Το χειρότερο αεροπορικό δυστύχημα: Όταν ο αεροδιάδρομος της Τενερίφης γέμισε πτώματα, φωτιά και σίδερα – Οι τραγικές συμπτώσεις που οδήγησαν στον όλεθρο

Μια μέρα σαν σήμερα, 27 Μαρτίου του 1977, έγινε στην Τενερίφη των Καναρίων Νήσων το πιο πολύνεκρο αεροπορικό δυστύχημα που έχει συμβεί ποτέ και μάλιστα στο έδαφος… Οι συμπτώσεις που οδήγησαν στο θάνατο 583 ανθρώπους προκαλούν ανατριχίλα…

Έπειτα από καθυστέρηση πολλών ωρών, οι επιβάτες της πτήσης 1736 της Pan American επιτέλους άρχισαν να χαλαρώνουν, το αεροπλάνο τους ετοιμαζόταν να απογειωθεί.
Από καιρό προγραμμάτιζαν την κρουαζιέρα στη Μεσόγειο και δεν ήθελαν με τίποτα κάτι να τους χαλάσει το όνειρο. Όλοι τους είχαν αρχίσει να ανησυχούν, πολλοί να εκνευρίζονται κι άλλοι να αναζητούν την αιτία της καθυστέρησης, όμως το ναυλωμένο Boeing 747 θα τους οδηγούσε αργά ή γρήγορα στον προορισμό τους κι αυτό τους ηρεμούσε. Έτσι πίστευαν...

Στα καθίσματα της Α’ Θέσης η Καρολάιν Χόπκινς τελείωσε το γράμμα που έγραφε στις δύο κόρες της. Δίπλα της ο σύζυγος της Γουόρεν, έβαλε ένα περιοδικό στην θήκη του καθίσματος κι έκλεισε τα μάτια. Όλοι οι επιβάτες είχαν προσδεθεί και περίμεναν την αρχή μιας σύντομης πτήσης από την Τενερίφη στη Λας Πάλμας των Καναρίων Νήσων, όπου θα επιβιβάζονταν στο κρουαζιερόπλοιο που τους περίμενε.
Το Τζάμπο Τζετ της Pan American κινούνταν αργά στον κεντρικό διάδρομο του αεροδρομίου όταν οι επιβάτες ξαφνικά ένιωσαν να κάνει μια απότομη στροφή προς τα αριστερά. Πίσω στα καθίσματα της Οικονομικής Θέσης η Ισομπέλ Μοντάνα κοίταξε έξω από το παράθυρο. «Ο βλάκας τι κάνει; Γιατί δεν φεύγει από τον διάδρομο;» ψιθύρισε στον σύζυγό της Τόνι.
Στην πραγματικότητα, το να φύγουν άμεσα από τον διάδρομο ήταν ακριβώς αυτό που προσπαθούσαν να κάνουν ο κυβερνήτης Βίκτορ Γκραμπς και ο συγκυβερνήτης Ρόμπερτ Μπραγκ. Ο λόγος ήταν απλός, αλλά και φρικτός: Είχαν δει ξαφνικά ένα γιγαντιαίο αεροπλάνο, το Boeing 747 της KLM να κατευθύνεται με ταχύτητα προς το μέρος τους. Ο Γκραμπς και το πλήρωμά του, προσπαθούσαν απεγνωσμένα να ξεφύγουν και θα το έκαναν ακόμα κι αν χρειαζόταν να κολλήσουν στο μαλακό γρασίδι δίπλα στον διάδρομο· αλλά δεν τα κατάφεραν.
Στις 27 Μαρτίου του 1977, λίγο μετά τις 5 το απόγευμα τοπική ώρα, το Pan Am 1736 και το KLM 4805 συγκρούστηκαν στον διάδρομο του αεροδρομίου Los Rodeos στα Κανάρια Νησιά. Έχουν περάσει 45 χρόνια από τότε κι ακόμα η συντριβή εκείνη παραμένει το χειρότερο δυστύχημα στην ιστορία της αεροπορίας: Σκοτώθηκαν 583 άνθρωποι, τραυματίστηκαν δεκάδες και χιλιάδες δεν έχουν ξεπεράσει ακόμα το σοκ!

Αμέτρητα λάθη και συμπτώσεις

Πώς έγινε όλο αυτό; Η συντριβή ενός και μόνο Boeing 747 θα ήταν ολέθρια. Η συντριβή δύο Τζάμπο Τζετ ήταν βιβλική καταστροφή!
Τα επόμενα χρόνια, μεγάλο μέρος της ευθύνης αποδόθηκε στον κυβερνήτη του αεροσκάφους της KLM, Γιάκομπ φαν Ζάντεν, ο οποίος μπήκε σε διαδικασία απογείωσης πριν λάβει άδεια από τον Πύργο Ελέγχου. Όμως αμέτρητα λάθη και σατανικές συμπτώσεις έπρεπε να ευθυγραμμιστούν με τρομακτική ακρίβεια για να συμβεί η καταστροφή. 

Ας πάρουμε τα πράγματα από αρχή: Κανένα από τα δύο αεροσκάφη δεν έπρεπε να βρίσκεται στην Τενερίφη, πόσο μάλλον στον ίδιο διάδρομο και μάλιστα την ίδια στιγμή.
Και τα δύο γιγαντιαία αεροπλάνα μετέφεραν επιβάτες που άρχιζαν τις διακοπές τους στα Κανάρια Νησιά. Εκείνο το πρωί της Κυριακής, λίγο πριν από την προγραμματισμένη άφιξη των δύο Τζάμπο 747, μια τρομοκρατική ομάδα στα Κανάρια Νησιά είχε πυροδοτήσει βόμβα στον τερματικό σταθμό του αεροδρομίου του Λας Πάλμας, προκαλώντας τραυματισμούς ανθρώπων και πανικό. Μια τηλεφωνική απειλή στο αεροδρόμιο έκανε λόγο για «βόμβες» και όταν αυτό διαβιβάστηκε στους αξιωματούχους του αεροδρομίου, όλες οι εισερχόμενες πτήσεις αναβλήθηκαν ή εκτράπηκαν σε άλλο αεροδρόμιο.

Δώδεκα αεροσκάφη, συμπεριλαμβανομένων των Pan Am και KLM 747, στάλθηκαν στην Τενερίφη για να περιμένουν έως ότου το Λας Πάλμας σημάνει λήξη συναγερμού. Η αναμονή κράτησε ώρες και όσοι επέβαιναν στα δύο αεροπλάνα δικαιολογούνταν για την ανυπομονησία και τον εκνευρισμό τους.

Η μοιράια απόφαση

Οι απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες του πιλοτηρίου απέδειξαν αργότερα ότι τα μέλη του πληρώματος της Pan Am μπόρεσαν να διαχειριστούν την αδημονία των επιβατών τους καλύτερα από το πλήρωμα της KLM. Το πλήρωμα της Pan Am κάλεσε τους επιβάτες να τους ξεναγήσει στο πιλοτήριο, κάτι που χαλάρωσε τον εκνευρισμό τους από τις ώρες αναμονής.
Στο αεροπλάνο της KLM, το πλήρωμα είχε αφήσει τους 234 επιβάτες του να βγουν από το αεροσκάφος και να περιπλανηθούν στο κτίριο του τερματικού σταθμού της Τενερίφης. Ενώ περίμεναν, το πλήρωμα της KLM άρχισε να ανησυχεί για τους αυστηρούς κανόνες της ολλανδικής κυβέρνησης που περιόριζαν τις υπερωρίες για τα πληρώματα πτήσης - η προγραμματισμένη πτήση τους από τα Γκραντ Κανάρια στο Άμστερνταμ θα υπερέβαινε αυτό το όριο.

Ο κυβερνήτης της KLM, φαν Ζάντεν, για να γεμίσει το χρόνο εποικοδομητικά πήρε μια απόφαση, που ήταν απολύτως λογική, αλλά αργότερα αποδείχθηκε καταστροφική: Αποφάσισε να ανεφοδιάσει το Τζαμπο τζετ του...
Ειρωνεία της μοίρας: Αμέσως μετά την έναρξη του ανεφοδιασμού, το αεροδρόμιο Λας Πάλμας άνοιξε και πάλι. Έτσι αν και όλοι ανυπομονούσαν να φύγουν από την Τενερίφη, το αεροπλάνο της KLM ήταν ακινητοποιημένο, περιμένοντας να τελειώσει ο ανεφοδιασμός. Και κάτι άλλο: Με το επιπλέον καύσιμο, το τζετ της KLM είχε γίνει δεκάδες χιλιάδες κιλά βαρύτερο, κάτι που σήμαινε ότι θα χρειαζόταν περισσότερη ταχύτητα και περισσότερο μήκος διαδρόμου για να απογειωθεί. Εν τω μεταξύ πυκνή ομίχλη άρχισε να τυλίγει το αεροδρόμιο…

Κάποια αποφάσισε να μην ταξιδέψει... Εκείνη κέρδισε!

Πολύ πριν τελειώσει ο ανεφοδιασμός, η KLM συγκέντρωσε όλους τους επιβάτες της που περιηγούνταν στον τερματικό σταθμό και τους έφερε πίσω στο αεροπλάνο. Όλους εκτός από τη Ρομπίνα φαν Λάνσχοτ, υπάλληλο τουριστικής εταιρίας με έδρα την Τενερίφη. Σκέφτηκε ότι δεν είχε νόημα να πετάξει στο Λας Πάλμας και μετά να επιστρέψει στην Τενερίφη και αποφάσισε να περιμένει στην Τενερίφη. Οι 249 επιβάτες και το πλήρωμα της KLM είχαν μόλις γίνει 248.
Τελικά η - μητέρα τριών παιδιών - φαν Λάνσχοτ, το 2017 σε συνέντευξή της, είπε ότι πάλευε με τις ενοχές του επιζώντα για πολλά χρόνια. Την στοίχειωνε το γεγονός ότι πήρε εκέινη την αυθόρμητη απόφασή, μια απόφαση που της έσωσε τη ζωή!

Λίγο πριν από τις 5 το απόγευμα, ο Πύργος Ελέγχου έδωσε την άδεια στην KLM να βάλει μπρος τους κινητήρες της και να εισέλθει στον διάδρομο. Η Pan Am επρόκειτο να ανάψει τους κινητήρες σε λίγα λεπτά και θα της έδιναν ακριβώς τις ίδιες οδηγίες.
Αλλά τίποτα δεν λειτούργησε φυσιολογικά. Και τα δύο πληρώματα των αεροπορικών εταιρειών μπερδεύτηκαν σχετικά με την έξοδο του διαδρόμου που έπρεπε να χρησιμοποιήσουν. Κανένα από τα μέλη του πληρώματος δεν ήταν σίγουρο αν ο ελεγκτής εδάφους τους είχε πει την «πρώτη» ή την «τρίτη» έξοδο του διαδρόμου: Οι δύο λέξεις έχουν τον ίδιο ήχο «ir» (first - third) στη μέση. Και οι δύο πιλότοι δεν κατάλαβαν τι άκουσαν!
Μετά πολλές κλήσεις μεταξύ της KLM και του Πύργου για αποσαφήνιση, ο ελεγκτής άλλαξε γνώμη και είπε στην KLM να συνεχίσει απλώς μέχρι το τέλος του διαδρόμου. Όπως και στην KLM, το πλήρωμα της Pan Am έλαβε οδηγίες να εγκαταλείψει τον διάδρομο προσγείωσης στη δύσκολη στροφή του διαδρόμου C-3, προκαλώντας και πάλι σύγχυση στο πιλοτήριο.
Τα κομμάτια του παζλ μιας επερχόμενης τραγωδίας ήταν πλέον στη θέση τους:
1. Δύο τζάμπο τζετ αντικριστά στον ίδιο διάδρομο, αλλά δεν μπορούν να δουν το ένα το άλλο λόγω της ομίχλης, με το Pan Am 1736 να κινείται προς το KLM 4805.
2. Το πλήρωμα της KLM να ανυπομονεί να απογειωθεί, προκειμένου να ξεπεράσει τους αυστηρούς ολλανδικούς κανόνες υπερωριών.
3. Δύο πληρώματα πιλοτηρίου που δυσκολεύονταν να κατανοήσουν τις οδηγίες από τον Πύργο Ελέγχου.
4. Η ομίχλη, που ήταν τόσο πυκνή ώστε οι ελεγκτές στον Πύργο δεν μπορούσαν να δουν κανένα αεροπλάνο, ούτε το πλήρωμα του αεροπλάνου μπορούσε να δει τον Πύργο ή το άλλο αεροπλάνο.
5. Και κάτι τελευταίο: Το αεροδρόμιο δεν διέθετε ραντάρ εδάφους!

Στα επόμενα λεπτά καταγράφηκαν μια σειρά από συνομιλίες μεταξύ των πληρωμάτων των αεροπλάνων και του Πύργου Ελέγχου, συνομιλίες που είτε δεν ακούστηκαν, είτε παρανοήθηκαν. Το πλήρωμα της Pan Am, για παράδειγμα είπε στον Πύργο ότι ήταν ακόμα στον διάδρομο. Αυτό θα έπρεπε να είχε ακουστεί στο πιλοτήριο της KLM, αλλά εκείνη ακριβώς τη στιγμή ένας ηλεκτρονικός βόμβος παρενέβη στη μετάδοση, οπότε ο κυβερνήτης της KLM δεν άκουσε το παραμικρό.
Αγνοώντας το τι διαδραματιζόταν στα πιλοτήρια, οι επιβάτες σε κάθε αεροπλάνο προσάρμοζαν τις θέσεις τους, και ετοιμάζονταν για τη σύντομη πτήση για το Λας Πάλμας.

«Από ποια έξοδο μας είπαν;»

Καθώς το αεροσκάφος της Pan Am τροχοδρομούσε αργά στον διάδρομο, το πλήρωμα περιεργαζόταν τον χάρτη του αεροδρομίου και πάλευε να βρει το σημείο που του είχε υποδειχθεί για να στρίψει. Ο Μπραγκ, ο συγκυβερνήτης, είπε αργότερα ότι η ομίχλη ήταν τόσο πυκνή που πέρασαν από την στροφή του διαδρόμου C-3 χωρίς να το προσέξουν.
Λίγο πριν η Pan Am προσπεράσει τον διάδρομο C-3, ο κυβερνήτης της KLM έκανε τη μοιραία κίνηση που σφράγισε την τύχη όλων: Ξεκίνησε την απογείωση πριν πάρει άδεια από τον ελεγκτή!
«Μην επιχειρείτε απογείωση. Θα σας καλέσω», είπε ο ελεγκτής. Ήταν οι πιο τραγικά παρεξηγημένες λέξεις στην ιστορία της αεροπορίας. Προφανώς ο φαν Ζάντεν άκουσε μόνο τη λέξη «απογείωση».
Ωστόσο, ακόμη και με την αυθαίρετη απόφαση του φαν Ζάντεν, θα υπήρχε μια τελευταία ευκαιρία για να αποφευχθεί η σύγκρουση. Στον συγκυβερνήτη Σρέουντερ δεν άρεσε αυτό που (σωστά) νόμιζε ότι είχε ακούσει στον ασύρματο. «Είναι ακόμα η Pan Am στον διάδρομο;» ρώτησε τον φαν Ζάντεν, καθώς το αεροπλάνο τους ανέβαζε ταχύτητα. Ο φαν Ζάντεν δεν τον άκουσε καθαρά και χάθηκαν πολύτιμα δευτερόλεπτα. «Τι είπες;» ρώτησε ο κυβερνήτης. «Δεν είναι ξεκάθαρο τι έγινε με την Pan Am;»... «Ω ναι!», απάντησε ο φαν Ζάντεν. Οι τελευταίες λέξεις στο πιλοτήριο της KLM, λίγο πριν από την πρόσκρουση στις 5:06:49, ήταν κάτι σαν κατάρα, όταν το τζάμπο της Pan Am εμφανίστηκε ξαφνικά μέσα από την ομίχλη: «Godverdomme…» (Γαμώτο…)!

Η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη

Ο φαν Ζάντεν προσπάθησε μάταια να αποφύγει το αεροπλάνο της Pan Am. Κατάφερε να σηκωθεί ελαφρά στον αέρα, αλλά… Η σύγκρουση που ακολούθησε σκότωσε όλους όσοι επέβαιναν στην KLM 4805 και τους περισσότερους στο Pan Am 1736.
Σύμφωνα με μαρτυρίες, πάνω από 100 επιβάτες της Pan Am ήταν ζωντανοί και πολλοί ήταν ακόμη χωρίς κανέναν τραυματισμό σε εκείνη τη χρονική στιγμή. Ό,τι ακολούθησε ήταν η επόμενη φάση της καταστροφής: Ένα ξέφρενο πανδαιμόνιο και πανικός εκκένωσης από κάποιους και μια αδιανόητη αδιαφορία από άλλους.
Όπως το περιέγραψε αργότερα ένας επιζών: Ένας μεγάλος αριθμός επιβατών κάθονταν ακίνητοι «σαν τους λαγούς που θαμπώνονται από τους προβολείς των αυτοκινήτων».

Μετά τη σύγκρουση, η κατάσταση μέσα στο αεροσκάφος της Pan Am 1736 απαιτούσε άμεση αντίδραση καθώς φωτιές και καπνός ξεχύνονταν στην καμπίνα. Οι πρώτοι άνθρωποι που αντέδρασαν, εκτός από τα μέλη του πληρώματος, ήταν εκείνοι που είχαν βρεθεί σε καταστάσεις κρίσης στο παρελθόν: πρώην στρατιωτικοί, για παράδειγμα.
Ο Γουόρεν Χόπκινς, βετεράνος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, δεν έχασε χρόνο. Παρά την αιμορραγία από βαθύ τραύμα στο κεφάλι, έλυσε αμέσως τη ζώνη του και είπε στη σύζυγό του: «Φύγαμε!» Η γρήγορη αντίδρασή του παρακίνησε τη σύζυγό του και άλλους γύρω του να εγκαταλείψουν ταχύτατα το αεροσκάφος.

Εικόνες βομβαρδισμένου τοπίου

Το σκηνικό έξω από το αεροπλάνο ήταν χαοτικό, με τεράστιες πορτοκαλί φλόγες και μαύρους καπνούς να ξεπηδούν από το κατεστραμμένο αεροσκάφος της Pan Am. Τα συντρίμμια του KLM 4805 είχαν τυλιχτεί στις φλόγες, 400 μέτρα πιο κάτω. Παρά τους τραυματισμούς τους, το πλήρωμα του πιλοτηρίου της Pan Am και τα τέσσερα επιζώντα μέλη του πληρώματος καμπίνας επιβατών έκαναν ό,τι μπορούσαν για να οδηγήσουν τους επιβάτες μακριά από τον κίνδυνο.
Τουλάχιστον 71 επιβαίνοντες - συμπεριλαμβανομένων των τριών μελών του πληρώματος του πιλοτηρίου, δύο παρατηρητών στο πιλοτήριο και τεσσάρων αεροσυνοδών - επέζησαν. Ωστόσο, αρκετοί επιβάτες κατέληξαν αργότερα από τα τραύματά τους, ανεβάζοντας το σύνολο των νεκρών στους 583.
Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τη συντριβή της Τενερίφης, η κυβέρνηση έφτιαξε ένα νέο αεροδρόμιο με ραντάρ εδάφους, κάτι που αν υπήρχε… Αν…