Από τους Μπολσεβίκους μέχρι τον Πούτιν: Η ιστορία των ρωσικών χρεοκοπιών

Το 1918, ο σοβιετικός επαναστάτης Λέων Τρότσκι είπε στους δυτικούς πιστωτές που είχαν τρομοκρατηθεί από την άρνηση των Μπολσεβίκων για το εξωτερικό χρέος της Ρωσίας: «Κύριοι, σας είχαν προειδοποιήσει».

Τους υπενθύμισε ότι η απόρριψη του χρέους της Τσαρικής εποχής είχε αποτελέσει βασικό μανιφέστο της αποτυχημένης εξέγερσης του 1905. Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, η Ρωσία βρίσκεται στα πρόθυρα μιας νέας χρεοκοπίας, αλλά αυτή τη φορά δεν υπήρξε προειδοποίηση, αναφέρει το δημοσίευμα του Reuters.

Λίγοι περίμεναν ότι η εισβολή του Κρεμλίνου στην Ουκρανία θα προκαλούσε μια τόσο σφοδρή αντίδραση από τη Δύση, η οποία έχει σχεδόν αποκόψει τη Ρωσία από τα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά συστήματα.

Αυτά είναι τα σημαντικότερα γεγονότα που σχετίζονται με το χρέος της Ρωσίας τον τελευταίο αιώνα:

1918: Η μονομερής διαγραφή χρέους

Λίγο πριν από την επανάσταση του 1917, η Ρωσία ήταν ο μεγαλύτερος οφειλέτης στον κόσμο, έχοντας δανειστεί σε μεγάλο βαθμό για τη χρηματοδότηση της εκβιομηχάνισης και των σιδηροδρόμων.

Βλέποντας όμως ότι η τσαρική προσπάθεια εκβιομηχάνισης απογοήτευσε την εργατική τάξη, οι Μπολσεβίκοι απέρριψαν κάθε εξωτερικό χρέος.

«Είπαν "δεν πληρώνουμε και ακόμη και αν μπορούσαμε, δεν θα πληρώναμε". Και αυτό ήταν μια πολιτική δήλωση», δήλωσε ο Hassan Malik, ανώτερος αναλυτής κρατικών χρεών στην Loomis Sayles και συγγραφέας του βιβλίου «Bankers and Bolsheviks: International Finance and the Russian Revolution» (Οι τραπεζίτες και οι Μπολσεβίκοι: Η διεθνής χρηματοδότηση και η Ρωσική Επανάσταση).

Παρά την υπενθύμιση του Τρότσκι, η χρεοκοπία συγκλόνισε τον κόσμο, ιδίως τη Γαλλία, οι τράπεζες και οι πολίτες της οποίας υπέστησαν τεράστιες απώλειες. «Οι επενδυτές δεν το πήραν στα σοβαρά, επειδή πίστευαν ότι θα ήταν αυτοκαταστροφή», δήλωσε ο Μαλίκ, εκτιμώντας ότι το χρέος αξίζει τουλάχιστον 500 δισεκατομμύρια δολάρια σε τιμές 2020 και πιθανώς περισσότερα. Χρειάστηκε να φτάσουμε στα μέσα της δεκαετίας του 1980 για να αναγνωρίσει η Μόσχα μέρος αυτού του χρέους.

1991: Από την ΕΣΣΔ στη Ρωσία

Μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991, η Ρωσία σταμάτησε να εξυπηρετεί μέρος του υπερπόντιου χρέους που κληρονόμησε από τα πρώην σοβιετικά κράτη.

Ο Andrey Vavilov, αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών της Ρωσίας μεταξύ 1994 και 1997, δήλωσε ότι η Ρωσική Ομοσπονδία κατείχε περίπου 105 δισεκατομμύρια δολάρια σε χρέος από τη σοβιετική εποχή στα τέλη του 1992, με το δικό της χρέος να ανέρχεται σε 2,8 δισεκατομμύρια δολάρια.

Για να αποδεχθεί το χρέος που κληρονόμησε, η Λέσχη των Παρισίων αναγνώρισε τη Ρωσία ως χώρα-πιστωτή, έγραψε ο Βαβίλοφ στο βιβλίο του «Το ρωσικό δημόσιο χρέος και οι οικονομικές καταρρεύσεις». Και καθώς η Ρωσία συμφώνησε με την ομάδα των υπόλοιπων εθνών να αναδιαρθρώσει το χρέος ύψους 28 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 1996, της επετράπη να μεταθέσει σημαντικές πληρωμές χρέους της σοβιετικής εποχής στην επόμενη δεκαετία.

Αλλά με μια οικονομική κρίση προ των πυλών, θα χρειαζόταν μέχρι το 2017 για να εκκαθαριστούν οι ληξιπρόθεσμες οφειλές της κομμουνιστικής εποχής.

1998: Η ρωσική συναλλαγματική κρίση

Μέχρι το 1997, η κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου μείωσε τα ρωσικά έσοδα από τις εξαγωγές. Το εξωτερικό χρέος, το οποίο το 1995 ήταν κοντά στο 50% του ΑΕΠ, είχε διογκωθεί μέχρι το 1998 στο 77%, σύμφωνα με τον Vavilov, ο οποίος κατηγόρησε τα βαριά δάνεια του ΔΝΤ/της Παγκόσμιας Τράπεζας ότι συνέβαλαν στη συσσώρευση χρέους.

Η Ρωσία εισέπραττε ελάχιστα φορολογικά έσοδα και βασιζόταν σε βραχυπρόθεσμα έντοκα γραμμάτια του Δημοσίου, γνωστά ως GKO, για την κάλυψη των δαπανών. Αλλά δυσκολευόταν όλο και περισσότερο να τα ανανεώσει και σύντομα ξόδευε ολοένα και μεγαλύτερα ποσά για να υπερασπιστεί το ρούβλι.

«Όσο περισσότερο η κυβέρνηση επέμενε ότι θα στηρίξει το νόμισμα και θα αποπληρώσει τα χρέη της, τόσο περισσότερο οι επενδυτές κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι ήρθε η ώρα να πουλήσουν», αναφέρει ο Chris Miller στο βιβλίο του «Putinomics: Power and Money in Resurgent Russia».

Ένα μήνα πριν από τη χρεοκοπία, το ΔΝΤ συνέταξε ένα πακέτο βοήθειας ύψους 22,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αλλά «η αγορά περίμενε την ανακοίνωση επιπλέον 20 δισεκατομμυρίων δολαρίων», έγραψε ο Μάρτιν Γκίλμαν, εκπρόσωπος του ΔΝΤ στη Μόσχα εκείνη την εποχή, στο βιβλίο του «No Precedent, No Plan: Inside Russia's 1998 Default».

Στις 17 Αυγούστου 1998, η Ρωσία παραδέχτηκε την ήττα της, υποτιμώντας το ρούβλι, ανακοινώνοντας ότι δεν μπορούσε πλέον να πληρώσει το χρέος του ρουβλίου και εισήγαγε ένα τρίμηνο μορατόριουμ για κάποιο εξωτερικό χρέος. Οι ρωσικές τράπεζες που είχαν επενδύσει πολλά σε ομόλογα και είχαν εκτεταμένη έκθεση σε ξένο συνάλλαγμα σύντομα χρεοκόπησαν.

2022: Αναγκαστική Χρεοκοπία

Μέσα σε δεινή οικονομική κατάσταση το 1998, η Μόσχα φρόντισε να συνεχίσει τις πληρωμές ευρωομολόγων. Πλέον διαθέτει άφθονα μετρητά, αλλά μπορεί να μην αποφύγει τη χρεοκοπία. Για να παρακάμψει τις κυρώσεις, το Κρεμλίνο προτείνει στους ξένους πιστωτές να ανοίξουν ρωσικούς τραπεζικούς λογαριασμούς για να λαμβάνουν πληρωμές σε εναλλακτικά νομίσματα έναντι του δολαρίου.

Οι επενδυτές εξαιρουμένων των ΗΠΑ, μπορούν θεωρητικά να συμφωνήσουν, αλλά οι κάτοχοι ομολόγων των ΗΠΑ δεν μπορούν, αφού η άδεια του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ που τους επιτρέπει να δέχονται ρωσικές πληρωμές έληξε τον Μάιο.

Ο Μίλερ, συγγραφέας του «Putinomics», είπε ότι η Ρωσία θα παλέψει με νύχια και με δόντια για να αποφύγει μια χρεοκοπία του ευρωομολόγου. «Οι αξιωματούχοι της κεντρικής τράπεζας και του υπουργείου Οικονομικών έχουν οικοδομήσει τη σταδιοδρομία τους στην αποκατάσταση της Ρωσίας ως πιστωτή που μπορεί να εμπιστευτεί στις διεθνείς αγορές», είπε. «Είναι πλέον καταγεγραμμένη στο DNA τους να διασφαλίσουν ότι δεν θα ξανασυμβεί μια χρεοκοπία».