Μελιγαλάς 1944: σφαγή αμάχων ή εκκαθάριση ταγματασφαλιτών; Ο σκοτεινός Σεπτέμβρης της Πελοποννήσου παραμένει σκοτεινός και οι πληγές χαίνουσες

Μελιγαλάς 1944: ήταν σφαγή αμάχων ή εκκαθάριση ταγματασφαλιτών; Ο σκοτεινός Σεπτέμβρης της Πελοποννήσου παραμένει σκοτεινός και οι πληγές χαίνουσες.

Είναι η Μάχη του Μελιγαλά, που άρχισε μια μέρα σαν σήμερα, 13 Σεπτεμβρίου, κράτησε μέχρι τις 15 του μήνα κι’ από τότε στοιχειώνει την Ελληνική Ιστορία. Οι Δεξιοί έχουν την δική τους άποψη: «πατριώτες» οι εκτελεσθέντες από τους άνδρες του ΕΛΑΣ, θύματα των κομμουνιστοσυμμοριτών και ανελέητη σφαγή παιδιών και γυναικών! Και οι Αριστεροί διατηρούν την αντίθετη άποψη που υποστηρίζει: «Σκληρή μάχη έδωσε ο ΕΛΑΣ στον Μελιγαλά, όπου είχαν συγκεντρωθεί γύρω στους 1.000 ταγματασφαλίτες.

Για εκτελέσεις αμάχων γυναικόπαιδων μιλούν οι πρώτοι, για λιντσάρισμα από το πλήθος κάνουν λόγο οι δεύτεροι. Ποιους να πιστέψεις; Την Ιστορία; Αυτή χάνεται στην ομίχλη της ιδιοτέλειας... Οι αριστερόστροφες δυνάμεις υποστηρίζουν ότι: Η μάχη του Μελιγαλά ήταν μια μάχη ταξική μεταξύ των δυνάμεων της λευτεριάς και κοινωνικής προόδου και της πιο μαύρης αντίδρασης». Οι Δεξιοί και όσοι έζησαν ή τους διηγήθηκαν τα γεονότα οι δικοί τους, δεν το συζητούν καν: «ήταν γενοκτονία!»...

Ό,τι και να ήταν, η ουσία είναι μία: Έλληνες σκότωσαν Έλληνες και οι πληγές στον τόπο και στις συνειδήσεις ακόμα παραμένουν χαίνουσες. Το σύνθημα των μεν: «Τιμή στους Χίτες και Ταγματασφαλίτες» και οι δε απαντούν: «ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-Μελιγαλάς». Και όπως πάντα ο απλός λαός πληρώνει με αίμα τα συνθήματα...

Τι έγραφε ο Ελληνικός Στρατός

Σύμφωνα με τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού (Η απελευθέρωσις της Ελλάδος και τα μετά ταύτην γεγονότα - έκδοση του Στρατού το 1973 - δεν κυκλοφορεί πλέον), όσο και τον ιστορικό - δημοσιογράφο της περιοχής Πελοποννήσου, Παντελή Μούτουλα (Πελοπόννησος 1940-1945, Βιβλιόραμα), επρόκειτο για κανονική μάχη δύο σχετικά ισοδύναμων στρατιωτικών τμημάτων, με παγίδες, επιμέρους επιθέσεις, περικυκλώσεις, νάρκες, διεισδύσεις κ.τ.λ. Ο παντελής Μούτουλας σημειώνει: «Στελέχη του αριστερού χώρου συγκροτούν πατριωτικές οργανώσεις, εξοντώνουν τους ληστές της υπαίθρου και προστατεύουν το αγροτικό προϊόν από τη φορολογία των αρχών. Από την άνοιξη του 1943 ανοίγουν αποθήκες και μοιράζουν τα επιταγμένα τρόφιμα στον πληθυσμό, περιφρουρούν τις εκδηλώσεις των εθνικών επετείων και αφοπλίζουν σταθμούς Χωροφυλακής».
Έπειτα από μάχες τριών ημερών στον Μελιγαλά, οι ΕΑΜμίτες καταλαμβάνουν την πόλη και ακολουθούν οι εκκαθαρίσεις στην αγορά Μπεζεστένι και κατόπιν στην περίφημη «Πηγάδα», η οποία «απετέλει είδος φρέατος που είχεν ανορυχθεί δια την ύδρευσιν της κωμοπόλεως».

«Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων»

Ο συγγγραφέας Διονύσης Χαριτόπουλος στο βιβλίο του: «Άρης ο Αρχηγός των Ατάκτων» γράφει σχετικά: «Μελιγαλάς, 13 Σεπτεμβρίου (ο Άρης δεν είναι παρών). Η κωμόπολη της Μεσσηνίας θεωρείται το απόρθητο οχυρό των ταγμάτων και όχι άδικα. Τον Μελιγαλά υπερασπίζονται περίπου 1200 ταγματασφαλίτες με γερμανικό οπλισμό και διοικητή τον ικανό ταγματάρχη Δ. Παπαδόπουλο.
«Η οχύρωση της κωμόπολης αρχικά από τους Ιταλούς και μετά από τους Γερμανούς και ταγματασφαλίτες την έχει καταστήσει απάτητο κάστρο». Με συρματοπλέγματα από αγκάθινο σύρμα, χαρακώματα, υπόγειες στοές, φωλιές για πολυβολεία σε συγκροτήματα σπιτιών, στρωμένα ναρκοπέδια, πέτρινη μάντρα ύψους 2 μέτρων και βαρύ γερμανικό οπλισμό. Οι πολιορκημένοι δωσίλογοι με επικεφαλής τον διασωθέντα από την Καλαμάτα νομάρχη Περρωτή και εντολή Παπαδόγκωνα αρνούνται να παραδοθούν· ομοίως οι βρετανοί αξιωματικοί αρνούνται κάθε πρόταση μεσολάβησης.

Ο Βρετανός θέλει, οι επικεφαλής κωφεύουν

» Ένας λόχος Ταγματασφαλιστών υπό τον Χρήστο Μπένο έχει αποκλειστεί στο Κοπανάκι και οι ελασίτες ζητούν την παρέμβαση βρετανού αξιωματικού για να αποφευχθεί η μάχη, δίνοντας όλες τις απαιτούμενες εγγυήσεις. Εκείνος, αν και το επιθυμεί, αδυνατεί να παρέμβει· συναισθανόμενος όμως τις ευθύνες του, τηλεγραφεί στις 10 Σεπτεμβρίου στο Κάιρο: «Για λόγους ανθρωπιστικούς, αν μη τι άλλο, κάντε κάτι ή εξουσιοδοτήσετε με να ενεργήσω σαν μεσολαβητής. Με έχει ήδη πλησιάσει αξιωματικός του 9ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ ζητώντας μου να μεσολαβήσω ανάμεσα σε εκείνους και τα Τάγματα Ασφαλείας που είναι παγιδευμένα στο Κοπανάκι. Σύμφωνα με τις οδηγίες σας αδυνατώ να το κάνω. Καταλογίζεται μεγάλη ευθύνη στη Συμμαχική Στρατιωτική Αποστολή και η θέση μας είναι πολύ δυσάρεστη».

Τελικώς ο παγιδευμένος Λόχος ταγματασφαλιτών στο Κοπανάκι, ενώ έχει σχεδόν συμφωνήσει να παραδοθεί, κατορθώνει να διαφύγει και να μπει στον Μελιγαλά στις 12 Σεπτεμβρίου. Στις 13 Σεπτεμβρίου η επίθεση του ΕΛΑΣ αρχίζει· η μάχη είναι σκληρή, αδυσώπητη και θα διαρκέσει τρεις μέρες χωρίς ανάπαυλα. Στον Μελιγαλά δεν υπάρχει βοήθεια από τον κόσμο προς τους ελασίτες· με όσα έχουν διαδοθεί, η στάση των κατοίκων είναι εχθρική. Στις 15 Σεπτεμβρίου ο Μελιγαλάς πέφτει. Ένα άγριο κύμα βίας ξεσπάει από εφεδρικούς και κατοίκους των γύρω χωριών που εισβάλουν πίσω από τους αντάρτες. Η συσσωρευμένη μήνις επιπίπτει επί δικαίων και αδίκων. Ο διοικητής των ταγματασφαλιτών στον Μελιγαλά, ταγματάρχης Διονύσης Παπαδόπουλος, που διεσώθη, θα γράψει αργότερα προς το ΓΕΣ πολλαπλασιάζοντας τον αριθμό των θυμάτων: «Μετά την κατάληψιν της πόλεως οι ελασίται εξετέλεσαν 2.500 στρατιώτας και πολίτας ρίψαντες τούτους εις πηγάδαν Μαυροζουμένης».

Επικράτησε αμέσως μετά τη μάχη μια αναρχία

»Τι έγινε στο Μελιγαλά: «εκείνο που είναι βέβαιο είναι ότι επικράτησε αμέσως μετά τη μάχη μια αναρχία που τίποτε μα τίποτε δεν μπορούσε να σταματήσει» (Γ. Σχινάς: Η Εθνική Αντίσταση στη Μεσσηνία). Όταν η ελασίτες μπήκαν στην κωμόπολη, ελευθέρωσαν τους περίπου 200 εαμίτες που κρατούνταν αιχμάλωτοι στο Μπεζεστένι, έναν μαντρωμένο χώρο πανήγυρης με αρκετά υπόστεγα μέσα· στη θέση τους οδηγούνται οι αιχμάλωτοι ταγματασφαλίτες. Από τα γύρω χωριά αρχίζει να μαζεύεται κόσμος που ζητάει εκδίκηση. Έρχονται στο Μελιγαλά αυθόρμητα ή υποκινημένοι για να εκδικηθούν. Χωρίς αμφιβολία οι ταγματασφαλίτες «υπήρξαν τα μισητότερα πρόσωπα της κατοχής στη συνείδηση του έθνους» (Β. Μαθιόπουλος: Ο Δεκέμβριος του 1944). Η μανία εκδηλώνεται αρχικά στα σπίτια των προδοτών, που αρχίζουν μερικοί να τα καίνε για να επέμβουν οι ηγέτες των ανταρτών και να σταματήσουν το κακό. Μα το μίσος είναι απέραντο. «Σε στρατόπεδο συγκεντρώσεως προΐόντων λεηλασίας, αλλά και βασανιστηρίων αμάχων (συγγενών ανταρτών) είχαν μεταβάλει την κωμόπολη τα τάγματα Μεσσηνίας. Και τόπο θανατώσεως πολλών» (Φ.Γρηγοριάδης: Γερμανοί, Κατοχή, Αντίσταση).

»Γύρω από το Μπεζεστένι μαζεύεται κόσμος που ζητάει να πάρει τους αιχμαλώτους. Το μίσος κοχλάζει.
«Στη Μεσσηνία ο κατακτητής, με συνεργασία πάντα Ελλήνων - ταγματασφαλίτες ή άλλοι - όπως και μόνα τους τα Τάγματα, είχαν εκτελέσει 2000 αγωνιστές. Με εκτελεστικά αποσπάσματα. Χώρια το άλλο το επιδρομικό θανατικό» (Φ.Γρηγοριάδης).
Η μανία του κόσμου μεγαλώνει· απαιτούν να πάρουν τον νόμο στα χέρια τους, να εκδικηθούν προσωπικά τους δολοφόνους των δικών τους. Δεν χαρίζονται ούτε στους αντάρτες φρουρούς, τους οποίους προπηλακίζουν. Τότε εμφανίζεται ο Άρης. αν κάτι απεχθάνεται ο αρχηγός του ΕΛΑΣ είναι η αναρχία και οι αυθαιρεσίες. Αμέσως δίνει διαταγή «να απολυθούν οι γέροι, όσοι είναι κάτω των 20 χρόνων και όλες οι γυναίκες». Με εντολή του συγκεντρώνονται οι αρχηγοί των ταγματασφαλιτών, οι οποίοι αποτελούν τον στόχο του πλήθους, για να φυγαδευτούν μυστικά στις φυλακές της Καλαμάτας. Ο Περρωτής διαμαρτύρεται για τη σύλληψη στον αρχηγό και ισχυρίζεται θρασύτατα ότι έχει ευεργετήσει τους κατοίκους από τη θέση του νομάρχη.
- Εμείς δεν σε πειράξαμε, του απαντάει σαρκαστικά εκείνος. Θα πας στην Καλαμάτα να σε δικάσουν οι πατριώτες σου για τα καλά που έκανες.

»Όσο είναι στην πόλη ο αρχηγός του ΕΛΑΣ, η παρουσία του συγκρατεί τα πράγματα. Εξοργισμένος από την αναρχία που επικράτησε, δίνει εντολή και απομακρύνονται από την κωμόπολη, παρά τις διαμαρτυρίες τους, οι εφεδρικοί που είχαν μπει και αλωνίζουν. Δυστυχώς ο Άρης δεν μένει στον Μελιγαλά. Με την κύρια δύναμη των ανταρτών θα φύγει σχεδόν αμέσως για τους Γαργαλιάνους, την άλλη ισχυρή βάση των ταγμάτων.

»Οι Μαυροσκούφηδες, που συνοδεύουν τον αρχηγό είναι κατηγορηματικοί για τα όσα αναληθή εκτοξεύθηκαν αργότερα εναντίον του: «Οι σφαγές δεν ήταν έργο του Άρη. Δεν έχει καμία σχέση με τα πτώματα. Αφήσαμε τα άλογα στη χαράδρα, γυρίσαμε τα πήραμε και φύγαμε στους Γαργαλιάνους. Δεν πειράξαμε κανέναν. Το τι κάνανε μετά τα τμήματα δεν ξέρουμε… Εμείς φύγαμε».

Με την αποχώρηση του Άρη εξαπλώνεται το χάος. Η ευθύνη κάποιων τοπικών πολιτικών είναι μεγάλη. Όχι μόνον ενέδωσαν στην απαίτηση των κατοίκων της περιοχής να λύσουν μόνοι τους λογαριασμούς που είχαν ανοίξει με τους προδότες, μα ορισμένοι τους ενθάρρυναν κιόλας».

Έκθεση μόνιμου Υπολοχαγού

Εκτός από τον πιο έγκυρο βιογράφο του Άρη Βελουχιώτη, τον Χαριτόπουλος, και μόνιμος αξιωματικός καταθέτει την ίδια άποψη: Ο υπολοχαγός του Ε.Σ. Γ. Ασούρας, σε έκθεσή του για τα γεγονότα του Μελιγαλά, αναφέρει ως παράδειγμα του συσσωρευμένου μίσους την εκστρατεία ενός ολόκληρου χωριού που γυρεύει εκδίκηση: «...τον εχθρό αποτέλειωσε ολότελα ο πληθυσμός του χωριού Σκάλα που είχαν κάψει νωρίτερα οι Γερμανοί με τα Τάγματα Ασφαλείας του Μελιγαλά. Οι Σκαλιώτες μόλις άκουσαν ότι χτυπιέται ο Μελιγαλάς πήγαν και αυτοί να πάρουν μέρος και να εκδικηθούν το κάψιμο του χωριού τους και τον σκοτωμό των δικών τους. Όταν μετά τη μάχη με συνοδεία Λόχου ελασιτών οι αιχμάλωτοι οδηγούνταν προς την έδρα της μεραρχίας του ΕΛΑΣ, οι Σκαλιώτες οπλισμένοι με τσεκούρια, σιδηροκρίανα, κόσες κλπ έπεσαν στη φάλαγγα των αιχμαλώτων. Η προσπάθεια του Λοχαγού και του καπετάνιου του Λόχου που συνόδευε τη φάλαγγα για να εμποδίσει τους Σκαλιώτες ήταν άκαρπη».

«Η πτωματολογία που κυριάρχησε τα επόμενα χρόνια ανεβάζει το σύνολο των νεκρών που ρίχτηκαν, έλλειψη χώρου στο νεκροταφείο, στη διαβόητη πηγάδα, σε 2000. Η επίσημη έκθεση του αντιεαμίτη Βρετανού σερ Ουόλτερ Σιτρίν, ο οποίος επισκέφθηκε αργότερα τον τόπο της τραγωδίας για καταμέτρηση των νεκρών, αναφέρει ότι ανασύρθηκαν περί τα 600 πτώματα. Τον ίδιο αριθμό δηλώνουν και οι εργάτες των συνεργείων που έκαναν την εκταφή», γράφει ο Χαριτόπουλος.

Θέατρα σκληρών μαχών 

Ο… δεξιόστροφος στις πεποιθήσεις Γεώργιος Αβέρωφ Τοσίτσας στο βιβλίο του «Φωτιά και Τσεκούρι» γράφει: «Κανείς δεν ήλπιζε ότι θα εφαρμοζόταν αυτό το Σύμφωνο (εννοεί της Καζέρτας), έστω και αν ήταν επίσημο και σαφώς διατυπωμένο. Το ήλπιζαν ακόμα λιγότερο στην Ελλάδα. Όχι μόνο οι συμφωνίες που είχε ως τότε συνάψει ο ΕΛΑΣ δεν τον είχαν ποτέ δεσμεύσει, αλλά είχαν επιπλέον προκαλέσει, αμέσως ή εμμέσως φοβερά δεινά, και σε ορισμένες περιοχές η κατάσταση είχε πολύ χειροτερεύσει. Είχε προπαντός χειροτερεύσει στην Πελοπόννησο, όπου το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ είχε αποστείλει στις αρχές του θέρους τον Άρη και το σώμα των επιλέκτων του, των λεγόμενων Μαυροσκούφηδων. Στην Πελοπόννησο, τα Τάγματα Ασφαλείας, διοικούμενα καλά και βοηθούμενα από τον πληθυσμό, είχαν κατορθώσει να επιβληθούν σε όλες τις πόλεις, σε έναν ορισμένο αριθμό χωριών και στους κυριότερους συγκοινωνιακούς κόμβους. Επρόκειτο - εκτός της Ηπείρου - περί της μόνης περιοχής που δεν τελούσε υπό τον έλεγχο του ΕΛΑΣ. Ο Άρης εξόρμησε κατά της Πελοποννήσου για να εξολοθρεύσει τα Τάγματα Ασφαλείας και να αποκαταστήσει το κύρος και την ισχύ των συντρόφων του. Προχώρησε αργά για να οργανωθεί καλά και από τις 2 Σεπτεμβρίου ως τις τελευταίες ημέρες του μηνός εκείνου επετέθη κατά των πόλεων και των μεγάλων χωριών της νοτιοδυτικής Πελοποννήσου. Η Καλαμάτα, ή Πύλός, ο Μελιγαλάς, οι Γαργαλιάνοι και άλλες πόλεις υπήρξαν τα θέατρα σκληρών μαχών και ακόμη σκληρότερων κυρώσεων. Οι ανθρωποσφαγές υπήρξαν άνευ προηγουμένου. Η μεγαλύτερη από όλες ήταν η σφαγή του Μελιγαλά, που έγινε μεταξύ 12 και 16 Σεπτεμβρίου: 1450 άνδρες, γυναίκες και παιδιά και περί τους 50 αξιωματικούς και άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας εκτελέσθηκαν και ερρίφθησαν σε ένα μεγάλο πηγάδι, που σκεπάστηκε με χώμα. Τίποτα δεν φαίνονταν να μπορεί να σταματήσει αυτό το κύμα της τρομοκρατίας».

«Χτυπάτε τους είναι αλήτες»!

Ο Δημήτρης Κυριαζής (Νομικός, αρθρογ΄ρφος, αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης) στο βιβλίο του «1940-1950 Η δεκαετία που συγκλόνισε τη χώρα» (εκδόσεις Ζαχαρόπουλος), γράφει: «στη Μεσσηνία οι ταγματασφαλίτες είχανε μόνιμες βάσεις: Καλαμάτα, Μελιγαλά, Κοπανάκι, Κυπαρίσσια, Γαργαλιάνους, Πύλό, Πεταλίδι. Ο πρώτος πυρήνας τους ιδρύθηκε στην Καλαμάτα στις 18/02/44 με διοικητή τον ταγματάρχη Αλεξόπουλο. Περί τα μέσα Αυγούστου του 1944 οι Γερμανοί συγκεντρώθηκαν στην Καλαμάτα, ξημερώματα στις 5 Σεπτεμβρίου και φύγανε με κάπου 200 αυτοκίνητα· οπισθοφυλακή οι ταγματασφαλίτες! Οι Γερμανοί φύγανε ατουφέκιστοι σχεδόν… Οι ταγματασφαλίτες συμπτύχθηκαν σε Καλαμάτα, Μελιγαλά, Γαργαλιάνους, Πύλο. Όσοι δεν τους ακολούθησαν παραδόθηκαν στον ΕΑΜ ΕΛΑΣ και μείνανε αμέσως ελεύθεροι και μάλιστα υπό προστασία από πιθανές αντεκδικήσεις θυμάτων τους. Μόλις φύγανε οι Γερμανοί, ομάδα στρατιωτών υπό τον αρχηγό της αμερικανικής αποστολής Τζων Φατσέα μπήκε στην Καλαμάτα και είπε στους Ταγματασφαλίτες να παραδώσουν τα όπλα, θα παραμείνουν ελεύθεροι κλπ., όπως προέβλεπε απόφαση της κυβέρνησης εθνικής ενότητας. Αρνήθηκαν. Του πρότειναν μάλιστα να μείνει να διασκεδάσει με γυναίκες… επέστρεψε αηδιασμένος και είπε στον καπετάνιο της ΙΙΙ Μεραρχίας, Ακρίτα: Χτυπάτε τους είναι αλήτες. Αυτός ο π…της - εννοούσε τον Γκίμπσον αρχηγό της βρετανικής αποστολής - δεν ήρθε μαζί μου ενώ είχε εντολή».

Και ο Μαρκ Μαζάουερ, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων και σύγχρονης Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ, στο βιβλίο του: «Στην Ελλάδα του Χίτλερ – Η εμπειρία της Κατοχής» σημειώνει: «Τα Τάγματα Ασφαλείας λυμαίνονταν τα χωριά της κεντρικής Ελλάδας και της Πελοποννήσου, ο σχηματισμός αντικομμουνιστικών βοηθητικών μονάδων οδηγούσε σε ακόμα μεγαλύτερη αιματοχυσία… η καταδίκη των ταγμάτων ασφαλείας από τους Συμμάχους δεν φαίνεται να είχε ιδιαίτερο αποτέλεσμα μέσα στην Ελλάδα, τουλάχιστον ως τις παραμονές της απελευθέρωσης. Ο ΕΛΑΣ σημείωνε θορυβημένος ότι τα μέλη των ταγμάτων ισχυρίζονταν ότι υπηρετούν τα συμφέροντα της Αγγλίας με τη συναίνεσή της, Ένας αμερικανός πράκτορας του OSS που ανέκρινε αιχμαλώτους ταγματασφαλίτες εκτιμούσε ότι το 35-40% από αυτούς πίστευαν πως είχαν την υποστήριξη των συμμάχων»!

Εκδικητική ορμή

Γράφει η εφημερίδα του ΚΚΕ «Ριζοσπάστης»: Η μάχη του Μελιγαλά δεν τελείωσε με τη νικηφόρα έκβαση που είχε η μάχη για τον ΕΛΑΣ. Δημιουργήθηκε ένα φοβερό κλίμα που μύριζε θανατικό. Ο λαός της περιοχής ζητούσε με κάθε τρόπο να εκδικηθεί, ξεπαστρεύοντας τις εγκληματικές αυτές μορφές των ταγματασφαλιτών που είχαν διαπράξει ανήκουστα κακουργήματα σε βάρος του. Η κατάληψη της μισητής εχθρικής εστίας από τον ΕΛΑΣ και μετά μάλιστα από τέτοιο φοβερό κόστος σε αίμα, είχε εξαγριώσει τα πράγματα. Κάποιοι αντάρτες είχαν αρχίσει να καίνε σπίτια απ' τα οποία τους χτυπούσαν και χρειάστηκε να επέμβει ο καπετάνιος Φώτης Αποστολόπουλος, για να συγκρατήσει την εκδικητική τους ορμή.

Για την εκδικητική μανία του κόσμου, ο Αρίστος Καμαρινός λέει σχετικά: «Είχα την ευθύνη της συγκέντρωσης των αιχμαλώτων στο Μπεζεστένι. Το έργο μας ήταν πολύ δύσκολο. Έπρεπε να συγκρατήσουμε ομάδες εξοργισμένων πολιτών, οι οποίοι οπλισμένοι με τσεκούρια ορμούσαν να εκδικηθούν για τα θύματά τους. Για να περιφρουρήσουμε τους αιχμαλώτους, βάλαμε ισχυρή φρουρά στο Μπεζεστένι και γράψαμε με μεγάλα γράμματα: Προσοχή Νάρκες!».

Η σφαγή των αιχμαλώτων είχε ξεφύγει από το πλαίσιο τακτικής, μάχης. Τα μίση, οι χρόνιες διαμάχες και, κυρίως, ο αγώνας για τη μελλοντική εξουσία φούντωναν τα μίση και όπλιζαν τα χέρια. 

Ο φιλοβασιλικός πολιτικός - ιστορικός Σπύρος Μαρκεζίνης, στην «Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος» του αποφεύγει τις λεπτομέρειες: «Ο ΕΛΑΣ θα εντείνει τη δράση του στην Πελοπόννησο με ομαδικές εκτελέσεις στην Καλαμάτα, στον Μελιγαλά και στον Πύργο, αλλά οι ραδιοφωνικοί σταθμοί του Καΐρου και του Λονδίνου θα εξακολουθήσουν να εξαιρούν τον αντιστασιακό αγώνα του. Παραμονές της Απελευθερώσεως και η κατάσταση στην Αθήνα και στην υπόλοιπη Ελλάδα είναι ζοφερή».

Ο νόμος του όχλου

Στις 17 Σεπτεμβρίου ο Βελουχιώτης βρισκόταν στην Καλαμάτα, όπου οδηγήθηκαν ο νομάρχης Μεσσηνίας Περρωτής και άλλοι δωσίλογοι αξιωματούχοι. Στην κεντρική πλατεία της πόλης το εξαγριωμένο πλήθος έσπασε τις γραμμές της ΕΛΑΣίτικης πολιτοφυλακής και οι αιχμάλωτοι λιντσαρίστηκαν ενώ δώδεκα κρεμάστηκαν από τους φανοστάτες.

Τα γεγονότα του Μελιγαλά χρησιμοποιήθηκαν πολιτικά μετά την Απελευθέρωση. Το μετεμφυλιακό καθεστώς παρουσίαζε τον Μελιγαλά ως σύμβολο της «κομμουνιστικής βαρβαρότητας», ενώ από την άλλη οι ταγματασφαλίτες καταγράφονται ως «αντίπαλοι ή θύματα των κομμουνιστών». Στις ομιλίες που εκφωνούνταν κατά τις ετήσιες εκδηλώσεις - μνημόσυνα για τους νεκρούς του Μελιγαλά, παραλείπεται ασφαλώς η παραμικρή αναφορά στη δράση των μελών των Ταγμάτων Ασφαλείας, οι οποίοι μνημονεύονταν με δέος ως «σφαγιασθέντες εθνικόφρονες» ή «πατριώτες».

Πόσοι σκοτώθηκαν στον Μελιγαλά

Ο πρώην νομάρχης της ΕΡΕ και γιος θύματος από τον ΕΛΑΣ, Κοσμάς Αντωνόπουλος, κάνει λόγο για 2.100 δολοφονηθέντες στο Μελιγαλά, παραθέτοντας ωστόσο στοιχεία για 699 άτομα. Στο βιβλίο του Ηλία Θεοδωρόπουλου, αδελφού θύματος του Μελιγαλά, το οποίο διανεμόταν δωρεάν από το «Σύλλογο Θυμάτων Πηγάδας Μελιγαλά», γίνονται αναφορές σε 1.500 ως πάνω από 2.000 νεκρούς, ενώ σε κατάλογο του βιβλίου υπάρχουν 1.144 ονόματα σκοτωμένων (οι 108 από τον Μελιγαλά), που περιλαμβάνουν τους νεκρούς της μάχης και τους εκτελεσθέντες από τον ΕΛΑΣ (ανάμεσά τους και άτομα που λιντσαρίστηκαν στην Καλαμάτα, όπως π.χ. οι Περρωτής και Μπούτος). Μεταξύ των θυμάτων συγκαταλέγονται 18 ηλικιωμένοι, 22 γυναίκες και 9 έφηβοι (8 αγόρια και ένα κορίτσι) ηλικίας 15 έως 17 ετών, ενώ όλα τα υπόλοιπα ονόματα του πίνακα ανήκουν σε άνδρες που βρίσκονταν σε μάχιμη ηλικία.

Η πρώτη έκθεση του στρατιωτικού ιατροδικαστή Καψάσκη στα 1944 (ΓΕΣ) κάνει λόγο για 718 πτώματα ανδρών μάχιμης ηλικίας, εκ των οποίων κανένα παιδί και μόνο δύο γυναίκες.

Μετά την Απελευθέρωση, σε ορισμένες περιπτώσεις εκτελεσθέντων στο Μελιγαλά εφαρμόστηκαν οι διατάξεις του κατοχικού νόμου 927/1943 περί συνταξιοδότησης οικογενειών στρατιωτικών και δημοσίων υπαλλήλων δολοφονηθέντων «παρ' αναρχικών στοιχείων» κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, ο οποίος διατηρήθηκε σε ισχύ και μεταπολεμικά.

Σταύρος Χάντζος: γενοκτονία!

Ο Σταύρος Χάντζος, διδάκτωρ Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Μπολόνια και ειδικός αθλητίατρος του Πανεπιστημίου Κιέτι της Ιταλίας και επί 19 χρόνια ειδικός αθλητίατρος - ψυχίατρος στην ΚΑΕ Παναθηναϊκος έχει και μιαν ακόμα ιδιότητα που τον καθιστά «επίκαιρο» σε τούτο το κομμάτι: είναι γεννημένος στον Μελιγαλά, στις 20 Οκτωβρίου του 1955. «Ήταν σφαγή, υποστηρίζει και η θέση του είναι σεβαστή αφού έχει μελετήσει και έχει καταγράψει σε 100 σελίδες την έρευνά του. «Υπήρχαν Ταγματασφαλίτες στον Μελιγαλά, ναι, αλλά ποια ήταν η απάντηση του ΕΛΑΣ; Εκτελέσεις δίχως δίκες. Κι ο νόμος του ΕΛΑΣ ήταν τότε: ένας από την οικογένεια να ήταν αντίθετος με τις θεωρίες τους, ολόκληρη η οικογένεια στον τοίχο. Οικογενειακή ευθύνη! Εκτελέστηκαν δικοί μου άνθρωποι τότε γιατί ήταν μέλη της αστικής τάξης. Ο ΕΛΑΣ δεν είχε έλεος. Ναι, σκότωσε και γυναικόπαιδα. Πάνω από 2.500 ήταν οι σφαγιασθέντες και έχω στοιχεία γι αυτό που υποστηρίζω. Μετά την τριήμερη μάχη ακολούθησε σφαγή επί πέντε μερόνυχτα. Έγινε γενοκτονία! Και ο Βελουχιώτης ήταν εκεί και έχω στοιχεία και για το σπίτι που φιλοξενήθηκε. Η Ιστορία γράφτηκε από τους ηττημένους στην Ελλάδα, όμως υπάρχουν οι μνήμες και τα μνήματα που φωνάζουν! Θα είμαι κεντρικός ομιλητής την Κυριακή στο ετήσιο 79ο μνημόσυνο των θυμάτων στον Μελιγαλά. Στην Πηγάδα δεν εκτελέστηκαν Ταγματασφαλίτες. Εκτελέστηκε άμαχος πληθυσμός!»... 

«Ματωμένες Μνήμες»

Στο βιβλίο του «Ματωμένες Μνήμες 1940-45» εκδόσεις «Πελασγός», ο ιστορικός Ιωάννης Κων. Μπουγάς επισημαίνει: «Η απελευθέρωση φέρνει και την πιο μεγάλη σύγκρουση του ΕΛΑΣ με τα Τάγματα Ασφαλείας στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο, η οποία προκαλεί εκατόμβες θυμάτων και ανοίγει νέους λογαριασμούς αίματος, που ο κόσμος του ΕΑΜ/ ΕΛΑΣ/ ΚΚΕ θα κληθεί να πληρώσει μετά τη Βάρκιζα».  

Καταγράφει ως «γενοκτονία» τις εκτελέσεις στον Μελιγαλά και στον πρόλογο του βιβλίου επισημαίνεται: «Στη νοτιοδυτική Πελοπόννησο έπαιξαν πρωταγωνιστικό ρόλο, σε πολλά από τα μεγάλα γεγονότα της εποχής, μερικές από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Κι όμως μερικοί από αυτούς, όπως οι Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης), Νίκος Μπελογιάννης, Αρχιμανδρίτης Γερμανός Δημάκος (παπά Ανυπόμονος), Γιάννης Μιχαλόπουλος (Ορίων) Γιάννης Φράγκος (Ακρίτας)… Πέρασαν σε ένα ποσοστό του ελληνικού λαού ως λαϊκοί ήρωες. Η εικόνα που σκιαγραφείται στις σελίδες του βιβλίου, από μαρτυρίες συντελεστών και αυτοπτών μαρτύρων των γεγονότων, είναι πολύ διαφορετική. Αλλά και πολλοί από τους πρωταγωνιστές της άλλης πλευράς: Τηλέμαχος Βρεττάκος, Διονύσης Παπαδόγκωνας, Αθανάσιος Γιαννακόπουλος, Βαγγέλης Μαγγανάς μαζί με τις οργανώσεις τους, δεν βγαίνουν με λευκή την εικόνα τους.

Και για τον Μελιγαλά: «Είναι το βράδυ της 15η Σεπτεμβρίου του 1944, η τριήμερη μάχη του Μελιγαλά έχει τελειώσει και ο ΕΛΑΣ έχει «απελευθερώσει» την πόλη … «Όταν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ κουράστηκαν από το πλιάτσικο και τις αυτοδικίες στρώθηκαν σε σπίτια της πόλης που διάλεξαν του γούστου τους, για να περάσουν τη νύχτα. Το ίδιο έκαμε και ο πρωτοκαπετάνιος τους Θανάσης Κλάρας (Άρης Βελουχιώτης) με τους μαυροσκούφηδες φρουρούς του. Όλοι τους πρέπει να ένιωθαν ευτυχείς για τη δεύτερη μεγάλη «νίκη» τους ενάντια στα Τάγματα Ασφαλείας. Σίγουρα θα ήταν και πολύ κουρασμένοι από την απονομή στιγμιαίας δικαιοσύνης με το καμουτσί, το πιστόλι και το μαχαίρι στους δρόμους της μαρτυρικής κωμόπολης»... 

«Κηρύγματα μισαλλοδοξίας»

Από το Σεπτέμβριο του 1945 και κάθε χρόνο ετελείτο μνημόσυνο για τα θύματα στον Μελιγαλά, οργανωμένο από τις τοπικές αρχές με τη συμμετοχή (και) θεσμικών παραγόντων, έως και κυβερνητικών στελεχών μέχρι την περίοδο της δικτατορίας. Το 1982 το υπουργείο Εσωτερικών κρίνοντας ότι «οι εκδηλώσεις αυτές αποτελούσαν κηρύγματα μισαλλοδοξίας και τροφοδοτούσαν επί 40 χρόνια το διχασμό» αποφάσισε την παύση συμμετοχής επίσημων κρατικών αρχών στο μνημόσυνο, την οργάνωση του οποίου ανέλαβε πλέον ο «Σύλλογος Θυμάτων Πηγάδας», που είχε δημιουργηθεί το 1980.

Και τα χρόνια πέρασαν κι ακόμα οι πληγές μένουν ανοιχτές και οι πληγές στην Ελλάδα δεν κλείνουν ποτέ, είτε από εμφύλιους σπαραγμούς προέρχονται, είτε από πυρκαγιές, είτε από μπόρες. Πάντα η Ελλάδα θα θυμίζει επόμενη μέρα καταιγίδας…