Χρόνια πίσω η Ελλάδα στη διαχείριση αποβλήτων: Πώς κινδυνεύει να παγιδευτεί στα «δίχτυα» της κοστοβόρου καύσης

Πολιτική απροθυμία, κακή εφαρμογή των νόμων, έλλειψη πόρων και τεχνογνωσίας στην τοπική αυτοδιοίκηση και συντονισμού μεταξύ των φορέων, παγιωμένη διαφθορά και ελάχιστη ενημέρωση των πολιτών. Αυτή είναι η ...συνταγή αποτυχίας, την οποία φαίνεται ότι ακολουθεί απαρέγκλιτα η Ελλάδα αναφορικά με τη διαχείριση των αποβλήτων, σύμφωνα με το WWF Ελλάς.

Το γεγονός αυτό την κατατάσσει σε μία από τις χειρότερες θέσεις της ΕΕ αναφορικά με τις επιδόσεις της στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων, με αποτέλεσμα η χώρα μας να εξακολουθεί να οδηγεί σε χωματερές πάνω από το 80% των αποβλήτων, ενώ πρόσφατα η ΕΕ ανακοίνωσε πως το πραγματικό ποσοστό ανακύκλωσης στην Ελλάδα είναι ακόμα μικρότερο και δεν ξεπερνά το 16%.

Κι αυτό την ώρα που η παραγωγή απορριμμάτων την περίοδο 1995 - 2019 αυξήθηκε κατά σχεδόν 73%, πράγμα που μας κατατάσσει στην πέμπτη χειρότερη θέση μεταξύ των κρατών της ΕΕ.

Σύμφωνα με τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις του WWF Ελλάς, το μοντέλο διαχείρισης που προκρίνει σήμερα η Πολιτεία θα κοστίσει πάνω από 5 - 5,5 δισεκατομμύρια ευρώ για αχρείαστες επενδύσεις με πόρους που θα προέλθουν αποκλειστικά από τους φορολογούμενους. Αντιθέτως, ένα διαφορετικό μοντέλο με έμφαση στην πρόληψη και στην ανακύκλωση θα κοστίσει τουλάχιστον τρεις φορές λιγότερο, αξιοποιώντας διαθέσιμους ευρωπαϊκούς πόρους και δημιουργώντας πολλαπλά οφέλη στην οικονομία, στην κοινωνία, στην αγορά εργασίας με νέες θέσεις εργασίας, στη δημόσια υγεία και φυσικά, στο περιβάλλον. Σε βάθος 15ετίας, το ετήσιο λειτουργικό κόστος διαχείρισης ανά τόνο διαχειριζόμενων αστικών αποβλήτων θα είναι σχεδόν 40 ευρώ λιγότερο ανά τόνο αποβλήτων, αν ακολουθηθεί η πορεία που προτείνει το WWF Ελλάς.

Ωστόσο εάν ακολουθηθεί το Εθνικό Σχέδιο Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) που εκδόθηκε το 2020 και τροποποιήθηκε το 2023 προκρίνοντας την καύση των σκουπιδιών ως κύρια μέθοδο διαχείρισης των απορριμμάτων που παράγουν τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις της χώρας, το κόστος θα είναι πολλαπλό. Η καύση, μεταξύ άλλων, συντελεί στην παραγωγή μεγάλων ποσοτήτων αερίων θερμοκηπίου (η καύση ενός τόνου αποβλήτων οδηγεί στην έκλυση περίπου 1-1,2 τόνων CO2), ενώ προκαλεί την έκλυση τοξικών αέριων ρύπων (πχ. διοξίνες, πτητικά βαρέα μέταλλα), με ό,τι αυτό σημαίνει για τη δημόσια υγεία και την υγεία του περιβάλλοντος. Επιπλέον, το κόστος δημιουργίας και λειτουργίας μονάδων καύσης είναι τεράστιο και αναγκαστικά θα παγιδεύσει το σύστημα διαχείρισης για τα επόμενα 30 - 40 χρόνια, καθηλώνοντας την ανακύκλωση και την πρόληψη, την ίδια στιγμή που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κάνει σαφές πως οι επενδύσεις σε μονάδες καύσης δεν πρόκειται να λάβουν ευρωπαϊκή χρηματοδότηση, καθώς έρχονται σε αντίθεση με την αρχή της μη-πρόκλησης βλάβης.

Πρακτικά η Ελλάδα θα παγιδευτεί σε πολυετή αυστηρά συμφωνητικά με ΦοΔΣΑ και δημοτικές αρχές με συνέπεια ακόμα και αν μελλοντικα αυξηθούν τα ποσοστά ανακύκλωσης, η τοπική αυτοδιοίκηση να είναι υποχρεωμένη να συνεχίσει να πληρώνει τα ποσά που θα έχει δεσμευθεί να καταβάλλει στις μονάδες καύσης.

Από την άλλη πλευρά, η ανακύκλωση προκαλεί σχεδόν 75-80% λιγότερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου σε σχέση με την καύση.

Οι επιδόσεις της χώρας μας στην ανακύκλωση κάθε άλλο παρά απαρατήρητες έχουν περάσει από την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αποστείλει δυο έγκαιρες ειδοποιήσεις στην Ελλάδα, το 2018 και το 2023, καθώς και μια προειδοποιητική επιστολή το 2021, όλες σχετικά με την αποτυχία στη διαχείριση των αποβλήτων. Η Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης της ΕΕ (DG Regio) έχει επίσης επισημάνει, με σχετική επιστολή το 2020, τα λάθη στον σχεδιασμό του προγράμματος διαχείρισης αποβλήτων στην Πελοπόννησο το οποίο θεωρεί υπερδιαστασιολογημένο. Μάλιστα, η DG Regio με πρόσφατη επιστολή επανήλθε στην περίπτωση της Πελοπόννησου διατυπώνοντας επιφυλάξεις και ενόχληση αναφορικά με την υπερδιαστασιολόγηση των ΜΕΑ (Μονάδων Επεξεργασίας Αποβλήτων), τη λιγοστή πρόοδο σε έργα χωριστής διαλογής, το τίμημα του gate-fee, το κόστος λειτουργίας και συντήρησης και τα έσοδα του ιδιώτη επενδυτή.

Η πρόταση του WWF Ελλάς

Η οργάνωση εκτιμά ότι η Ελλάδα μπορεί έως το 2040 να μειώσει κατά 35% τα απόβλητά της και να ανακυκλώνει το 90% των απορριμμάτων χωρίς να καταφύγει σε αχρείαστες επενδύσεις που υπονομεύουν την πορεία της χώρας προς την κυκλική οικονομία και αφορούν κατά κύριο λόγο την καύση απορριμμάτων.

Στην πρότασή της για τη βιώσιμη διαχείριση των αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα, επισημαίνει ότι για να συμβεί αυτό, αρκεί να τηρηθεί η ιεραρχία διαχείρισης των αποβλήτων που ουσιαστικά περιλαμβάνει 5 διακριτά βήματα: πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, διαχείριση υπολείμματος και ως τελευταίο και απευκταίο βήμα, την καύση ή ταφή όσων απορριμμάτων δεν ήταν εφικτό να τεθούν υπό διαχείριση στα προηγούμενα βήματα.

Ειδικότερα με βάση την πρόταση του WWF Ελλάς, η Ελλάδα μπορεί ως το 2040 να:

- μειώσει τα απορρίμματά της κατά 35%

- περιορίσει την σπατάλη τροφίμων κατά 50%, άρα κατά τουλάχιστον κατά 80 κιλά ανά κάτοικο, δίνοντας ανάσα στο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων και στα οικονομικά των νοικοκυριών, μιας και εκτιμάται πως η σπατάλη τροφίμων κοστίζει σε μια τετραμελή οικογένεια πάνω από 1.000 το χρόνο.

- οδηγεί σε ανακύκλωση το 90% των απορριμμάτων της

- θάβει μόλις το 8% των παραγόμενων απορριμμάτων

- εξοικονομήσει τουλάχιστον 3 δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις στη διαχείριση των απορριμμάτων παράλληλα με τη μόχλευση σημαντικών πόρων για τη μετάβαση στην κυκλική οικονομία και τη δημιουργία χιλιάδων νέων θέσεων εργασίας με αντικείμενο την πρόληψη και τα μοντέλα επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης.

«Η Ελλάδα βρίσκεται απελπιστικά πίσω στη διαχείριση των αστικών αποβλήτων και η σημειακή βελτίωση δεν μπορεί να αποτελεί επιλογή. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ο Συνήγορος του Πολίτη έχουν εντοπίσει εδώ και καιρό τα πολλά προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί στον τομέα αυτό και καλούν σε σειρά διαρθρωτικών αλλαγών, χωρίς όμως να βρίσκουν ανταπόκριση από την Ελληνική Πολιτεία. Μόνο αν καινοτομήσουμε και τολμήσουμε μπορούμε να ελπίζουμε ότι η κυκλική οικονομία θα γίνει πραγματικότητα και όχι μια ακόμη χαμένη ευκαιρία. Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων θα πρέπει να αποτελέσει σημείο σύγκλισης για όλες τις υγιείς πολιτικές δυνάμεις, καθώς η προβληματική διαχείριση μπορεί να φέρνει πολλά κέρδη σε λίγους, αλλά προκαλεί πολλαπλάσια βλάβη στα δημόσια οικονομικά, το περιβάλλον και στην υγεία των πολιτών» επισημαίνει ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος αποτυπώματος του WWF Ελλάς.

Τα σημαντικότερα μέτρα για μια κυκλική oικονομία σύμφωνα με την πρόταση

Τα σημαντικότερα μέτρα που πρέπει να εφαρμοστούν, ώστε να βαδίσει η χώρα προς την κυκλική οικονομία, σεβόμενη τις δεσμεύσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για την ορθή και βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων, περιλαμβάνουν τα εξής:

Πληρώνω όσο Πετάω, προκειμένου να πληρώνουμε ανάλογα με τις ποσότητες που πετάμε και όχι με τα τετραγωνικά του σπιτιού μας.

Χωριστή συλλογή των αποβλήτων τροφίμων, κυρίως με διαλογή «πόρτα-πόρτα» όπως συμβαίνει ήδη με επιτυχία σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες.

Ανάπτυξη χωριστών ρευμάτων για τα διαφορετικά ανακυκλώσιμα υλικά, με τη σταδιακή κατάργηση του πράσινου και του μπλε κάδου.

Δημιουργία αποτελεσματικών και διαφανών συστημάτων ανακύκλωσης, ώστε οι επιχειρήσεις να αναλαμβάνουν το πραγματικό κόστος των απορριμμάτων τους.

Ανάπτυξη κινήτρων και χρηματοδοτήσεων για την επαναχρησιμοποίηση, ώστε να αναπτυχθούν νέα προϊόντα και υπηρεσίες.

Παροχή κατάρτισης, τεχνογνωσίας και επαρκών πόρων στις δημοτικές αρχές για να μπορέσουν να επιτελέσουν σωστά το έργο τους.

Θέσπιση μηχανισμού ελέγχου, παρακολούθησης και λογοδοσίας, καθώς το μεγάλο πρόβλημα στη διαχείριση αποβλήτων στην Ελλάδα είναι η “διαφθορά”. 

Υλοποίηση εκτεταμένων και συνεχόμενων δράσεων ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, αλλά και θέσπιση διαδικασιών διαβούλευσης, με στόχο οι πολίτες να γίνουν συμμέτοχοι στη λύση.