1821: Ο Ντελακρουά ξεσήκωσε τη διεθνή κοινή γνώμη

Η έναρξη της Επανάστασης στη νοτιοανατολική γωνιά της Ευρώπης ήταν αδιάφορη για τον υπόλοιπο κόσμο, μέχρι που ο Γάλλος ρομαντικός ζωγράφος αποτύπωσε στον καμβά τη «Σφαγή της Χίου»

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋

Η πρώτη φωτογραφία στην Ιστορία αποτυπώθηκε από τον Γάλλο Νικηφόρο Νιέπς το 1826, µεσούσης της ελληνικής Επανάστασης, αλλά όπως φαντάζεστε ήταν πολύ νωρίς για να υπάρχουν καρέ που να αποτυπώνουν τον εθνικοαπελευθερωτικό µας Αγώνα. Τη δύναµη της φωτογραφίας είχαν υποκαταστήσει όµως εκείνη την εποχή οι πίνακες ζωγραφικής, που απέδιδαν γλαφυρά τα δραµατικά γεγονότα της εποχής. Χαρακτηριστικό παράδειγµα αποτελεί ο πίνακας µε τίτλο «Η Σφαγή της Χίου», του Γάλλου ροµαντικού ζωγράφου Ευγένιου Ντελακρουά. Επηρεασµένος από τη σφαγή χιλιάδων Ελλήνων που ζούσαν στο νησί, τον Απρίλιο του 1822, κάθισε και δηµιούργησε στον καµβά δύο χρόνια αργότερα ένα εκπληκτικό έργο, που παρουσίαζε τα θύµατα ως σύµβολα ελευθερίας και πολιτισµού, σε αντίθεση µε τους βάρβαρους Οθωµανούς. Το έργο ευαισθητοποίησε σε έντονο βαθµό τη διεθνή κοινή γνώµη, που άρχισε να βλέπει µε συµπάθεια τον ξεσηκωµό στη νοτιοανατολική γωνία της Ευρώπης.

∆εν ασχολήθηκε κανείς στην αρχή

Το ξεκίνηµα του Αγώνα ήταν αδιάφορο τόσο για τον ευρωπαϊκό πληθυσµό όσο και για τον υπόλοιπο κόσµο σε Αµερική και Ασία. Ηταν άλλωστε µια µικρή εξέγερση. Οσο περνούσαν όµως οι εβδοµάδες, γινόταν αντιληπτό ότι πρόκειται για κάτι σοβαρότερο. Ετσι οι εφηµερίδες άρχισαν να αφιερώνουν χώρο για τα νέα από τον ελλαδικό χώρο. «Οι αναταραχές στις τουρκικές κτήσεις φαίνεται ότι έχουν αυξηθεί» θα γράψουν αρχικά οι βρετανικές εφηµερίδες. Στις 27 Απριλίου 1821, η «Lloyds’ List» αναφέρει ότι «η εξέγερση παραµένει ζωντανή», προσθέτοντας ότι Ελληνες φεύγουν κατά οµάδες από διάφορα µέρη της Ευρώπης για να ενταχθούν στον αγώνα για την ανεξαρτησία.

Παρ’ όλα αυτά ο αρνητισµός ή στην καλύτερη περίπτωση η επιφυλακτικότητα για τον ξεσηκωµό παραµένει έντονη για τη διεθνή κοινή γνώµη. Σηµείο καµπής θα αποτελέσει η σφαγή της Χίου και η επακόλουθη ηρωική πράξη ανατίναξης της τουρκικής ναυαρχίδας από τον Κανάρη. Το φιλελληνικό κίνηµα, σε συνδυασµό µε τα στρατιωτικά γεγονότα και τα γεωπολιτικά συµφέροντα, οδήγησαν τις µεγάλες δυνάµεις να ταχθούν σταδιακά υπέρ των Ελλήνων.

Οι µεγάλοι Γερµανοί φιλόσοφοι Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ενγκελς δεν έβλεπαν µε καλό µάτι την Επανάσταση του 1821. Κατ’ αρχάς αµφότεροι πίστευαν ότι η Φιλική Εταιρεία βρισκόταν εξαρχής υπό την τσαρική καθοδήγηση και πως τα µέλη της ήταν «συνειδητοί ή ασυνείδητοι πράκτορες της Ρωσίας». Τόσο ο θεµελιωτής του κοµµουνισµού όσο και ο στενός συνεργάτης του είχαν κατηγορηθεί κατά καιρούς ως «τουρκόφιλοι» επειδή επιθυµούσαν τη διατήρηση της οθωµανικής αυτοκρατορίας, αφού αυτή λειτουργούσε ως φραγµός έναντι της ρωσικής επέκτασης. Πίστευαν ότι η Ρωσία είναι µια µεγάλη αντιδραστική και αντεπαναστατική δύναµη, που δεν πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω. Για τον λόγο αυτό ήταν καχύποπτοι και µε την Ελληνική Επανάσταση του 1821. «Να υποκινούν λαούς τον έναν εναντίον του άλλου κι έτσι να εξασφαλίζουν τη µονιµότητα της απόλυτης κυριαρχίας τους. Αυτή ήταν η τέχνη και η δουλειά των εξουσιαστών και των διπλωµατών τους…» έγραφε µε νόηµα ο Μαρξ σε ένα από τα δηµοσιογραφικά του κείµενα όταν αναφερόταν στον τρόπο που συµπεριφέρονταν οι µεγάλες δυνάµεις της εποχής στην Ελλάδα.

Λίγα χρόνια νωρίτερα ο Ενγκελς είχε χαρακτηρίσει τους Ελληνες Φαναριώτες «πανούργους, µηχανορράφους και διεφθαρµένο σινάφι µισθοφόρων», που είχαν ανέλθει στην ιεραρχία της οθωµανικής διοίκησης προκειµένου να εξυπηρετήσουν τα προσωπικά τους συµφέροντα. Είχε φτάσει µάλιστα στο σηµείο να αµφισβητεί ακόµη και την ελληνικότητα των προγόνων µας. Οπως έγραφε στο φύλλο της 7ης Απριλίου του 1853 της εφηµερίδας «New York Daily Tribune», «[...] οι Ελληνες της Τουρκίας είναι ως επί το πλείστον σλαβικής καταγωγής, όµως υιοθέτησαν τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα. Με εξαίρεση λίγες οικογένειες της Κωνσταντινούπολης και της Τραπεζούντας, είναι τώρα γενικά αποδεκτό ότι πολύ λίγο καθαρό ελληνικό αίµα υπάρχει ακόµα και στην Ελλάδα»!

Τα τουρκικά εγχειρίδια

Στις αγαστές σχέσεις που είχαν αναπτύξει οι Ελληνες µε τους Ρώσους από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου, τέλη του 17ου αιώνα, αποδίδουν τα τουρκικά σχολικά εγχειρίδια την Επανάσταση του 1821, θεωρώντας πως ήταν απλώς ένα από τα πολλά κινήµατα που επιχειρήθηκαν εκείνη την εποχή. Το βιβλίο αφήνει επίσης να εννοηθεί ότι οι Ρωµιοί ήταν αχάριστοι, γιατί ενώ η οθωµανική αυτοκρατορία τους είχε παραχωρήσει µια σειρά από προνόµια, εκείνοι επέλεξαν να ξεσηκωθούν.

Σε αδρές γραµµές πάντως θα λέγαµε ότι το κείµενο του σχολικού εγχειριδίου της γειτονικής χώρας «Emin Oktay, Tarih Lise: III» (έκδ. 1988, σελ. 237-240) δεν είναι ιδιαίτερα δυσφηµιστικό, όπως πολλοί µπορεί να πίστευαν. Οι απόγονοι των εχθρών του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη, του Μπότσαρη, της Μπουµπουλίνας και τόσων άλλων οπλαρχηγών µένουν εν πολλοίς στα γεγονότα, µε µια κριτική βέβαια µατιά.

Το επίµαχο κείµενο έχει ως εξής: «Οι Ελληνες, οι οποίοι είχαν περισσότερα προνόµια απ’ όλους τους χριστιανικούς λαούς που τελούσαν υπό οθωµανική κυριαρχία, ζούσαν κυρίως στην Ελλάδα (σ.σ. ο συγγραφέας εννοεί τη Στερεά Ελλάδα), στην Πελοπόννησο, στα νησιά του Αιγαίου, στη ∆υτική Μικρασία και στα παράλια της Προποντίδας και του Εύξεινου Πόντου. Ηταν εγκαταστηµένοι σε πόλεις και κωµοπόλεις και ασχολούνταν µε τις τέχνες και το εµπόριο και ιδιαίτερα µε τη ναυτιλία.

Είχαν υποταχτεί οριστικά στο οθωµανικό κράτος επί Μωάµεθ του Πορθητή και είχαν παραχωρηθεί τότε και σ’ αυτούς, όπως και στους άλλους χριστιανούς, ελευθερίες ως προς τα θέµατα θρησκείας και γλώσσας. Στην Πελοπόννησο µάλιστα και στα νησιά του Αιγαίου οι Ελληνες ζούσαν σχεδόν αυτόνοµοι (σ.σ. προφανώς εννοεί τα προνόµια, κυρίως φορολογικά, που είχαν χορηγηθεί σε κάποιες περιοχές, όπως ήταν τα Ιωάννινα και τα Ζαγοροχώρια, η Χίος, οι Κυκλάδες και τα Μαντεµοχώρια της Μακεδονίας).

Οι Οθωµανοί θεωρούσαν ανώτερους τους Ελληνες από τους άλλους χριστιανούς και τους διόριζαν σε ορισµένες θέσεις και ιδιαίτερα σε θέσεις διερµηνέων. Ορισµένοι µάλιστα Ελληνες άρχοντες από το Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως προωθούνταν σε θέσεις ηγεµόνων της Βλαχίας και της Μολδαβίας. Σε σχέση µε τους άλλους χριστιανικούς λαούς οι Ελληνες ήταν πιο εύποροι και πιο φωτισµένοι. Οι σχέσεις που είχαν αναπτύξει µε τη Ρωσία κατά τον 18ο αιώνα συντέλεσαν στη διάδοση εθνικοαπελευθερωτικών ιδεών µεταξύ τους (σ.σ. οι Τούρκοι θεωρούν ότι σχεδόν όλοι οι αγώνες µας κατά του οθωµανικού ζυγού ήταν κινήµατα που προήλθαν από την επαφή µας µε τους Ρώσους).

Οι Ρώσοι ξεσήκωναν τους Έλληνες

Στην πραγµατικότητα οι Ρώσοι ήδη από την εποχή του Μεγάλου Πέτρου ξεσήκωναν τους Ελληνες σε κάθε ευκαιρία εναντίον του οθωµανικού κράτους (σ.σ. ο τσάρος Μέγας Πέτρος, τέλη του 17ου αιώνα, σε µια προσπάθεια να αποκτήσει πρόσβαση στη Μεσόγειο είχε καλέσει τους Ελληνες “εις το ασκέρι του και εις το µεγάλο φλάµπουρό του”). Οταν στη διάρκεια της εκστρατείας του 1768 ο ρωσικός στόλος είχε καταπλεύσει στην Πελοπόννησο, οι Ελληνες είχαν επαναστατήσει, αλλά η επανάσταση είχε κατασταλεί αµέσως (σ.σ. αναφέρεται στα Ορλωφικά).

Στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης τα ελληνικά πλοία υπό τουρκική σηµαία κυκλοφορούσαν ελεύθερα παντού και µονοπώλησαν το εµπόριο της Μεσογείου. Ετσι πλούτισαν πολλοί Ελληνες που ζούσαν σε µεγάλες πόλεις της Ευρώπης (όπως η Μασσαλία, η Τεργέστη, η Οδησσός) και ίδρυσαν στην Ελλάδα πολλά σχολεία, διαδίδοντας σ’ όλους τους Ελληνες τις ιδέες της εθνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Τις ιδέες τις ενίσχυσε η Γαλλική Επανάσταση.

Η μυστική οργάνωση

Τέλος οι Ελληνες ίδρυσαν µια µυστική οργάνωση, που στόχευε στην απόκτηση της ανεξαρτησίας τους και ονοµαζόταν Εθνική Εταιρεία (σ.σ. η Φιλική Εταιρεία). Ιδρύθηκε αρχικά το 1814 στην Οδησσό από τρία άτοµα – δύο Ελληνες και έναν Βούλγαρο (σ.σ. προφανώς εννοεί τον Αθανάσιο Τσακάλωφ, του οποίου όµως η ελληνικότητα δεν αµφισβητείται). Ουσιαστικός στόχος της ήταν η επανίδρυση της αρχαίας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως και ο τσάρος της Ρωσίας ήταν πληροφορηµένοι σχετικά µε την ίδρυση της Εταιρείας, που ενδυναµώθηκε σε µικρό χρονικό διάστηµα και ίδρυσε πολλά παραρτήµατα στην Κωνσταντινούπολη και την Ελλάδα. Οι κυριότεροι εύποροι και φωτισµένοι Ελληνες έγιναν µέλη της. Ανάµεσά τους και ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως (σ.σ. εννοεί τον Γρηγόριο Ε’). Αρχηγός της ήταν ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, γιος του πρώην ηγεµόνα της Βλαχίας και υπασπιστής του τσάρου.

Χάρη στις ενέργειες της Εθνικής Εταιρείας οι Ελληνες είχαν προετοιµαστεί πλήρως για να επαναστατήσουν. ∆εν άφηνε όµως περιθώριο για να ξεσπάσει η επανάσταση ο Αλή πασάς, βαλής των Ιωαννίνων, που ήταν γνώστης όλων των δραστηριοτήτων της Εταιρείας. Οταν πάντως ο Αλή πασάς έκανε τη δική του επανάσταση εναντίον του σουλτάνου, οι Έλληνες επωφελήθηκαν: ενώ οι οθωµανικές δυνάµεις ήταν απασχοληµένες µ’ αυτόν, η Εθνική Εταιρεία αποφάσισε να ξεσπάσει η επανάσταση...».

Επιστροφή στο αφιέρωμα

Διαβάστε ακόμη