Ο Παύλος Παυλίδης διασκευάζει Γιάννη Μαρκόπουλο - Δώδεκα τραγούδια που λένε μια φανταστική αλλά δύσκολη ιστορία

«Ο Γιάννης Μαρκόπουλος καταφέρνει ν' ακούγεται το ασύλληπτο σαν φυσιολογικό, ενώνει την Ανατολή με τη Δύση και επαναπροσδιορίζει την ελληνικότητα ανοίγοντας ορίζοντες» υπογράμμισε ο Παύλος Παυλίδης στην παρουσίαση του νέου του δίσκου «Πέρα από τη Θάλασσα», που έλαβε χώρα στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση. Ευαίσθητος, ρομαντικός, βαθιά ροκ, ειλικρινής και ανεπιτήδευτος, ο ηγέτης των «Ξύλινων Σπαθιών» κάνει το δικό του ταξίδι μέσα από το σπουδαίο έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου και «ξαναζωντανεύει» μ' εντελώς διαφορετικό ήχο πασίγνωστα τραγούδια του. Συγκεκριμένα, τα τοποθετεί σ' ένα σύγχρονο ηχητικό περιβάλλον, εμπλουτισμένα με ηλεκτρικούς και synth ήχους, λούπες και πολυφωνίες, φροντίζοντας παράλληλα ώστε να μην απομακρυνθούν από τη βαθιά ουσία τους. 

«Όταν στην εφηβεία μου άκουσα το "Παραπονεμένα λόγια" δεν χρειαζόμουν άλλες εξηγήσεις. Όντας έφηβος, άρχισα ν' ακούω πολλή ξένη μουσική. Η υψηλή ένταση και η ενέργεια που είχαν τ' αγαπημένα μου συγκροτήματα άλλαξε την οπτική μου για το τι μπορεί να χωρέσει μέσα σ' ένα τραγούδι, αλλά ακόμη και τώρα ακούγοντας τραγούδια όπως το "Κάτω στης μαργαρίτας τ' αλωνάκι" με τη συγκλονιστική ποίηση του Ελύτη, συνειδητοποιώ ότι το έργο του Μαρκόπουλου περιείχε όλη αυτή την ένταση, μέσα, μάλιστα, από ενορχηστρώσεις σαφώς πρωτοποριακές για την εποχή αλλά και για πάντα. Δεν μου έκανε και πολλή εντύπωση όταν είδα τον Παύλο Σιδηρόπουλο ανάμεσα στους ερμηνευτές του. Εξερευνώντας, λοιπόν, εξ' αρχής το έργο του, μετά από την ευκαιρία που μου δόθηκε, πέρασα και από τοπία που γνώριζα και δεν ήξερα καν ότι του ανήκουν, όπως το μαγικό "Πέρα από τη θάλασσα", και πάγωσα όταν άκουσα τη φωνή της Μοσχολιού και του τεράστιου Νίκου Ξυλούρη σε άλλα, πασίγνωστα τραγούδια. Τρομάζεις και αναρωτιέσαι: "Τι δουλειά έχω εγώ εδώ;"» ανέφερε ο Παύλος Παυλίδης για το έργο του Γιάννη Μαρκόπουλου. 

Η συνεργασία των δύο μουσικών γεννήθηκε το 2019, όταν η κόρη του συνθέτη, Λένγκα Μαρκοπούλου, μετέφερε στον τραγουδοποιό την επιθυμία του πατέρα της να διασκευάσει εκείνος τραγούδια του. Τέσσερα χρόνια μετά, ο Παυλίδης ξαναφαντάζεται τον Μαρκόπουλο και ο σκηνοθέτης Χρήστος Σαρρής δημιουργεί μία μουσική παράσταση στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης μέχρι τις 5 Φεβρουαρίου, γεμάτη αναμνήσεις, έντονα συναισθήματα αλλά και ανεξερεύνητα ηχητικά τοπία. «Μπορώ να πω ότι ήταν αρκετά αιφνιδιαστικό για μένα και αναπάντεχο. Αλλά απολύτως καλοδεχούμενο. Χρειάστηκε στην αρχή να βγω λίγο από τα νερά μου για να καταφέρω να κάνω αρχικά μια βόλτα στις συνθέσεις. Κι όπως προχωρούσα κατάλαβα ότι πρόκειται γι' αχανείς εκτάσεις ενός έργου ζωής, απίστευτα σπουδαίου και πολυποίκιλλου. Οπότε αν θέλω να υπάρχω μέσα σ’ αυτό το έργο, πρέπει κάπως να βρω τα σημεία με τα οποία μπορώ να ταυτιστώ. Κυρίως ως ερμηνευτής. Γιατί στους άτυπους όρους αυτής της συμφωνίας που είχαμε με την Λένγκα ήταν η "εντολή" του συνθέτη να είμαι ο κεντρικός ερμηνευτής».

Το τελευταίο ήταν και αυτό που αιφνιδίασε περισσότερο απ' όλα τον τραγουδοποιό, γιατί δεν θεωρεί τον εαυτό του τραγουδιστή με την κλασσική έννοια, όπως αποκάλυψε. Όλη του τη ζωή, ο Παυλίδης τραγουδάει τους δικούς του στίχους με τον δικό του τρόπο. Δεν χρειάστηκε να μπει σε περιβάλλοντα ερμηνευτικά που δεν τα γνωρίζει καλά. «Σιγά - σιγά κατάλαβα ότι, αν ο συνθέτης χρειάστηκε μια ζωή για να γράψει όλον αυτόν τον όγκο, εγώ χρειάζομαι πιο πολλές ζωές για να τον ανακαλύψω. Οπότε άρχισα να περιορίζομαι στα τραγούδια που αρχικά γνώριζα και με είχαν ήδη συγκινήσει. Είμαι στη γενιά που έχει προλάβει τις σπουδαίες δεκαετίες του ελληνικού ραδιοφώνου, όπου στα αλήθεια με το που έβγαινε κάτι πολύ σημαντικό υπήρχε και έφτανε και στην επαρχία όπου μεγάλωσα. Ήταν η εποχή των βινυλίων, υπήρχαν οι κασέτες. Ήταν χειροπιαστή η επαφή που είχαμε με τη μουσική εκείνα τα χρόνια. Έχω φυσικά αναμνήσεις από την παιδική μου ηλικία με τους "Μετανάστες" του Μαρκόπουλου, γιατί ήταν ένας δίσκος που είχαν αγοράσει οι γονείς μου στην Ελλάδα πριν πάνε στη Γερμανία γιατί ήταν κι αυτοί μετανάστες. Όποτε έχω συνδέσει κάποια κομμάτια με αναμνήσεις και είναι κάπως βιωματική η σχέση μου με κάποια τραγούδια στην παιδική μου ηλικία. Αυτό είναι αρκετά παράξενο γιατί ως ερμηνευτής είναι εύκολο να ταυτιστείς με πράγματα που έζησες στην εφηβεία σου και λίγο πιο μετά, αλλά το "να φύγεις" σ' ένα σκηνικό όπου ακούς την απίστευτη Μοσχολιού να λέει "Μιλώ για τα παιδιά μου" και "Πέρα από τη θάλασσα" είναι σαν να σου ξυπνάει κάποιου άλλου είδους συγκίνηση εντός σου. Και να σε συνδέει και μ' ένα κομμάτι του εαυτού σου που μπορεί και να το έχεις ξεχάσει ή να είναι τελείως στο υποσυνείδητό σου, την ώρα που βγαίνεις και τραγουδάς και κάνεις αυτό που κάνεις συνήθως».

Αυτά όλα, όμως, συνέβησαν στην αρχή. «Καταλάβαινα ότι αν θέλω να δω τον εαυτό μου, πρέπει ν' αφήσω την κιθάρα μου, η οποία με οδηγούσε σε εκτελέσεις που θύμιζαν αυτό που ήξερα και πήγα σ’ ένα όργανο που το κατέχω ελάχιστα, αλλά με βοηθούσε να βρω περισσότερο τον εαυτό μου. Και έτσι σιγά - σιγά κατάλαβα ότι με το πιάνο μπορώ να κάνω περισσότερα πράγματα δικά μου». 

Γιάννης Μαρκόπουλος: «Ευχαριστώ τον Παύλο για την αγάπη που έδειξε στο έργο μου»

Στην εκδήλωση για την παρουσίαση τόσο της μουσικής παράστασης, όσο και του άλμπουμ, παραβρέθηκε η κόρη του Γιάννη Μαρκόπουλου, Λένγκα, ενώ διαβάστηκε μήνυμα του συνθέτη προς τον Παυλίδη: «Το 2019 γεννήθηκε η ιδέα από την κόρη μου, Λέγκα της συνάντησης δύο μουσικών κόσμων. Η περιδιάβαση του Παύλου Παυλίδη στο δικό μου έργο. Μια προσέγγιση στη μουσική μου μέσα από τη δική του ευαίσθητη και ανήσυχη ματιά. Έδωσα στον Παύλο τη συναίνεσή μου να σχεδιάσει το ταξίδι του χωρίς να συμμετέχω ενεργά, παραμένοντας σταθερά σε απόσταση για όλο το διάστημα της εργασίας αυτής, για να μπορέσει να οραματιστεί και να χαράξει μια προσωπική πορεία μέσα σε αυτό, ώστε να προκύψει μια πραγματική συνάντηση. Το ταξίδι του Παύλου στα ίχνη της διαδρομής μου μετουσιώνεται στη δισκογραφική δουλειά "Πέρα από τη θάλασσα". Ευχαριστώ τον Παύλο για την αγάπη που έδειξε στο έργο μου και με την οποία αντιμετώπισε αυτή τη δουλειά, καθώς και όλους όσοι εργάστηκαν για την πραγματοποίησή της».

Η επιλογή των τραγουδιών

Όπως εξομολογήθηκε ο Παυλίδης, δεν ξέρει τι έχει καταφέρει, μαζί με τους συνεργάτες του, αλλά σίγουρα αποπειράθηκε να φέρει τα τραγούδια του Μαρκόπουλου σ’ ένα σύγχρονο ηχητικό τοπίο προσπαθώντας, ταυτόχρονα να μην χάσει την ουσία των συνθέσεων. «Προσπάθησα να αφαιρέσω κάποια "αγκάθια" όσον αφορά το ύφος, αλλά και ταυτόχρονα να μην τον "προδώσω". Δεν πρέπει να ξεχνάμε, όπως μου είπε μια φίλη, ότι ο Μαρκόπουλος προέρχεται από την εποχή των Μύθων». Ο δίσκος, ο οποίος κυκλοφορεί από τη United We Fly, περιλαμβάνει 12 κομμάτια από τον σπουδαίο συνθέτη («Πέρα από τη θάλασσα», «Κάτω στης Μαργαρίτας τ' αλωνάκι», «Όχι δεν πρέπει», «Η Ρόζα η ναζιάρα», «Γκρεμισμένα σπίτια», «Χίλια μύρια κύματα», «Μιλώ για τα παιδιά μου», «Μαλαματένια λόγια», «Τη μέρα της Πεντηκοστής», «Τα λόγια και τα χρόνια», «Μέρα με την ημέρα», «Γεννήθηκα»), ενώ όσοι έχουν την τύχη να βρεθούν στα live της Στέγης θα έχουν την ευκαιρία ν' ακούσουν τέσσερα παραπάνω τραγούδια. 

«Η επιλογή των κομματιών έγινε, κυρίως, με κριτήριο το κατά πόσο έβρισκα μέσα σε αυτά τον εαυτό μου σαν ερμηνευτή. Μιλάμε για έναν συνθέτη, ο οποίος έχει μελοποιήσει σπουδαίους ποιητές και στιχουργούς. Χάριν του ύφους αφαίρεσα ελάχιστους στίχους σε κάποια τραγούδια. Γιατί οι αδικημένοι που υπερασπίζονταν οι στίχοι αυτοί πριν από πενήντα χρόνια, δεν έπαψαν να υπάρχουν, δυστυχώς, αλλά άλλοι είναι πια στην εποχή μας οι μετανάστες και οι ξεριζωμένοι. Πρόσθεσα, επίσης, σαν στιχουργός κι εγώ, κάποια λόγια, όπου αισθανόμουν ότι προσέθετα κάτι ουσιαστικό. Ανυπομονώ να μας δοθεί η ευκαιρία να συναντηθούμε και να μοιραστούμε αυτό το υλικό που είχαμε, εγώ και οι συνεργάτες μου, την τιμή να αγγίξουμε με τον τρόπο μας. Ανυπομονώ, έχοντας ακέραια την αγωνία του μαθητή, να εμφανιστούμε μπροστά σας και μπροστά στον μεγάλο, τον μυθικό μας δάσκαλο, Γιάννη Μαρκόπουλο, ελπίζοντας οτι φυσήξαμε λίγο απ’ τον αέρα της ψυχής μας στα πανιά των ωραίων του τραγουδιών, έτσι όπως ταξιδεύουν προς το μέλλον». Το όμορφο εξώφυλλο του άλμπουμ και ένα ακόμα έργο που συνοδεύει και την παράσταση, δημιούργησε ο εικαστικός Στέφανος Ρόκος. 

Μία παράσταση σαν να είναι φτιαγμένη από το μέλλον για το μέλλον

Όσοι βρεθούν στη Στέγη για να παρακολουθήσουν τη μουσική παράσταση, θα δουν αυτό που φαντάστηκε ο σκηνοθέτης Χρήστος Σαρρής ένα βράδυ που βρέθηκε στο στούντιο του Παυλίδη στην Κυψέλη και άκουσε τα τραγούδια στην μισοτελιωμένη τους μορφή. Έχει δημιουργήσει ένα μελλοντολογικό μετα-τοπίο, όπου οι άνθρωποι αναζητούν ξανά και ξανά ένα καλύτερο αύριο, πέρα από μια θάλασσα. Ένα τρίπτυχο εικόνων και βίντεο για την ανθρώπινη βία που οδηγεί στη μετατόπιση, τη διαρκή ρευστότητα της ταυτότητας φύλου, μια εικόνα από το μέλλον της μετανάστευσης και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Κοινωνικά ζητήματα από το σήμερα, το χθες και το αύριο συνοδεύουν την περφόρμανς που μας προτρέπει να βυθιστούμε σ' ένα σύμπαν όπου ο χρόνος σταματά να κυλά. Τα απομεινάρια ενός πολιτισμού του μέλλοντος που δεν υπάρχει πια. Και ξαφνικά, με το βλέμμα πάντα στο μέλλον, για ακόμη μία φορά το έργο του συνθέτη παραμένει μπροστά από την εποχή του αλλά και την δική μας.

«Τη μουσική του Γιάννη Μαρκόπουλου την άκουγα από παιδί, μαζί με τους γονείς μου. Έχω ακούσει αμέτρητες φορές αυτόν το δίσκο και τα τραγούδια είναι "growers", όπως λέμε οι μουσικόφιλοι. Τη δέκατη φορά έχεις ακούσει έναν άλλο δίσκο. Επειδή ακούμε πάρα πολύ μουσική αποσπασματικά τα τελευταία χρόνια από όλες αυτές τις πλατφόρμες, έχουμε ξεχάσει να ακούμε δίσκους. Αυτός είναι ένας δίσκος που ακούς την πρώτη πλευρά, ακούς τη δεύτερη και ξαναγυρίζεις σε αυτόν. Είναι 12 τραγούδια τα οποία λένε μια φανταστική ιστορία, αν και δύσκολη ιστορία.

Στη σκηνή της Στέγης θα δούμε μια μετάβαση στο μέλλον. Εγώ πιάστηκα περισσότερο από τον δίσκο "Μετανάστης". Πώς θα είναι αυτή η ζωή που θα ζήσουν τα παιδιά μας, τα παιδιά των παιδιών μας; Βλέπουμε τους μελλοντικούς μετανάστες, τη μελλοντική ιστορία αυτής της γης και κάνουμε μια υπέρβαση. Σκεφτόμαστε το "Πέρα από τη θάλασσα" σαν κυριολεκτικό και μεταφορικό. Επίσης, υπάρχει μια πολιτική εικόνα πίσω από τον Παύλο, εκτός από τα λόγια των τραγουδιών που είναι όλα πολιτικά, την οποία δεν μπορούμε να αποφύγουμε. Νομίζω ότι ο κ. Μαρκόπουλος, αν έγραφε σήμερα, θα είχε πολλά πράγματα να πει με όλα όσα συμβαίνουν» περιέγραψε ο κ. Σαρρής.

Ιστορίες πίσω από τις διασκευές τραγουδιών

Πέρα από τη θάλασσα (στίχοι: Ερρίκος Θαλασσινός): «Σ’ αυτό το τραγούδι μου γεννήθηκε η επιθυμία να "πειράξω" κάτι από το κείμενο. Λέει: "Πέρασαν τα όνειρα, πέρασαν τα πάθη". Και με κάποιο θράσος είπα: "Ξύπνησαν τα όνειρα και ξύπνησαν τα πάθη", ελπίζω να μου συγχωρεθεί. Απίστευτα σημαντική για το αποτέλεσμα είναι η συμβολή του συμπαραγωγού Χρήστου Λαϊνά. Εγώ σχεδίασα τις ενορχηστρώσεις και τη ρυθμική και ο Χρήστος το sound design με έναν τρόπο που νομίζω ότι είναι πολύ ξεχωριστός».

Όχι δεν πρέπει (στίχοι: Γιώργος Χρονάς): «Αισθάνομαι τεράστια τιμή που βρίσκεται στην αίθουσα ο κύριος Χρονάς. Δεν γνώριζα το μέγεθος αυτού του ποιητή, και τα δύο τραγούδια, το "Όχι δεν πρέπει" και το "Μέρα με την ημέρα" που βρίσκονται σε αυτό το δίσκο ήταν για μένα αποκάλυψη. Ένας ποιητής που και τώρα αν εξέδιδε αυτά τα κείμενα, θα είχαμε μείνει όλοι έκθαμβοι με το πόσο μπροστά είναι από την εποχή. Τους στίχους του "Όχι δεν πρέπει" τους γνώριζα και από την πρώτη καταπληκτική εκτέλεση και από τη διασκευή που έκαναν η Δήμητρα Γαλάνη με τη Χαρούλα Αλεξίου, η οποία ήταν επίσης γοητευτική, απλή και όμορφη. Σκεφτόμουν, πώς είναι δυνατόν κάποιος εκείνη την εποχή να λέει ότι "δεν πρέπει". Όλα τα ερωτικά τραγούδια συνήθως λένε το αντίθετο. Καταλάβαινα ότι εδώ συμβαίνει κάτι, μεταφέρεται και κάτι σαν χρονογράφημα, της εποχής. "Κι η μάνα μου κι η μάνα σου στα μαύρα κι ο αδερφός στο υπόγειο". Μυρίζει λίγο εμφύλιο αυτό. Σαν να υπάρχει κάποια άλλου τύπου απαγόρευση».

Η Ρόζα η ναζιάρα (στίχοι: Μιχάλης Φακίνος): «Όταν το έφτιαχνα ζούσα ακριβώς στην εκκίνηση της πανδημίας και της απαγόρευσης των πάντων. Καταλαβαίνω πως η Ρόζα είναι κάποια θεατρίνα. Δεν ξέρω αν είναι η Εσκενάζι, δεν ρώτησα και ίσως δεν ήθελα να είμαι σίγουρος για ποιον μιλάω. Μου αρκούσε που "της ζήτησαν να γίνει του Τσάκαλου καρφί και αυτή τους είπε όχι". Και άρχισα να φαντάζομαι αυτή τη θεατρίνα. Και κατά κάποιο τρόπο ζώντας όλη αυτή την ένταση που υπήρχε στην κοινωνία εκείνη την εποχή, με το ότι τα θέατρα ήταν κλειστά και τόσο σπουδαίοι άνθρωποι, με απίστευτη όρεξη παγιδεύτηκαν, θέλησα να συμπληρώσω στίχους. Σαν η Ρόζα να είναι κάτι σαν άγγελος για όλους τους ανθρώπους που βγαίνουν είτε να τραγουδήσουν, είτε να παίξουν το ρόλο τους στο θέατρο».

Γκρεμισμένα Σπίτια (στίχοι: Νότης Περγιάλης): «Αυτό είναι ένα τραγούδι που διαμορφώθηκε. Κατά μία σύμπτωση δεν ξέρω εκείνη τη μέρα έτυχε να δω κάπου εικόνες από την εκκένωση κάποιων καταλήψεων στα Εξάρχεια που φιλοξενούσαν μετανάστες. Και ενώ δούλευα αυτό το τραγούδι καρφώθηκε στο μυαλό μου η εικόνα μιας μητέρας με το παιδάκι της μέσα στην κλούβα. Θυμάμαι το βλέμμα του παιδιού και της μητέρας, αλλά κυρίως του παιδιού. Κι έτσι σιγά σιγά έκατσα κι έγραψα, επίσης, ένα συμπληρωματικό στίχο το οποίο καταλήγει στη φράση: "Ερχόμαστε από τον ορίζοντα"». 

Μέρα με τη Μέρα (στίχοι: Γιώργος Χρονάς): «Είναι ένα τραγούδι που είχα ακούσει στην νεότητά μου. Το γνώριζα, αλλά με το που το είδα μπροστά μου γραμμένο έξω από το περιβάλλον το μουσικό, συνειδητοποίησα ότι αν έβγαινε σήμερα αυτό το γραπτό και πάλι θα είχα μείνει άναυδος. Είναι σοκαριστικό ότι είναι τόσα πολλά χρόνια πριν γραμμένο και μάλιστα με αυτόν τον τρόπο. Οπότε νομίζω ότι μουσικά αφέθηκα τελείως σε αυτό, σαν να παραδόθηκα απλώς στον ρυθμό του κειμένου».

Γεννήθηκα (στίχοι: Κ.Χ.Μύρης): «Αυτό το τραγούδι ήθελα να μπει τελευταίο γιατί αισθανόμουν ότι κατά κάποιο τρόπο σηματοδοτεί κάτι σαν αναγέννηση και ήθελα να το αφήσω στο τέλος. Μου αρέσει απίστευτα αυτή η φράση που λέει "σβήνω κυλώντας στα νερά". Αισθανόμουν ότι αυτή την αίσθηση ήθελα να έχει αυτός ο δίσκος καθώς τελειώνει. Μου αρέσει και ο τίτλος "Γεννήθηκα". Κάτι σαν "the end is the beginning is the end, is the beginning", αυτό το ατέρμονο».