Κλιματική αλλαγή: Πώς επηρεάζονται τα αλπικά τοπία της Ελλάδας

Ήταν Οκτώβριος του 2022 όταν ο Κωνσταντής Αλεξόπουλος μαζί με άλλους ερευνητές κουβαλώντας σακίδια με εξοπλισμό που ζύγιζε πάνω από 30 κιλά το καθένα, κατάφεραν μετά από πολλές ώρες ανάβασης να φτάσουν στη Δρακόλιμνη Τύμφης με ένα και μόνο σκοπό: να εξερευνήσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής αλλά και των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στις αλπικές λίμνες. Η περίοδος εκείνη σηματοδότησε την έναρξη των «Λιμνάδων]» (LiMnADs Project - Limnological Monitoring & Alpine Datasets), ενός εθελοντικού προγράμματος με την υποστήριξη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών/ meteo.gr και με του Παγκόσμιου Γεωπάρκου UNESCO Βίκου - Αώου.

Δύο χρόνια μετά, το πρότζεκτ συνεχίζει την έρευνά του, έχοντας «σκαρφαλώσει» οκτώ φορές σε υψόμετρα άνω των 2.000 μέτρων και έχοντας ολοκληρώσει επιστημονική αποστολή σε οκτώ αλπικές και υποαλπικές λίμνες βουνών της οροσειράς της Βόρειας Πίνδου. Εγκαθιστώντας εξειδικευμένα επιστημονικά όργανα και μετρητές, οι ερευνητές επιχειρούν να εξακριβώσουν πώς και πόσο επηρεάζονται τα εύθραυστα αλπικά τοπία της Ελλάδας από την κλιματική αλλαγή και τον άνθρωπο προκειμένου να συμβάλουν έτσι στην αποτελεσματική προστασία των ελληνικών βουνών.

«Ο λόγος που ξεκίνησε είναι γιατί συνειδητοποιήσαμε πως υπάρχει ένα μεγάλο κενό γνώσης σχετικά με τα ορεινά της Ελλάδας, το οποίο εν μέρει έγκειται και στο γεγονός πως είναι δύσκολο το να πραγματοποιήσει κανείς έρευνα σε αυτά τα υψόμετρα, διότι είναι πιο απομακρυσμένα, είναι πιο δύσκολα στην πρόσβαση και ως εκ τούτου στην επανειλημμένη πρόσβαση. Επομένως, αυτό δημιουργεί κάποιους περιορισμούς από μόνο του. Παράλληλα, οι συνθήκες στις οποίες πολύ συχνά είναι εκτεθειμένες τέτοιες περιοχές μεγάλου υψομέτρου είναι επίσης αντίξοες. Αυτό σημαίνει ότι και ο εξοπλισμός που θα εγκαταστήσεις εκεί πέρα, ορισμένα επιστημονικά όργανα δηλαδή, θα έχουν τους αντίστοιχους περιορισμούς και θα πρέπει να μπορούν να ανταπεξέλθουν σε αυτό το περιβάλλον», εξηγεί στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο υποψήφιος διδάκτορας στο Scott Polar Research Institute, του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, Κωνσταντής Αλεξόπουλος.

Σύμφωνα με τον κ. Αλεξόπουλο βασικό γνώρισμα όλων όσων απαρτίζουν την ομάδα του «Limnads Project», είναι η αγάπη για το βουνό. «Με αγάπη για το βουνό, με πάθος για την επιστήμη, και πάνω απ' όλα, με θέληση αλλά και με την αίσθηση του επείγοντος για την προστασία του περιβάλλοντος, ξεκινήσαμε όλοι, όντας φοιτητές, με την υποστήριξη από επιστήμονες πιο εδραιωμένους, διότι νιώθαμε ότι είναι πολύ περιορισμένη η έρευνα. Η Δρακόλιμνη Τύμφης αποτέλεσε το πιλοτικό μας πρότζεκτ και τώρα είμαστε πλέον σε θέση να επεκταθούμε και στις υπόλοιπες», σημειώνει και προσθέτει ότι το project δεν έχει κάποια σταθερή χρηματοδότηση.

Οι έρευνες στις ελληνικές αλπικές λίμνες

Με τις θερμοκρασίες τα τελευταία χρόνια, να σημειώνουν κατά μέσο όρο, διαρκή αύξηση οι ερευνητές επιχειρούν να εξετάσουν αν οι λίμνες, οι οποίες τροφοδοτούνται σχεδόν αποκλειστικά με χιόνι είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής

«Με έναν άλλο τρόπο μπορούμε να πούμε ότι επιχειρούμε να ερευνήσουμε αν αυτές οι λίμνες θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Ποιο είναι το ρίσκο τους, να εξαφανιστούν, να εξατμιστούν εντελώς ή να μην είναι πλέον όλο το χρόνο και να μετατραπούν σε εποχιακές; Ή μπορεί να δούμε πως δεν υπάρχει κάποιο ζήτημα. Είναι κάτι το οποίο μένει να αναγνωριστεί, μιας και είναι σε εξέλιξη η έρευνα», επισημαίνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Αλεξόπουλος.

Ωστόσο, όπως τονίζει ο κ. Αλεξόπουλος, σύμφωνα με βιβλιογραφία και έρευνες που γίνονται σε άλλες περιοχές και αλπικές λίμνες, όπως αυτές σε οροσειρές της Ισπανίας, παρατηρούνται αντίστοιχα φαινόμενα «με αυτά που πιστεύουμε πως θα συναντήσουμε μέσω της έρευνάς μας και στις ελληνικές αλπικές λίμνες. Δηλαδή, μειώνεται η στάθμη του νερού επειδή υπάρχουν λιγότερες χιονοπτώσεις, επειδή υπάρχει αυξημένη θερμοκρασία. Αυτό επηρεάζει αντίστοιχα την ποιότητα του νερού. Και αυτό με τη σειρά του επηρεάζει τους οργανισμούς που απαντώνται εκεί πέρα».

Προσδοκία ωστόσο του πρότζεκτ, είναι να δημιουργηθεί ένα κέντρο αλπικής έρευνας για την Ελλάδα. «Αυτό που προσπαθούμε να κάνουμε στο "Limnads Project" είναι να δημιουργηθεί ένα κέντρο αλπικής έρευνας για την Ελλάδα, το οποίο θα έχει τη δικιά του φωνή προκειμένου να μιλήσουμε περισσότερο και βασισμένοι σε επιστημονική έρευνα και αδιάσειστα δεδομένα, σχετικά με το τι είναι το καλύτερο για τα αλπικά οικοσυστήματα και την αποτελεσματική τους προστασία», υπογραμμίζει ο κ. Αλεξόπουλος. Προσθέτει ότι τα αλπικά οικοσυστήματα προσφέρουν μία πηγή νερού 365 μέρες το χρόνο όπου μπορούν σπάνια και προστατευόμενα είδη όπως το αγριόγιδο και ο αλπικός τρίτωνας, που συναντώνται σε αυτά τα οικοσυστήματα, να αξιοποιήσουν το οικοσύστημα που τους προσφέρεται. «Χωρίς αυτό (το νερό) προφανώς, το αλπικό τοπίο της Ελλάδας θα είναι πολύ διαφορετικό, ειδικά, στην περιοχή της βόρειας Πίνδου», σημειώνει και επισημαίνει ότι ένα ακόμη ζήτημα είναι αυτό της μειωμένης χιονοκάλυψης.

Πώς γίνεται η έρευνα σε υψόμετρο άνω των 2.000 μέτρων

Ανεβαίνοντας σε υψόμετρο 2.050 μέτρων κι έχοντας μαζί τους έναν ιδιαίτερα βαρύ εξοπλισμό οι ερευνητές του «Limnads Project» πραγματοποιούν επιτόπιες δειγματοληψίες δύο φορές το χρόνο, μία το φθινόπωρο και μία την άνοιξη στο πλαίσιο του δεύτερου σκέλους του πρότζεκτ για τη διερεύνηση της ρύπανσης. Παράλληλα, εγκαθιστούν νέους εξοπλισμούς και μετρητές, επιστημονικά όργανα, τα οποία παραμένουν εκεί για να κάνουν τις μετρήσεις ώστε να μην χρειάζεται να πηγαίνουν συνεχώς στο πεδίο.

Αυτά, όπως εξηγεί ο κ. Αλεξόπουλος, περιλαμβάνουν υποβρύχιες μετρήσεις για τα χαρακτηριστικά του νερού όπως η θερμοκρασία και η στάθμη του καθώς και μετρήσεις μέσω ενός μετεωρολογικού σταθμού, ο οποίος είναι εγκαταστημένος κοντά στη Δρακόλιμνη Τύμφης που μετράει όλους τους μετεωρολογικούς παράγοντες.

Ωστόσο δεν είναι λίγες οι φορές που έχουν συναντήσει εμπόδια όπως είναι η καταστροφή των μετεωρολογικών σταθμών.

«Παρ' όλο που υπάρχει και ταμπέλα ενδεικτική επάνω στο μετεωρολογικό σταθμό όπου αναγράφεται πως πρόκειται για εθελοντικό project με απώτερο σκοπό προφανώς, την προστασία του περιβάλλοντος και όχι την υπονόμευση, κάποιοι για άγνωστους λόγους τον βανδάλισαν, έκοψαν καλώδια, έσπασαν μετρητές», τονίζει ο κ. Αλεξόπουλος.

Στο επίκεντρο η ρύπανση από μικροπλαστικά

Στο πλαίσιο του «Limnads Project», η ομάδα μέσω δειγματοληψιών μελετά και παρακολουθεί τη ρύπανση της Δρακόλιμνης εξαιτίας διαφόρων παραγόντων, μεταξύ άλλων και λόγω των μικροπλαστικών, τα οποία, σύμφωνα με τον κ. Αλεξόπουλο, ήδη από την αρχή του project εντοπίζουν τακτικά στα δείγματά τους. «Αυτό το οποίο προσπαθούμε να εξακριβώσουμε με λεπτομέρεια τώρα, είναι κατά πόσο και σε ποιο βαθμό, επηρεάζεται η ρύπανση αυτή από επιτόπιες δραστηριότητες όπως είναι η κατασκήνωση και η υψηλή επισκεψιμότητα αλλά και η βόσκηση επίσης και κατά πόσο η ρύπανση αυτή προκαλείται και έρχεται από αερομεταφερόμενα μικροπλαστικά», υπογραμμίζει και προσθέτει ότι οι αλπικές λίμνες παρουσιάζουν μεγάλη επισκεψιμότητα τα τελευταία χρόνια, γεγονός που παρότι είναι αρκετά σημαντικό για την τοπική οικονομία φέρνει ενδεχομένως και τις αντίστοιχες επιπτώσεις και πιέσεις σε έναν προστατευόμενο οικότοπο.

Όπως επισημαίνει ο κ. Αλεξόπουλος, παρότι το περιβάλλον είναι απομακρυσμένο από τον άνθρωπο «και θα περιμέναμε να είναι παρθένο», συμβαίνει το αντίθετο. «Γνωρίζουμε ήδη πως υπάρχουν μικροπλαστικά, και γνωρίζουμε και από πού προέρχονται αυτά τα μικροπλαστικά όπως σακούλες ή μικροπλαστικά που συχνά συναντώνται σε ορειβατικό εξοπλισμό σκηνές, μπουφάν αλλά και μικροπλαστικά σε κρέμες, αντηλιακά κλπ. Μάλιστα, κόσμος βουτάει και μέσα στη λίμνη ενώ αυτό απαγορεύεται. Βέβαια, δεν υπάρχει και κάποια ένδειξη στη Δρακόλιμνη από τον Εθνικό Δρυμό που να το αναγράφει ξεκάθαρα πως απαγορεύεται τόσο η κατασκήνωση όσο και η βουτιά στη λίμνη», σημειώνει ο κ. Αλεξόπουλος και προσθέτει:

«Όλα αυτά πρέπει να τα γνωρίζουμε προκειμένου να μπορούμε να κάνουμε καλύτερη διαχείριση αυτών των οικοσυστημάτων. Το βουνό είναι για όλους αλλά το όλους δεν είναι μόνο στο τώρα, περιλαμβάνει και το αύριο. Πρέπει να περιλαμβάνει και τους όλους που θα θέλουν να έρθουν αύριο. Αν αύριο είναι κατεστραμμένο αυτό το οικοσύστημα, εκείνοι οι όλοι δεν θα μπορούν να έρθουν, επομένως χάνεται το κομμάτι των όλων».