21η Απριλίου 1967: ο φόνος του Νικηφόρου Μανδηλαρά και ο μύθος του αναίμακτου πραξικοπήματος

21η Απριλίου 1967. Ο μύθος του αναίμακτου πραξικοπήματος των Απριλιανών είναι αποδομημένος πλέον στην (υγιή) συλλογική μνήμη, όπως και ο άλλος μύθος, εκείνος της- δήθεν- εντιμότητας των Πραξικοπηματιών και την απουσία σκανδάλων κατά την 7ετή διακυβέρνησή τους.

Από τις πρώτα κιόλας νύχτες της εισβολής των αρμάτων μάχης στους δρόμους της Αθήνας και της επιβολής δικτατορίας από τους αμερικανο-κατευθυνόμενους «εθνοσωτήρες», άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, άλλοι βασανίστηκαν μέχρι ανηκέστου βλάβης της υγείας τους και κάποιοι- τυχεροί- εκτοπίστηκαν στα τάρταρα των τόπων εξορίας.

Ο νομικός, δημοσιογράφος και εκδότης εφημερίδας Νικηφόρος Μανδηλαράς ήταν ένα από τα πρώτα θύματα της στυγνής- νοτιοαμερικανικού τύπου- χούντας, που ευαγγελιζόταν τη σωτηρία της Ελλάδος από τον «αναρχοκομμουνισμό»…

Το «πλήρωσε» όταν ήρθε η ώρα...

Στις 22 Μαΐου του 1967,  σε μια ακροθαλασσιά της Ρόδου, στο Γεννάδι, ανακαλύπτεται το άψυχο κορμί του Νικηφόρου Μανδηλαρά. Ο Μανδηλαράς ήταν υποψήφιος βουλευτής στις «εκλογές βίας και νοθείας» του 1961· είχε συμμετάσχει ως συνήγορος υπεράσπισης στη δίκη του Μανώλη Γλέζου, που κατηγορήθηκε για κατασκοπεία το 1959, στη δίκη των δήθεν κατασκόπων στο στρατοδικείο της Αθήνας το 1960 για την υπεράσπιση 42 ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ - ανάμεσα τους και ο Χαρίλαος Φλωράκης. Ο Μανδηλαράς είχε πρωτοστατήσει σε διαδηλώσεις για την εκτροπή και την αποστασία του 1965· από το 1966, υπήρξε συνήγορος υπεράσπισης των κατηγορούμενων της υπόθεσης ΑΣΠΙΔΑ, μια πολιτική και στρατιωτική σκευωρία που συντάραξε την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια εκείνης της δίκης, ένας συνταγματάρχης, κάποιος Γεώργιος Παπαδόπουλος τον απείλησε ότι «θα το πληρώσει»… Και το πλήρωσε!

Ο Μανδηλαράς είχε γεννηθεί στην Κόρωνο της Νάξου το 1928, είχε σπουδάσει στη Νομική Αθηνών και εργάστηκε στο δικηγορικό Γραφείο του Γεώργιου Β. Μαγκάκη- επίσης Ναξιώτη- μέχρι να ανοίξει δικό του Γραφείο· υπερασπίστηκε πολίτες που διώκονταν για την πολιτική τους δράση, ενώ στην υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ ανέλαβε την υπεράσπιση των κατηγορουμένων. Ο Μανδηλαράς θα πολιτευόταν με την Ένωση Κέντρου στις εκλογές που ήταν προγραμματισμένες να διεξαχθούν τον Μάιο του 1967, που όμως οι Συνταγματάρχες τις ματαίωσαν. Η υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ και η πολιτική δράση του ήταν τα «ενοχοποιητικά στοιχεία» για τον Μανδηλαρά, που αμέσως στοχοποιήθηκε από τους χουντικούς λακέδες.

Τις πρώτες ώρες μετά το ξέσπασμα του πραξικοπήματος, ο Μανδηλαράς πληροφορήθηκε έγκαιρα για τις κινήσεις τον χουντικών και πρόφθασε να κρυφτεί. Οι φίλοι του διαπρεπούς δικηγόρου έλεγαν αργότερα, ότι είχαν να μιλήσουν μαζί του ή να λάβουν νέα του από τις 18 Απριλίου. Οι φήμες οργίαζαν ότι είχε συλληφθεί ο Μανδηλαράς ενώ οι πιο απαισιόδοξοι διατείνονταν ότι τον είχαν σκοτώσει· κάποιοι, πιο ενημερωμένοι, υποστήριζαν ότι κρυβόταν για να αποφύγει τη σύλληψη.

Κοντά σε εκείνους, τους «πιο ενημερωμένους» είχαν μάθει για τις κινήσεις του Μανδηλαρά και οι διώκτες του. Ο δικηγόρος γνωρίζοντας πολύ καλά το νησί της Ρόδου είχε φθάσει εκεί- παρά τη θέλησή του- σκοπεύοντας να διαφύγει στο εξωτερικό. Αστυνομικές δυνάμεις ακόμα και στρατιώτες αναζητούσαν τον Μανδηλαρά σε ολόκληρο το ακριτικό νησί.

Κάποιος τον πρόδωσε

Ο Μανδηλαράς γνώριζε πως αν έπεφτε στα χέρια της χούντας το πιθανότερο ήταν να χάσει τη ζωή του. Ήθελε να φύγει από την Ελλάδα και να οργανώσει την αντίσταση κατά της δικτατορίας στο εξωτερικό· είχε αλλάξει πολλά καταφύγια μέχρι που αποφάσισε να μπαρκάρει λαθραία στο φορτηγό πλοίο «Rita-V», που θα ταξίδευε προς την Κύπρο με πλοίαρχο τον Πέτρο Πόταγα. Όμως, το μυστικό του Μανδηλαρά αποκαλύφθηκε· ουδείς μέχρι σήμερα έμαθε πώς και από ποιον. Η ουσία είναι ότι οι χουντικοί πληροφορήθηκαν γιατί την απόπειρα διαφυγής του Μανδηλαρά και με σήμα ζήτησαν από τον πλοίαρχο του «Rita-V» να αναφέρει αν έχει ανακαλύψει λαθρεπιβάτη στο καράβι του. Ο πλοίαρχος απάντησε «όχι» και πήρε τη διαταγή να μην περάσει τα ελληνικά χωρικά ύδατα αλλά να πλεύσει κοντά στη Ρόδο και να αναμένει εντολές από τους Λιμενικούς. Ο Πέτρος Πόταγας, καταλαβαίνοντας πως δεν μπορεί πλέον να υποθάλπτει τον Μανδηλαρά τον συμβούλευσε να εγκαταλείψει το πλοίο και να κολυμπήσει προς τις ακτές της Ρόδου· τον προμήθευσε μάλιστα και σωσίβιο ενώ το πλοίο έπλεε με τις μηχανές «πρόσω αργά». Ο Μανδηλαράς, 39 χρονών τότε, αθλητικός και με στρατιωτική υπηρεσία στους καταδρομείς κολύμπησε μέχρι την παραλία της Λάρδου, 2 έως 3 μίλια απόσταση. Λέγεται ότι κατευθύνθηκε σε εξοχικό σπίτι όπου έμεινε για λίγες ώρες.

Εθνοφύλακες και χωροφύλακες πήραν άμεσα διαταγή να «χτενίσουν» τη Ρόδο για να βρουν τον Μανδηλαρά. Δυο μέρες μετά, έγινε γνωστό από τις τοπικές εφημερίδες, πώς, σύμφωνα με ανακοίνωση της αστυνομίας: «Πτώμα αγνώστου ανδρός ξεβράστηκε στην παραλία Γενναδίου».

Κηδεία στα γρήγορα!

Η σορός του «αγνώστου ανδρός» μεταφέρθηκε στο Κρατικό Νοσοκομείο Ρόδου, όπου και αναγνωρίστηκε. Δικηγόροι-φίλοι του Μανδηλαρά ζήτησαν από τον εισαγγελέα να μην ταφεί η σορός του ώστε να προφτάσει να έλθει και να παραστεί στην εξόδιο ακολουθία και η σύζυγός του· ουδείς εισακούστηκε! Η χούντα τέλεσε αιφνιδιαστικά την κηδεία και μάλιστα με στρατιωτική επιχείρηση ενταφιασμού θέλοντας να προλάβει αντιδράσεις ή ακόμα και ταραχές που θα ενέσκηπταν από την είδηση της άγριας δολοφονίας του Μανδηλαρά.

Το πόρισμα των Λιμενικών Αρχών της Ρόδου, που είχαν στο μεταξύ συλλάβει και κακοποιήσει τον πλοίαρχο Πόταγα για να τον κάνουν να ομολογήσει, υποστήριζε πως ο νικηφόρος Μανδηλαράς υπήρξε «θύμα ατυχήματος», ότι δηλαδή στην προσπάθειά του να κατέβει στη θάλασσα με σχοινί από το πλοίο προσέκρουσε με το κεφάλι στα πλευρά του πλοίου, έχασε τις αισθήσεις του, έπεσε στη θάλασσα, πνίγηκε και το πτώμα του εκβράστηκε στην παραλία. Την ίδια άποψη υποχρεώθηκε να «ασπασθεί» ο εισαγγελέας Αλέξανδρος Φλώρος που άσκησε ποινική δίωξη κατά του πλοιάρχου Πέτρου Πόταγα για ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Η ανάκριση τελείωσε σε σύντομο χρονικό διάστημα και η υπόθεση έφθασε στο Τριμελές Πλημμελειοδικείο εντός τριμήνου.

«Έπεσε θύμα δολοφονίας», αλλα...

Γιατροί του νοσοκομείου της Ρόδου που είχαν διενεργήσει τη νεκροψία-νεκροτομή είχαν καταγράψει στην έκθεση τους, ότι ο Νικηφόρος Μανδηλαράς έφερε κακώσεις στο κρανίο και τρύπα στο αριστερό ημιθωράκιο, ότι είχε σπασμένο χέρι και κατέληγαν στο συμπέρασμα ότι είχε πέσει θύμα δολοφονίας. Οι νεοφώτιστοι «εθνοσωτήρε»ς βρήκαν τη λύση αμέσως: κάλεσαν τον ιατροδικαστή Καψάσκη- που βρισκόταν εκείνη την εποχή στο εξωτερικό- ο οποίος συνέταξε διαφορετική εκδοχή από την οποία προέκυπτε ότι ο θάνατος του Μανδηλαρά οφειλόταν σε ατύχημα και εκείνη την έκθεση υποχρεώθηκαν- δια των απειλών- να υπογράψουν και οι γιατροί της Ρόδου.

Ακόμα και οι φωτογραφίες της εποχής, που κατόπιν δημοσιεύτηκαν, αποκάλυπταν εμφανές τραύμα στην καρδιά πιθανόν από σφαίρα ή άλλο αντικείμενο. Το επίσημο πόρισμα της νεκροψίας του ιατροδικαστή Καψάσκη έλεγε ότι ο νικηφόρος Μανδηλαράς, πηδώντας από το φινιστρίνι χτύπησε το κεφάλι του στην εξωτερική επιφάνεια του πλοίου, ζαλίστηκε, έχασε τις αισθήσεις του και πνίγηκε.

Στη δικογραφία για τον θάνατο του Νικηφόρου Μανδηλαρά είχε καταχωρηθεί φωτογραφία της σορού του Μανδηλαρά στην παραλία του Γενναδίου. Το στήθος του ήταν γυμνό και ήταν εμφανής ευρεία οπή από σφαίρα ή από ξιφολόγχη στο αριστερό μέρος του στήθους…
Σύμφωνα με την εκδοχή των Αρχών, ο καπετάνιος του πλοίου Πέτρος Πόταγας έριξε τον Μανδηλαρά στη θάλασσα με ένα σωσίβιο, προκειμένου ο τελευταίος να κολυμπήσει ως την ακτή και να αποφύγει τη σύλληψη. Στη δίκη που ακολούθησε, ο Πόταγας καταδικάστηκε σε 12 μήνες φυλάκιση για ανθρωποκτονία εξ αμελείας. Αργότερα ο Πόταγας έφυγε οικογενειακώς για τη Νότια Αφρική, όπου σύντομα πέθανε υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες. Ο εισαγγελέας Αλέξανδρος Φλώρος ο οποίος ενεπλάκη στην υπόθεση Μανδηλαρά, μήνες μετά το πέρας της δίκης, κρίθηκε επικίνδυνος για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, συνελήφθη και εκτοπίστηκε.

Ο σκοτεινός ρόλος του ιατροδικαστή

Να επισημάνουμε εδώ, τελειώνοντας, ότι ο ιατροδικαστής Δημήτρης Καψάσκης πρωταγωνίστησε, εκτός της υπόθεσης του Νικηφόρου Μανδηλαρά, σε σημαντικές υποθέσεις που συντάραξαν την κοινή γνώμη την εποχή εκείνη όπως: του «δράκου του Σέιχ Σου» Άρη Παγκρατίδη, του θανάτου του ηγέτη-στρατηγού του ΕΛΑΣ Στέφανου Σαράφη, του φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα, του Γρηγόρη Λαμπράκη και της Ευγενίας Νιάρχου, συζύγου του μεγαλοεφοπλιστή Σταύρου Νιάρχου που βρέθηκε νεκρή, κάτω από ύποπτες συνθήκες, στο σπίτι της στο νησί της οικογένειας Νιάρχου στην Σπετσοπούλα.

«Αναίμακτο» το πραξικόπημα των Απριλιανών, που είχαν δική τους μονάδα μέτρησης του πόνου, του θανάτου και της αθλιότητας. Κι ακόμα κάποιοι- πολλοί- ομνύουν στη «παρακαταθήκη» εκείνων που δεν σεβάστηκαν Δημοκρατία, πολιτική, ανθρώπινα δικαιώματα, Ελλάδα, στρατιωτική εντιμότητα. Ελεεινοί!  

*** Στοιχεία και φωτογραφίες από το βιβλίο των Γιώργου Λ. Χιωτάκη και Γιάννη Κορίδη «Νικηφόρος Μανδηλαράς – Η δολοφονία ενός αγωνιστή», εκδόσεις Ιωλκός.