Τα λέγαμε εμείς: 5 πολύνεκρες καταστροφές που έμειναν στην Ιστορία γιατί θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί

Ακούγεται συχνά: «Τα λέγαμε εμείς, αλλά…». Και ακούγεται πια όταν ο θρήνος και η θλίψη έχουν σκεπάσει όλες τις φωνές. Δεκάδες οι πολύνεκρες καταστροφές που έμειναν στην Ιστορία γιατί θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, «αν»…

Είναι πιθανό να προκληθεί πανικός και η απώλεια ανθρώπινων ζωών να είναι ανυπολόγιστη, αν κάποιος φωνάξει «ΦΩΤΙΑ! » σε ένα κατάμεστο θέατρο. Σίγουρα οι αντιδράσεις του κόσμου είναι απρόβλεπτες. Τι γίνεται όμως αν το θέατρο καίγεται πραγματικά και προσπαθήσεις να το κρύψεις; Σε ένα περιστατικό του 19ου αιώνα, αυτό συνέβη πραγματικά: ένα θέατρο πήρε φωτιά, αλλά οι υπεύθυνοι αποφάσισαν να αποκρύψουν το γεγονός από το κοινό και τους διαβεβαίωναν - όταν οι καπνοί τύλιγαν τον χώρο - πως έπρεπε να μείνουν στις θέσεις τους. Το αποτέλεσμα ήταν τραγικό.

Και συνήθως τραγικό είναι το αποτέλεσμα, όταν πολλοί γνωρίζουν και προβλέπουν το τι μπορεί να συμβεί «αν», αλλά είτε δεν ακούγονται όταν «φωνάζουν», είτε σιωπούν. Μην πάτε μακριά: Τέμπη! Μάτι! Ήταν θέμα να χρόνου να γίνει το κακό κι έγινε. Ας γυρίσουμε το μνημοσκόπιο κάποιες δεκαετίες πίσω και ας χαθούμε στα συντρίμμια καταστροφών, που θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί, «αν»…

1. Το θέατρο του παραλόγου σκοτώνει 300 ανθρώπους

Τη νύχτα της 5ης Δεκεμβρίου του 1876, πάνω από χίλιοι θεατές είχαν στριμωχτεί στο θέατρο του Μπρούκλιν για να απολαύσουν το μελόδραμα «Οι Δύο Ορφανές», ένα από τα πιο επιτυχημένα της εποχής. Όλα εξελίσσονταν φυσιολογικά μέχρι το διάλειμμα μεταξύ της 4ης και της 5ης πράξης κι ενώ τα ρολόγια έδειχναν 11. Η αυλαία έπεσε και καθώς έπαιζε η ορχήστρα, ηθοποιοί και προσωπικό σκηνής προετοιμάστηκαν για την επόμενη πράξη. Καθώς οι θεατές περίμεναν να ξαναρχίσει το έργο, άκουσαν φωνές και κάτι που έμοιαζε με φιλονικία πίσω από την κατεβασμένη αυλαία. Δεν κατάλαβαν εκείνη τη στιγμή, ότι μόλις το μελόδραμα είχε αρχίσει να μεταλλάσσεται σε τραγωδία.

Μια λάμπα πετρελαίου είχε πέσει κι είχε βάλει φωτιά έξω από τη σκηνή και οι ξυλουργοί του θεάτρου προσπαθούσαν απεγνωσμένα να την σβήσουν· δεν τα κατάφεραν και η φωτιά εξαπλώθηκε.
Καθώς η αυλαία υψώθηκε για την τελευταία πράξη, οι υπάλληλοι του θεάτρου προσπάθησαν να θέσουν υπό έλεγχο τη φωτιά. Εκείνη την ώρα, ο πιο ενδεδειγμένος και απόλυτα λογικός τρόπος αντίδρασης θα ήταν να ενημερωθεί το κοινό για να εγκαταλείψει το θέατρο. Ωστόσο, κάποιοι σκέφτηκαν… ανάποδα: θεώρησαν ότι αν οι θεατές ακούσουν για τη φωτιά θα μπορούσε να προκληθεί πανικός και συνωστισμός προς τις εξόδους και να οδηγήσει σε ανυπολόγιστη καταστροφή· έτσι αποφάσισαν να αποκρύψουν τον κίνδυνο με αποτέλεσμα να προκαλέσουν ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή.

Οι ηθοποιοί συνέχισαν να παίζουν επί σκηνής και μάλιστα καθώς η φωτιά εξαπλωνόταν δύο θεατρίνοι προέτρεψαν το κοινό να μείνει στις θέσεις του. Καθώς ο καπνός και οι φλόγες γίνονταν πια εμφανείς, ένας θεατής φώναξε έντρομος: «Φωτιά! Φωτιά! Το θέατρο έπιασε φωτιά!». Και τότε, η πρωταγωνίστρια Κέιτ Κλάξτον προσπάθησε να ηρεμήσει την κατάσταση: «Δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος. Οι φλόγες είναι μέρος του έργου», είπε, αλλά μέχρι να αποσώσει την κουβέντα της, ένα κομμάτι αναμμένο ξύλο έπεσε στα πόδια της και ούρλιαξε τρομοκρατημένη.

Το κοινό δεν χρειαζόταν κάτι περισσότερο για να καταλάβει: αντέδρασε με τον πανικό που οι υπεύθυνοι του θεάτρου είχαν προβλέψει και προσπαθήσει να αποτρέψουν. Οι θεατές του εξώστη στριμώχτηκαν στις σκάλες, και πολλοί ποδοπατήθηκαν. Το κτίριο δεν είχε επαρκείς εξόδους για να διαφύγουν γρήγορα 1000 αλαφιασμένοι θεατές. Κάποιος υπάλληλος άνοιξε μια πόρτα στα παρασκήνια, που σπάνια χρησιμοποιούσαν· κάποιοι κατάφεραν να διφύγουν με αυτόν τον τρόπο, αλλά η κίνηση εκείνη του υπαλλήλου ήταν μοιραία: μπήκε περισσότερος αέρας στη σκηνή και η φωτιά θέριεψε. Πολλοί έπεσαν από τους εξώστες και σκοτώθηκαν, άλλοι καταπλακώθηκαν ή πνίγηκαν από τους καπνούς και οι πιο πολλοί κάηκαν. Ο επίσημος απολογισμός της καταστροφής ήταν 278 άνθρωποι νεκροί, ενώ πολλοί έκαναν λόγο για περισσότερους από 300.

2. Μια «πλημμύρα 1000 ετών» ήρθε νωρίτερα από το αναμενόμενο

Ο Μάο Τσε Τούνγκ ανακοίνωσε το Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός στη δεκαετία του 1950. Ήταν ένα φιλόδοξο σχέδιο εκσυγχρονισμού για τη μετατροπή της Κίνας από αγροτική κοινωνία σε παγκόσμια δύναμη. Ως μέρος αυτού του προγράμματος, οι Κινέζοι, με τη βοήθεια σοβιετικών ειδικών, κατασκεύασαν μια σειρά από φράγματα για να συγκρατούν το νερό, αλλά και να παρέχουν υδροηλεκτρική ενέργεια. Ελάχιστη έμφαση δόθηκε στον έλεγχο των πλημμυρών. Ένας αρχιμηχανικός επισήμανε τον κίνδυνο, αλλά τον αγνόησαν· μάλιστα τον κατηγόρησαν για ανεπαρκή κομμουνιστικό ενθουσιασμό και τον… εξαφάνισαν.

Ένα από τα νεότευκτα φράγματα ήταν στο Banqiao, στον ποταμό Ru στο Henan. Με ύψος περίπου 120 μέτρων, είχε χωρητικότητα αποθήκευσης 6 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων νερού. Σχεδιάστηκε - έλεγαν - για να αντέχει «μια πλημμύρα 1000 ετών», δηλαδή μια πλημμύρα τόσο σοβαρή που οι πιθανότητες να συμβεί θα ήταν μόνο μία φορά στη χιλιετία. Δυστυχώς, στις αρχές Αυγούστου 1975, ο τυφώνας «Νίνα» χτύπησε την περιοχή και στάθηκε πάνω από το φράγμα Banqiao· προκλήθηκαν πλημμύρες διπλάσιες από το αναμενόμενο μέγιστο επίπεδο των 1000 ετών! Ακόμα κι έτσι, η προκύπτουσα καταστροφή του φράγματος Banqiao θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί αν υπήρχε σωστή επικοινωνία. Στις 6 Αυγούστου του 1975, καθώς η στάθμη του νερού ανέβηκε επικίνδυνα, οι αξιωματούχοι του Banqiao ζήτησαν άδεια να ανοίξουν τις βαλβίδες ασφαλείας για να εκτονωθεί το φράγμα. Οι ανώτεροί τους απέρριψαν το αίτημα, που όμως το αποδέχτηκαν την επόμενη μέρα. Ωστόσο, το τηλεγράφημα των αξιωματούχων δεν έφτασε ποτέ στο Banqiao. Το νερό ξεπέρασε το τείχος προστασίας τις πρώτες πρωινές ώρες της 8ης ημέρας και το φράγμα κατέρρευσε.

Ήταν ένα από τα 62 φράγματα που κατέρρευσαν εξαιτίας του τυφώνα «Νίνα» – μια καταστροφή που απελευθέρωσε σχεδόν 16 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Το αποτέλεσμα ήταν ένα κύμα πλάτους 6,2 μιλίων και ύψους 3 - 7 μέτρων, που ξέσπασε με ταχύτητα 50 χιλιομέτρων την ώρα. Η καταστροφή του φράγματος Banqiao ήταν η πιο θανατηφόρα της Ιστορίας: κατέστρεψε 30 πόλεις και πλημμύρισε εκατομμύρια στρέμματα και κατέστρεψε σχεδόν 7 εκατομμύρια σπίτια.
Ο αριθμός των νεκρών έφτανε τους 240.000, αλλά περισσότεροι από 10 εκατομμύρια άνθρωποι επλήγησαν. Οι κινεζικές αρχές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να κρύψουν την έκταση της καταστροφής. Οι λεπτομέρειες αποκαλύφθηκαν για πρώτη φορά στη 10ετία του ’90 όταν πρώην υπουργός τις περιέγραψε σε πρόλογο βιβλίου.

3. Έπεσε σαν χάρτινος πύργος το ξενοδοχείο!

Το 1969, η Lian Yak Realty Company άρχισε την κατασκευή κτιρίου έξι ορόφων στη Σιγκαπούρη. Το κτίριο ολοκληρώθηκε το 1971 και στέγασε το New Serangoon Hotel. Το ξενοδοχείο είχε ένα δυσοίωνο ξεκίνημα: το 1975 έγινε πρωτοσέλιδο στον Τύπο, όταν 35 ένοικοί του, κατέρρευσαν και χρειάστηκε να νοσηλευτούν εξαιτίας διαρροής μονοξειδίου του άνθρακα. Το ξενοδοχείο ανέκαμψε, άλλαξε όνομα και συνέχισε τη λειτουργία του. Μέχρι τη δεκαετία του 1980, το κτίριο στέγαζε υποκατάστημα και της Industrial & Commercial Branch στον πρώτο όροφο και ένα νυχτερινό κέντρο στον δεύτερο όροφο. Τους άλλους τέσσερις ορόφους καταλάμβανε το ξενοδοχείο «New World», 67 δωματίων.
Όλα άρχισαν στις 15 Μαρτίου του 1986, στις 11:25 το πρωί. Ξαφνικά, σε λιγότερο από ένα λεπτό, ολόκληρο το οικοδόμημα κατέρρευσε! Ούτε ένας τοίχος ή κολόνα δεν έμειναν όρθιοι και ολόκληρη η κατασκευή έγινε ερείπια. Αιτία ήταν ο αρχιτέκτονας και οι μηχανικοί που είχαν υπολογίσει λάθος τον σχεδιασμό και την κατασκευή. Η κατάρρευση του Hotel New World ήταν μια από τις χειρότερες καταστροφές στη Σιγκαπούρη μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι προσπάθειες διάσωσης ήταν δυσχερείς αφού η Σιγκαπούρη δεν είχε εκπαιδευμένο ή εξοπλισμένο προσωπικό για να αντιμετωπίσει ανάλογες καταστάσεις. Η καταστροφή σκότωσε 33 ανθρώπους.

Μεταγενέστερη έρευνα αποκάλυψε ότι η κατάρρευση προκλήθηκε από ανεπαρκή αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και από εσκεμμένα λάθη των μηχανικών: το κτίριο δεν είχε θεμέλια! Όπως ανακάλυψαν οι ερευνητές, η κατάρρευση ήταν αναπόφευκτη. Το οικοδόμημα χτίστηκε σύμφωνα με ανεπαρκή αρχιτεκτονικά σχέδια. Τα δομικά σχέδια του κτιρίου είχαν εκπονηθεί από ανειδίκευτους σχεδιαστές. Ο διευθύνων σύμβουλος της Lian Yak Realty, Ng Khoon Lim, που διαχειρίστηκε προσωπικά την κατασκευή, ήταν ανάμεσα στους δεκάδες νεκρούς.

4. Η γέφυρα του Μπρούκλιν και ο πανικός

Η γέφυρα του Μπρούκλιν πάνω από τον ποταμό East River, που συνδέει το Μπρούκλιν με το Μανχάταν στη Νέα Υόρκη, άνοιξε για το κοινό το 1883. Η γέφυρα χρησιμοποιείται ακόμη, σχεδόν ενάμιση αιώνα μετά· είναι ένα από τα σύμβολα της πόλης της Νέας Υόρκης και ένα εθνικό ιστορικό μνημείο αφού ήταν η πρώτη κρεμαστή γέφυρα στον κόσμο με ατσάλινα σύρματα. Όπως πολλά μεγάλα έργα υποδομής, ιδιαίτερα εκείνα του 19ου αιώνα, η κατασκευή της γέφυρας, η οποία άρχισε το 1869 και διήρκεσε για δεκατέσσερα χρόνια, δεν ήταν κάτι απλό. Οι εργαζόμενοι μόχθησαν σκληρά σε κακώς αεριζόμενους υποβρύχιους θαλάμους, όπου πολλοί έπαθαν τη νόσο των δυτών και κάποιοι από αυτούς έμειναν εντελώς παράλυτοι. Συνολικά 27 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους κατά τη διάρκεια της κατασκευής τηςγέφυρας. Ωστόσο, οι εργασίες συνεχίστηκαν και όταν τελικά η γέφυρα ολοκληρώθηκε και παραδόθηκε στο κοινό, στις 24 Μαΐου του 1883, πραγματοποιήθηκε μια φαντασμαγορική τελετή με πυροτεχνήματα και άφθονη σαμπάνια. Και δεν πέρασαν ούτε έξι μέρες και χτύπησε η καταστροφή.

Ήταν 30 Μαΐου του 1883, ημέρα αργία. Τα πλήθη κατευθύνθηκαν στο καμάρι της πόλης, στη Γέφυρα του Μπρούκλιν, για τον περίπατο τους. Και τότε παρατηρήθηκε έντονος συνωστισμός στην πλευρά του Μανχάταν. Καθώς το πλήθος πίεζε προς τα εμπρός, κάποιοι άνθρωποι σπρώχτηκαν κάτω από μια μικρή σκάλα. Ο κόσμος πανικοβλήθηκε και πολλοί έβγαλαν το λανθασμένο συμπέρασμα ότι η γέφυρα κατέρρεε. Τα υπόλοιπα τα ανέλαβε ο τρόμος και αγωνία. Δώδεκα άνθρωποι ποδοπατήθηκαν μέχρι θανάτου και εκατοντάδες άλλοι τραυματίστηκαν. Η έρευνα που επακολούθησε «ερμήνευσε» την καταστροφή με γνώμονα την απουσία αστυνομικών κατά μήκος της γέφυρας, για να κρατήσουν τα πλήθη διασκορπισμένα. Πολλοί ήταν εκείνοι που είχαν επισημάνοι ότι θα χρειαζόταν ρύθμιση της κυκλοφορίας των πεζών στη γ'εφυρα, για να μην δημιουργηθεί επικίνδυνος συνωστισμός· όταν τους θυμήθηκαν ήταν αργά. Έκτοτε έγινε συνήθης πρακτική για τους αστυνομικούς στη γέφυρα να ρυθμίζουν την κίνηση. Επίσης, οι κατασκευαστές, για να διαλυθούν οι αμφιβολίες για τη σταθερότητα, έφεραν 21 ελέφαντες που πέρασαν καμαρωτοί πάνω από τη γέφυρα του Μπρούκλιν!

5. Θάφτηκαν κάτω από το χώμα

Μεγάλες ανθρωπογενείς καταστροφές δεν συμβαίνουν συχνά στη Βρετανία, γεγονός που έκανε την τραγωδία του ανθρακωρυχείου Aberfan να φαντάζει ακόμη πιο συγκλονιστική. Το χωριό Aberfan στις κοιλάδες της Ουαλίας απλώθηκε γύρω από το κοντινό ανθρακωρυχείο που είχε πρωτοανοίξει το 1869. Μέχρι το 1966, ο οικισμός είχε μεγαλώσει και το χωριό περιβαλλόταν από επτά τεράστιους σωρούς από χώματα - απόβλητα από τις εξορύξεις. Τον Οκτώβριο του 1966 το χωριό Aberfan επλήγη από δυνατές βροχοπτώσεις, γεγονός που προκάλεσε την υποχώρηση σωρών από χώμα.

Στις 09:15 ώρα Ελλάδας στις 21 Οκτωβρίου του 1966, μια τεράστια ποσότητα χώματος και εξορυκτικών υλικών καταπλάκωσε το χωριό με ταχύτητες μεταξύ 17 και 34 χιλιομέτρων την ώρα. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό: 144 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από την κατολίσθηση από τους οποίους 116 ήταν παιδιά. Η φονική κατολίσθηση γκρέμισε ένα δημοτικό σχολείο, κατέστρεψε ένα κοντινό γυμνάσιο και διέλυσε 18 σπίτια. Δεκάδες ήταν οι φωνές που επεσήμαναν τους κινδύνους από τα συσσωρευμένα υλικά που επικρέμμονταν, σαν τιμωρία, πάνω από το χωριό, αλλά ουδείς είχε εισακουσθεί.
Και πλάι σε όλες αυτές τις καταστροφές προσθέστε το Τσέρνομπιλ, το Σεβέζο, το Deepwater Horizon, το Μποπάλ και τις ανθρωπογενείς δασικές πυρκαγιές που κατατρώγουν κάθε χρόνο τον πλανήτη και σιγά σιγά τον καθιστούν αφιλόξενο και επικίνδυνο. «Πολέμιον ανθρώποις αυτοί εαυτοίς…».