινότητα;

Πάντα τα στερεότυπα έχουν δόσεις αλήθειας. Πάντα βέβαια τα στερεότυπα έχουν και μεγάλες δόσεις ρατσισμού και μη ανοχής σε ό,τι διαφέρει από αυτό που ο καθένας λογίζει ως «κανονικό». Ωστόσο, δεν μπορεί τα στερεότυπα αυτά να καθορίζουν τον τρόπο που μια ολόκληρη κοινωνία αντιμετωπίζει τους Ρομά, ή οποιαδήποτε άλλη πληθυσμιακή ομάδα φέρει διαφορετικά χαρακτηριστικά, μιλά μια διαφορετική γλώσσα, έχει μια ιδιαίτερη καταγωγή. Φυσικά υπάρχουν κι αντιλήψεις και έθιμα που θα πρέπει ως κοινότητα να αφήσουμε στο παρελθόν μια και καλή. Πρακτικές που δεν αποτελούν την κουλτούρα μας, αλλά οι οποίες έχουν επιβιώσει από παλιότερες εποχές ή εξαιτίας της μεγάλης ανάγκης που γεννά η πολλαπλή περιθωριοποίηση που βιώνουμε. Έτσι αν θέλουμε να σπάσουμε αυτά τα στερεότυπα μία και καλή, η διαδικασία θα πρέπει να ναι αμφίδρομη και απαλλαγμένη από παγιωμένες αντιλήψεις, δικές μας και των άλλων, που αποτρέπουν την κοινότητά μας να πάει μπροστά.