Γιώργος Χαριτάκης: Δεν υπάρχουν ανίατες ασθένειες, αλλά ανίατοι ασθενείς

Επηρεάζουν τα συναισθήματα το όργανο της καρδιάς και με ποιον τρόπο;

Η καρδιά είναι ένα όργανο που έχει πάρα πολλές επιρροές, τόσο από ορμόνες όσο από και νεύρα. Ό,τι συναίσθημα δημιουργείται στον άνθρωπο προκαλεί έκλυση ουσιών και διέγερση νευρώνων που καταλήγουν στην καρδιά και τη βάζουν στην κατάσταση να αντιμετωπίσει τις δυσκολίες, δηλαδή να πολεμήσει, να φύγει ή να μείνει ακίνητη. Τα συναισθήματα έχουν συνεπώς πολύ μεγάλη σημασία για τη λειτουργία και την απόδοση της καρδιάς. 

Υπάρχουν καλά και κακά συναισθήματα;

Θα έλεγα ότι όχι μόνο υπάρχουν κακά αλλά ακόμη και καταστροφικά συναισθήματα, όπως βέβαια υπάρχουν και αναζωογονητικά. Ζούμε στην εποχή που μας κατευθύνουν με την τρομοκρατία κάθε μέρα. Συνεχώς μας τρομάζουν: «Μην τρως αυτό, θα πεθάνεις», «Δεν παίρνεις βιταμίνες, θα πεθάνεις», «Καπνίζεις, θα πεθάνεις», «Κολυμπάς, θα πνιγείς». Βρισκόμαστε διαρκώς σε μια αδικαιολόγητη κατάσταση πανικού και τρόμου. Πρέπει όμως ο άνθρωπος να εκπαιδευτεί ώστε να αντιμετωπίζει με συνετό τρόπο τις δυσκολίες. Δεν μπορεί να κλεινόμαστε σπίτι επειδή βρέχει. Χρειάζεται να αντιμετωπίζουμε τις δυσκολίες με συνετό τρόπο και να λειτουργούμε με τις συνθήκες που υπάρχουν. Για να σας το πω κι έτσι, άλλοι βρέχονται και άλλοι ζουν στη βροχή. Πρέπει, επομένως, να μάθουμε να προσαρμοζόμαστε στις μεταβολές της κοινωνίας και να ισορροπούμε ανάμεσα στο συναίσθημα και τη λογική για να είμαστε λειτουργικοί σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας. 

Υπάρχουν επιστημονικές έρευνες που αποδεικνύουν την επιρροή των συναισθημάτων στην καρδιά;

Τα τελευταία 30 χρόνια, η δυτική επιστήμη έχει στραφεί στην παρατήρηση, στη μελέτη και στην τεκμηρίωση των επιρροών που έχουν τα συναισθήματα στην καρδιά. Ασκήσεις γνωστές από την Ανατολή, ασκήσεις γιόγκα που επηρεάζουν την καρδιά και τη λειτουργία του οργανισμού τεκμηριώθηκαν. Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία και συστήνονται προγράμματα ασκήσεων για να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας και να ζούμε καλύτερα. Ένα πολύ σημαντικό βιβλίο είναι η «Συναισθηματική Νοημοσύνη» του Ντάνιελ Γκόλμαν, γιατί άλλαξε την πορεία της σκέψης στη Νευροφυσιολογία, στην Ψυχολογία, στην Ψυχιατρική και γιατί δείχνει πως ο άνθρωπος μπορεί να καλλιεργήσει τα θετικά συναισθήματα και να αποφεύγει τα αρνητικά, με τα οποία δυστυχώς μας τρέφουν καθημερινά.

Είναι σαφές πως τα αρνητικά συναισθήματα επηρεάζουν την καρδιά. Τα θετικά συναισθήματα, όμως, επηρεάζουν το όργανο της καρδιάς;

Ο εγκέφαλος, ανάμεσα στις άλλες λειτουργίας του, διαθέτει μια περιοχή μνήμης, τον ιππόκαμπο, που αντιστοιχεί στη μνήμη των γεγονότων χωρίς συναίσθημα. Υπάρχει όμως και η αμυγδαλή, που είναι το συναίσθημα των γεγονότων. Τα συναισθήματα ταξιδεύουν πιο γρήγορα από τη σκέψη. Άρα, όταν έχουν δημιουργηθεί μοτίβα λειτουργίας στον οργανισμό μας, τότε η αμυγδαλή αντιδρά ακαριαία και η λογική δεν ελέγχει το συναίσθημα, με άμεσο αποτέλεσμα στην καρδιά. Δυστυχώς έχουμε πολλά καταγεγραμμένα μοτίβα λειτουργίας από την παιδική μας ηλικία. Αυτά τα μοτίβα είναι αρνητικά για την υγεία αλλά μπορούμε να τα αλλάξουμε, και μάλιστα υπάρχουν επιστημονικά τεκμηριωμένες ασκήσεις που μας βοηθούν, σε γνωστά επιστημονικά περιοδικά και σε μεγάλα ιατρικά κέντρα.

Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στην καθημερινότητά μας τη γνώση ότι τα συναισθήματα μας θεραπεύουν; 

Ζούμε στη μαγική εποχή όπου οι ανακαλύψεις φτάνουν εύκολα στον γιατρό και στον απλό άνθρωπο σε μορφή εύληπτη. Η γνώση ότι το συναίσθημα θεραπεύει μας βοηθά να καλλιεργήσουμε τα θετικά συναισθήματα όχι απλώς με τη θετική σκέψη αλλά με την εξάσκηση της αγάπης και της ευγνωμοσύνης. Δεν εξασκούμαστε, όμως, 5 λεπτά την ημέρα αλλά υφαίνουμε σιγά σιγά μέσα στις μέρες, τις εβδομάδες και τους μήνες. Έτσι, μετά από έναν χρόνο που κάνουμε αυτήν την άσκηση των συναισθημάτων έχουμε πια υφάνει έναν θετικό ιστό στον οποίο ζούμε και έχουμε βγει από τον ιστό των καταστροφικών συναισθημάτων.

Ποιο θα λέγατε ότι είναι το πιο σημαντικό συναίσθημα;

Από τις μελέτες φαίνεται πως η ευγνωμοσύνη έχει τη μεγαλύτερη επιρροή, μαζί με την αγάπη. Τα συναισθήματα με τη μεγαλύτερη επιρροή στην αμυγδαλή καταγράφονται εκεί και σιγά σιγά φεύγουν τα αρνητικά μοτίβα που έχουν καταγραφεί στη διάρκεια της ζωής μας.

Πόσο εύκολη είναι η ευγνωμοσύνη στην εποχή μας, με όλα αυτά που συμβαίνουν γύρω μας; 

Σε τοπικό επίπεδο πρέπει να είμαστε πολύ ευγνώμονες, καθώς μετά από πολέμους, εμφυλίους και καταστροφές έχουμε την τύχη να ζούμε σε μια χώρα με συνεχή ανάπτυξη. Ακόμη και οι κοινωνικές σχέσεις έχουν βελτιωθεί. Ας εστιάσουμε στα θετικά και όχι στα αρνητικά με τα οποία μας κατακλύζουν οι πηγές ενημέρωσης. Εύκολα όμως παρασυρόμαστε από τα αρνητικά συναισθήματα, γιατί υπάρχει μέσα μας η τάση να θέλουμε να προστατευτούμε από κινδύνους και έτσι μπαίνουμε στην παγίδα να ψάχνουμε συνεχώς τα αρνητικά στοιχεία. Ακούμε, για παράδειγμα, κάθε μισή ώρα τον καιρό. Ο καιρός όμως δεν χαλάει, απλώς αλλάζει. Το καλοκαίρι φοβόμαστε τον ήλιο, μην πάθουμε καρκίνο του δέρματος, και τον χειμώνα τρέμουμε τη βροχή. Γιατί δεν σκεφτόμαστε ότι η βροχή είναι χρήσιμη και πολλές φορές ακόμα και όμορφη; Δεν είναι τελικά επικίνδυνος ο καιρός αλλά ο τρόπος διαβίωσής μας. Ας εστιάσουμε την προσοχή μας στη θετική πλευρά κάθε γεγονότος.

Τα τελευταία χρόνια το μοντέλο θεραπείας της σχέσης γιατρού-ασθενούς αλλάζει. Θα λέγατε πως πια οι γιατροί εστιάζουν περισσότερο στον ασθενή και λιγότερο στην ασθένεια; Πού αποσκοπεί αυτή η αλλαγή; 

Δυστυχώς θα έλεγα πως τα τελευταία χρόνια οι ανακαλύψεις και η πρόοδος έστρεψαν την προσοχή στην τεχνολογία και έτσι ξεχάσαμε τον άνθρωπο. Όμως πρέπει να θυμόμαστε πως δεν θεραπεύουμε τις τιμές του πιεσόμετρου ή της χοληστερίνης αλλά τον ίδιο τον ασθενή. Μελέτες και βιβλία, μάλιστα, αναφέρουν πως οι ασθενείς που εισπράττουν φροντίδα και αγάπη από τον γιατρό έχουν καλύτερη έκβαση στην υγεία τους από εκείνους που λαμβάνουν αποτελεσματική ιατρική περίθαλψη αλλά δεν έχουν καλή συναισθηματική επικοινωνία με τον γιατρό τους.

Πώς, λοιπόν, μπορεί να χτιστεί αποτελεσματικό- τερα μια σχέση γιατρού-ασθενούς; 

Τελευταία αναπτύσσεται πο- λύ η αφηγηματική ιατρική. Γίνεται μέρος της ιατρικής και μάλιστα υπάρχει και αντίστοιχο μεταπτυχιακό. Λέ- νε ότι το πιο σημαντικό είναι να αφήσουμε τον ασθενή να μιλήσει. Ένας άνθρωπος δεν μπορεί, όμως, να μιλήσει μέσα σε 10 λεπτά για τους φόβους, τις αγωνίες, την ασθένειά του. Στην κοινωνία μας βέβαια ο χρόνος αποτιμάται σε χρήμα, κι έτσι είμαστε όλοι πολύ βιαστικοί. Η πρώτη συζήτηση με τον ασθενή, και σας το λέω μετά από 42 χρόνια άσκησης του επαγγέλματος, θα πρέπει να διαρκεί μία με μιάμιση ώρα για να καταλάβουμε, να έχουμε ενσυναίσθηση του τι συμβαίνει στον άνθρωπο και να βρούμε την καλύτερη δυνατή θεραπεία. Δεν είναι δόκιμο να παραθέτουμε τα στατιστικά για την πορεία της ασθένειας ή για το προσδόκιμο επιβίωσης. Το άτομο πρέπει να αντιληφθεί πως η ασθένεια είναι μέρος της ζωής μας και να ενεργήσει με ψυχραιμία, για να θεραπευτεί με τον τρόπο ζωής και το συναίσθημά του. Να μη ζει, δηλαδή, με τον πανικό της αρρώστιας. Τολμώ να πω πως δεν υπάρχουν ανίατες ασθένειες αλλά ανίατοι ασθενείς. Άλλος πεθαίνει από μια γρίπη και άλλος ξεπερνά έναν πολύ σοβαρό καρκίνο ή ένα μεγάλο ατύχημα. Ας στραφούμε στον άνθρωπο λοιπόν, εξατομικεύοντας τη φροντίδα και στοχεύοντας στην ολιστική θεραπεία, διανοητικά, σωματικά και συναισθηματικά.

[Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Open Life, που κυκλοφόρησε με το Έθνος της Κυριακής, 26 Ιανουαρίου]