Η συγγνώμη που δεν ψέλλισε ποτέ: Ο ξεχασμένος ήρωας του πιο διάσημου βάθρου

Η υψωμένη γροθιά των Τόμι Σμιθ και Τζον Κάρλος στο βάθρο των Ολυμπιακών Αγώνων του 1968 είναι ένα από τα πιο δυνατά φωτογραφικά στιγμιότυπα της ιστορίας. Το γεγονός ήταν σχεδόν ανήκουστο σε μια εποχή που οι φυλετικές διακρίσεις ήταν αυτονόητες σε κοινωνίες όπως αυτή των ΗΠΑ, με την πολυάριθμη μαύρη κοινότητα.

Οι Σμιθ και Κάρλος ήταν Αμερικανοί, αλλά η μαμά – πατρίδα ήταν περήφανη για αυτούς μόνο για τις επιδόσεις τους. Το πρωί της ίδιας ημέρας ο Σμιθ είχε κάνει ένα τρομερό παγκόσμιο ρεκόρ για την εποχή στα 200μ., ως ο δεύτερος άνθρωπος που κατέβηκε ποτέ τα 20’’ στην απόσταση (19:83). Ο πρώτος ήταν ο Κάρλος. Είχε τρέξει το 200αρι σε 19:92 στα trials των ΗΠΑ, το παγκόσμιο ρεκόρ όμως δεν αναγνωρίστηκε γιατί φορούσε διαφορετικά σπάικς από τα τότε επιτρεπόμενα.

Αποκαθήλωση και δικαίωση

Στον τελικό των Ολυμπιακών Αγώνων, στις 16 Οκτωβρίου του ’68, ο Κάρλος ήταν μπροστά μέχρι τα πρώτα 150 μέτρα. Κατέληξε ωστόσο τρίτος, αφού εκτός από τον Σμιθ τον προσπέρασε με πολύ δυνατό φίνις και ο Αυστραλός Πίτερ Νόρμαν. Λίγες ώρες αργότερα αποδείχτηκε ότι αυτά που ένωναν τους δύο Αφροαμερικανούς αντιπάλους ήταν πολύ πιο σημαντικά απ’ αυτά που τους χώριζαν. Στην απονομή εμφανίστηκαν φορώντας μαύρες κάλτσες, χωρίς παπούτσια, για να καταδείξουν τη φτώχεια των μελών της φυλής τους. Κατά την ανάκρουση του εθνικού ύμνου, έσκυψαν το κεφάλι και ύψωσαν τη γαντοφορεμένη γροθιά τους, συμβολίζοντας τον αγώνα των μαύρων κατά του ρατσισμού και των φυλετικών διακρίσεων.

Η ιστορία των Σμιθ και Κάρλος είναι λίγο πολύ γνωστή. Η αντίδραση της Ολυμπιακής Επιτροπής των ΗΠΑ ήταν η άμεση εκδίωξή τους από το Ολυμπιακό Χωριό. Το σύστημα τους απέβαλε. Τους αφαιρέθηκαν τα μετάλλια, τους απαγορεύθηκε να συμμετάσχουν ξανά σε αγώνες και τα επόμενα χρόνια έμειναν στην αφάνεια, πασχίζοντας να βρουν δουλειά. Ήταν όμως ήδη ήρωες για μια ολόκληρη φυλή και προϊόντος του χρόνου τα ονόματά τους αποκαταστάθηκαν και με τη βούλα.

Οι δύο εμβληματικοί ακτιβιστές έγιναν δεκτοί το 2016 στο Λευκό Οίκο και τον Οκτώβριο του 2019 μπήκαν στο Hall of Fame των Ολυμπιακών Αγώνων, μετά την αναγνώριση ενός «ιστορικού λάθους» από την Ολυμπιακή Επιτροπή των ΗΠΑ. 

Στο πλευρό τους μόνο εκ συνειδήσεως

Για τον λευκό άνδρα που έμοιαζε παραφωνία ανάμεσα τους, κατά τη στιγμή της απονομής, αυτή η αναγνώριση ήρθε μόνο μετά θάνατον. Ο Αυστραλός Πίτερ Νόρμαν θα μπορούσε να μείνει στην ιστορία ως ο Ολυμπιονίκης που δυσανασχέτησε με όσα συνέβαιναν. Στην πραγματικότητα ήταν, αν και λευκός, ο σωστός άνθρωπος στη σωστή θέση.

«Ξέραμε ότι αυτό που επρόκειτο να κάνουμε ήταν πολύ μεγαλύτερο από οποιοδήποτε αθλητικό γεγονός και μας απάντησε “θα σταθώ στο πλάι σας”. Περίμενα να δω φόβο στα μάτια του αλλά αντ’ αυτού είδα αγάπη», έχει δηλώσει ο Κάρλος για την επιλογή του Νόρμαν να ενταχθεί στο κάδρο πολιτικοποίησης της απονομής.

Όταν ο Νόρμαν ενημερώθηκε για το σχέδιο των δύο συναθλητών του, ζήτησε εκτάκτως από τον Αμερικανό κωπηλάτη Πολ Χόφμαν να του δώσει την ολυμπιακή κονκάρδα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τη φόρεσε στο στήθος κατά την απονομή, σε ένδειξη αλληλεγγύης προς τους Σμιθ και Κάρλος, ενώ ήταν αυτός που τους πρότεινε να φορέσουν από ένα γάντι όταν ο Κάρλος διαπίστωσε ότι είχε ξεχάσει τα δικά του στο Ολυμπιακό Χωριό.  

Η στάση του δεν ήταν λιγότερο γενναία από τους άλλους δύο του βάθρου. Εκείνη την εποχή η Αυστραλία ήταν επίσης μια χώρα έντονων κοινωνικών διαχωρισμών. Οι διαδηλώσεις στη χώρα για τις φυλετικές διακρίσεις και τις διάφορες απαγορεύσεις που ίσχυαν για τους μη λευκούς μετανάστες και τους ιθαγενείς - Αβορίγινες ήταν σχεδόν καθημερινό φαινόμενο. Οι Αβορίγινες τελούσαν υπό συστηματικό διωγμό. Έως και τις αρχές της δεκαετίας του ’70 το αυστραλιανό κράτος είχε το δικαίωμα να παίρνει τα παιδιά από τους φυσικούς γονείς και να τα δίνει για υιοθεσία σε λευκά ζευγάρια!

Ο ρατσισμός στην πατρίδα του εκδηλωνόταν με κονκάρδες τύπου «η Αυστραλία για τους Αυστραλούς» και ο Νόρμαν είχε πάει ολότελα κόντρα στην πλειοψηφούσα τάση με το δικό του μήνυμα, σε μία από τις σημαντικότερες στιγμές της Αυστραλίας στους Ολυμπιακούς του ’68.

Η τιμωρία για τον Αυστραλό σπρίντερ, ο οποίος χάρη σε εκείνη την κούρσα κατέχει ακόμα το ρεκόρ Ωκεανίας στα 200μ. (20:06), ήταν παραδειγματική.

Η προσπάθεια να σβηστεί το όνομά του από την ιστορία

Η «Λευκή Αυστραλία» δεν τον συγχώρεσε ποτέ για το ατόπημά του. Η Ολυμπιακή Επιτροπή τον έκοψε από την αποστολή για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του ’72, μολονότι έπιασε 13 φορές το όριο στα 200μ. και άλλες πέντε στα 100μ. Η προσπάθεια να σβηστεί το όνομα του από την αθλητική ιστορία της χώρας τον μετέτρεψε σε παρία. Δεν συμμετείχε ποτέ ξανά σε διεθνείς αγώνες και περιθωριοποιήθηκε κοινωνικά, γνωρίζοντας τη χλεύη των συμπατριωτών του. Αφότου διαπίστωσε ότι η καριέρα του στο στίβο τελείωσε, έπαιξε για μια πενταετία ποδόσφαιρο σε ερασιτεχνικό επίπεδο με τη West Brunswick και ακολούθως έγινε προπονητής της ομάδας u19. Εκτός από γυμναστής, έκανε κάποιες δουλειές του ποδαριού για να συντηρηθεί οικονομικά, ενώ σε κάποια περίοδο της ζωής του πέρασε από τη φάση του αλκοολισμού και της κατάθλιψης.

Η Αυστραλία αντιμετώπισε έναν από τους κορυφαίους σπρίντερ στην ιστορία της σα να μην… υπήρξε ποτέ. Υπήρχε μόνο ένας τρόπος για να βάλει νερό στο κρασί της. Να ενδώσει ο Νόρμαν στις αφόρητες παρασκηνιακές πιέσεις που δέχτηκε προκειμένου να αποκηρύξει την ενέργεια των συναθλητών του και να απολογηθεί δημόσια για τη δική του στάση. Αυτή τη συγνώμη όμως, προς τους… ομόχρωμούς του, ο Νόρμαν δεν την ψέλλισε ποτέ. Παρέμεινε έως το τέλος της ζωής του συνεπής στις ιδέες του, πεπεισμένος ότι είχε πράξει το σωστό στις 16 Οκτωβρίου του 1968.

Η επίσημη Αυστραλία τον… ξέχασε και το 2000 στους δικούς της Ολυμπιακούς Αγώνες, στις τιμητικές κλήσεις πρώην Ολυμπιακών για τη συμμετοχή τους σε εκδηλώσεις που σχετίζονταν με τους αγώνες.

Η συγγνώμη και η πραγματική αποκατάσταση

Οχτώ χρόνια αργότερα προβλήθηκε στις κινηματογραφικές αίθουσες της χώρας η ταινία «Salute», για το διάσημο black power χαιρετισμό στο Μεξικό. Η επιτυχία της ήταν τεράστια και πολλοί Αυστραλοί έμαθαν μόλις τότε την ιστορία ενός ξεχασμένου ήρωα. Ήταν ένα είδος δικαίωσης, αλλά ο Πίτερ Νόρμαν δεν ζούσε για να τη βιώσει. Είχε αφήσει την τελευταία του πνοή από καρδιακή προσβολή το 2006, σε ηλικία 64 ετών. Το 2012 το κοινοβούλιο της Αυστραλίας ζήτησε επισήμως συγγνώμη από τον Νόρμαν, αναγνωρίζοντας «τη γενναιότητα του να φορέσει την κονκάρδα για τα ανθρώπινα δικαιώματα στο βάθρο» και το δυναμικό ρόλο του «στην αντιμετώπιση του ρατσισμού».

Ήταν όμως πια πολύ αργά. Ή μήπως όχι…; Ο Πίτερ Νόρμαν έφυγε ξεχασμένος και πικραμένος από την αντιμετώπιση των συμπατριωτών του. Για τους δύο… παλιόφιλους του όμως ήταν πάντα ο γενναίος της λευκής φυλής που με αυταπάρνηση στάθηκε πλάι στον αγώνα των μαύρων για ισότητα. Ο Τόμι Σμιθ και ο Τζον Κάρλος δεν τον ξέχασαν ποτέ στις δηλώσεις τους και τις διαλέξεις τους, ως πρεσβευτές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Δεν τον ξέχασαν ούτε όταν εγκατέλειψε τα εγκόσμια. Ήταν εκεί για να κουβαλήσουν το φέρετρό του και να κατευοδώσουν προς την «αθανασία» τον άνθρωπο που διαφύλαξε την αξιοπρέπεια της ανθρώπινης φυλής.