Μελέτες για μετά lockdown εποχή: Σεξουαλική απελευθέρωση, ασυδοσία και άγχος

Κάποτε, παλιά, ένας φίλος που υπηρετούσε τη στρατιωτική θητεία του παραδέχτηκε με δυσφορία και άγχος: «Νομίζω ότι γεννήθηκα στρατιώτης, ότι έχω διανύσει όλη τη ζωή μου ως στρατιώτης και θα πεθάνω στρατιώτης»… Η συνήθεια σε κάνει να ταυτίζεσαι με το προσωρινό και να το θεωρείς απόλυτη μονιμότητα. Ο φίλος έκλεισε την αναφορά του στη θητεία, περιγράφοντας τα μελλοντικά του σχέδια: «Μόλις βγώ, θα, θα, θα…». Κι οι έγκλειστοι για κάποιους λόγους υπόσχονται στον εαυτό του «θα…», αλλά συνήθως επιστρέφουν σχεδόν άμεσα στην προ εγκλεισμού καθημερινότητα και τα «θα» μένουν ατήρητες υποσχέσεις στα δυσπρόσιτα ράφια της μνήμης.

Η υπόθεση με τον κορονοϊό και την πανδημία και τα συνεχή lockdown και τους θανάτους και τον τρόμο σε περίπου δυο μήνες κλείνει ένα χρόνο. Κι όσοι έχουν διαπιστώσει, ότι νοιώθουν σαν να μην υπήρχε ζωή πριν από τον κορονοϊό, σύντομα (σε έναν, δυο, τρεις, άντε τέσσερις μήνες) θα ανοίξουν την πόρτα στην άγια καθημερινότητά τους. Πόσο ίδιοι θα είναι όμως; Τι υποστηρίζουν ψυχολόγοι και γιατροί ψυχικής υγείας για τη ζωή μετά τους εγκλεισμούς;

Σεξουαλική επανάσταση ξανά!

Ο dr. Nicholas Christakis, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Υέιλ στις ΗΠΑ, προβλέπει ότι μόλις αρθεί το lockdown, θα είναι επικρατήσει περίοδος κυρίως «σεξουαλικής ακολασίας» αφού οι άνθρωποι θα έχουν την ευκαιρία να βγουν έξω ξανά, να πιούν και να φλερτάρουν δίχως αναστολές. Η εφημερίδα «Daily Star» ανέφερε ότι η πρόβλεψή του επιστήμονα καταγράφεται στο νέο του βιβλίο, «Apollo's Arrow: The Deep and Enduring Impact of Coronavirus on the Way We Live» (Ο βαθύς και διαρκής αντίκτυπος του κορονοϊού, στον τρόπο που ζούμε) και προβλέπει ότι μια κατά κάποιον τρόπο επανάσταση θα κορυφωθεί το 2024.

Ο επιδημιολόγος Christakis υποστηρίζει ότι η κοινωνία θα προσπαθήσει να αντισταθμίσει το χαμένο χρόνο, μόλις νοιώσει ασφαλής. Ο ελληνικής καταγωγής επιστήμονας δήλωσε στην εφημερίδα «The Guardian»: «Κατά τη διάρκεια των επιδημιών, αυξάνεται η θρησκευτικότητα, οι άνθρωποι γίνονται περισσότερο απρόβλεπτοι, αποταμιεύουν χρήματα, αποφεύγουν την έκθεση στον κίνδυνο και τα όλα αυτά τα παρατηρούμε τώρα, όπως έχουν καταγραφεί για εκατοντάδες χρόνια κατά τη διάρκεια επιδημιών». 

Ο dr. Nicholas Christakis είπε πως ό,τι βιώνουμε αυτή την εποχή δεν είναι κάτι νέο για τον άνθρωπο: «Μια ανάλογη εποχή σεξουαλικής επανάστασης ακολούθησε την πανδημία της Ισπανικής Γρίπης του 1918, η οποία οδήγησε στην «έκρηξη» της δεκαετίας του ‘20 και στην σεξουαλική απελευθέρωση. Ο Christakis  δήλωσε επίσης, ότι δεν αποτελεί έκπληξη πως η ασθένεια φρέναρε την οικονομία, επισημαίνοντας ότι είναι λάθος για τους πολίτες να κατηγορούν τις κυβερνήσεις τους για τις επιπτώσεις της πανδημίας.

«Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι ενέργειες της κυβέρνησής είναι που κάνουν την οικονομία να επιβραδύνεται· αυτό είναι λάθος. Είναι ο ιός που κάνει την οικονομία να βαδίζει αργά. Οι οικονομίες κατέρρεαν ακόμη και στην αρχαιότητα όταν ενέσκηπταν λοιμοί, ακόμα και όταν δεν υπήρχε κυβέρνηση να επιβάλλει! «Κλείστε τα σχολεία και κλείστε τα εστιατόρια». Πρόσθεσε δε, ότι η τρέχουσα πανδημία έχει καταπολεμηθεί καλύτερα από οποιαδήποτε άλλη, που έχει εμφανιστεί στο παρελθόν.

Οι άλλες «παρενέργειες»

Κι αν οι απόψεις του Dr Christakis αφορούν τη σεξουαλικότητα και την «επανάσταση» που θα ακολουθήσει μετά τους περιορισμούς και τον φόβο της πανδημίας, τι γίνεται με άλλες συμπεριφορές του ανθρώπου που θα εκδηλωθούν άμεσα μετά την «απελευθέρωση»; Ο Steven Taylor, συγγραφέας του βιβλίου «Ψυχολογία της Πανδημίας», και καθηγητής ψυχιατρικής στο University of British Columbia, υποστηρίζει ότι «για μια ατυχή μειονότητα ανθρώπων, από 10 έως 15%, η ζωή δεν θα επιστρέψει στο φυσιολογικό».

Το Australia’s Black Dog Institute,  ένας κορυφαίος ανεξάρτητος ερευνητικός οργανισμός ψυχικής υγείας, έχει επίσης εγείρει ανησυχίες για «μια σημαντική μειονότητα που θα επηρεαστεί από μακροχρόνιο άγχος». Στο Ηνωμένο Βασίλειο, μια ομάδα κορυφαίων ειδικών στη δημόσια υγεία προειδοποίησε πρόσφατα στο British Medical Journal ότι «ο αντίκτυπος της πανδημίας στην ψυχική υγεία είναι πιθανό να διαρκέσει πολύ περισσότερο από τον αντίκτυπο στη σωματική υγεία». 

Ένας λόγος για τον οποίο οι ψυχολόγοι ανησυχούν για τον πιθανό μακροπρόθεσμο αντίκτυπο του Covid-19 είναι οι υπάρχουσες γνώσεις από προηγούμενες πανδημίες και καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Το ξέσπασμα SARS το 2003 συσχετίστηκε με αύξηση κατά 30% των αυτοκτονιών σε άτομα άνω των 65 ετών. Στρατηγικές όπως η καραντίνα, που είναι απαραίτητες για την ελαχιστοποίηση της ιογενούς εξάπλωσης, μπορεί να έχουν αρνητικό ψυχολογικό αντίκτυπο, όπως η πρόκληση συμπτωμάτων μετατραυματικού στρες, η κατάθλιψης και αϋπνίας. Η απώλεια θέσεων εργασίας και οι οικονομικές επιπτώσεις κατά τη διάρκεια μιας παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης έχουν συσχετιστεί με μια μακροχρόνια μείωση της ψυχικής υγείας. 

«Ιστορικά, οι αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία επηρεάζουν περισσότερους ανθρώπους και διαρκούν πολύ περισσότερο από τις επιπτώσεις τις ίδιας της πανδημίας», εξηγεί ο Joshua C Morganstein, βοηθός διευθυντής στο Κέντρο Μελέτης του Τραυματικού Στρες στο Μέριλαντ των ΗΠΑ. «Εάν η Ιστορία μας παρέχει τη δυνατότητα πρόβλεψης, θα πρέπει να περιμένουμε μια σημαντική συνέχεια σε προβλήματα ψυχικής υγείας, που θα διαρκέσουν επί πολύ μετά την τελική αντιμετώπιση της πανδημίας».

Ποια μακροπρόθεσμα προβλήματα θα συνδεθούν με το Covid-19; Οι ψυχολόγοι πιστεύουν ότι η ψυχαναγκαστική διαταραχή θα μπορούσε να είναι το βασικό πρόβλημα. Ασυδοσία σε όλα, ακραιφνείς συμπεριφορές κατά τη διασκέδαση, αλόγιστες αγορές και σπατάλη καταγράφονται στις συμπεριφορές ανθρώπων μετά την απελευθέρωσή τους από έναν εγκλεισμό.

Ο Taylor επισημαίνει επίσης την μόνιμη αγχωτική συμπεριφορά σε πολλά άτομα: «Για ανθρώπους με γενετική προδιάθεση για ορισμένες μορφές υπερβολικής σχολαστικότητας (δηλ. εμμονές για μόλυνση και πειθαναγκασμός για συνεχή καθαρισμό), το άγχος του Covid-19 είναι πιθανό να προκαλέσει ή να επιδεινώσει ανάλογες συμπεριφορές. Μερικοί από αυτούς τους ανθρώπους θα γίνουν χρόνιοι μικροβιοφόροι, εκτός εάν λάβουν κατάλληλη θεραπεία ψυχικής υγείας». 

Η χρόνια μοναξιά, επίσης, που προκαλείται από την κοινωνική απομόνωση ή την «έλλειψη νοήματος» στη ζωή κατά τη διάρκεια της πανδημίας είναι μια άλλη σημαντική ανησυχία, λέει ο Yuko Nippoda, ψυχοθεραπευτής και εκπρόσωπος του Συμβουλίου Ψυχοθεραπείας του Ηνωμένου Βασιλείου. «Μερικοί άνθρωποι βρέθηκαν ακούσια με λιγότερες ανθρώπινες επαφές στην εποχή της πανδημίας και μπορεί να είναι δύσκολο να επιστρέψουν στην κανονικότητά τους. Άλλοι, αυτοί που εκούσια αποκλείστηκαν από τις κοινωνικές επαφές για να αισθανθούν «μια αίσθηση ασφάλειας», μπορεί να μετατραπούν σε μοναχικούς αντικοινωνικούς στο άμεσο μέλλον, λέει ο Nippoda. 

Η συνεχιζόμενη ανεργία ή η απώλεια εισοδήματος (που προκαλείται από τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας) μπορεί επίσης να επηρεάσει τη μακροπρόθεσμη ευημερία. Πολλές μελέτες πριν από το Covid-19 συνδέουν αυτούς τους παράγοντες με την κατάθλιψη, το άγχος ή τις σκέψεις αυτοκτονίας. Πρόσφατα στοιχεία δημοσκοπήσεων από τις ΗΠΑ διαπίστωσαν ότι περισσότεροι από τους μισούς από αυτούς που ήταν άνεργοι ή είχαν μειώσει το εισόδημά τους κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχουν ήδη αναφέρει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία, με ακόμη υψηλότερα ποσοστά ανάμεσα σε εκείνους με χαμηλότερα εισοδήματα. 

Τι πρέπει να μάθουμε 

Η Ιστορία θα μας αποκαλύψει σιγά σιγά το πόσες από αυτές τις προειδοποιήσεις και προβλέψεις θα επαληθευτούν. Διάφοροι φορείς σε όλο τον κόσμο έχουν ήδη δημιουργήσει οδηγίες για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Νωρίτερα φέτος, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημοσίευσε συστάσεις για την προστασία της ψυχικής υγείας , και παρόμοιες οδηγίες έχουν εκδοθεί από κυβερνητικές υπηρεσίες στις ΗΠΑ , στο Ηνωμένο Βασίλειο και σε άλλες χώρες. 

Οι ερευνητές συλλέγουν επίσης εμπειρικά δεδομένα τα οποία ελπίζουν ότι θα προσφέρουν καλύτερη κατανόηση των μακροπρόθεσμων παρενεργειών της ψυχικής υγείας αυτής της μοναδικής κρίσης, και συνεπώς πώς να το διαχειριστούν. Παρά τις συνεχιζόμενες ανησυχίες σχετικά με τα προβλήματα και τις υπερβολικές συμπεριφορές που ενδέχεται να προκληθούν από τον αντίκτυπο του Covid-19, οι ψυχίατροι λένε ότι είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι υπάρχουν και ορισμένα θετικά αποτελέσματα. 

Ο Steven Taylor υποστηρίζει ότι ενώ μια σημαντική μειονότητα μπορεί να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις μακροπρόθεσμα, η πανδημία έχει οπλίσει με «αντισώματα» ανθεκτικότητας κατά του άγχους μεγάλο μέρος του πληθυσμού, παράλληλα με την ικανότητα των ανθρώπων να «ανακάμπτουν» έπειτα από καταστροφικά γεγονότα. 

Κι όπως επίσης επισημαίνουν οι ειδικοί οι περισσότερες πράξεις των ανθρώπων που τείνουν να εμφανιστούν με ακραίες συμπεριφορές μετά την άρση των lockdown και την εξάλειψη της πανδημίας, θα είναι παροδικές. Σεξουαλική επανάσταση και ασυδοσία και υπερκαταναλωτισμός και ένταση και άγχος, για τους πολλούς θα κρατήσουν λίγο ή και δεν θα εμφανιστούν καθόλου . Με το καλό να «απελευθερωθούμε» και οι άμυνες της ανθρώπινης σκέψης θα ενεργοποιηθούν και πάλι.