Οι κοινωνικο-ηθικές διαστάσεις της πανδημίας Covid-19

Στο πλαίσιο της συζήτησης των κοινωνικών και βιοηθικών διαστάσεων της πανδημίας Covid-19, του κορωνοϊού, είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι ο σύγχρονος τεχνοπολιτισμός της ταχυκουλτούρας – με τις, εκτός των άλλων, μεγάλες ταχύτητες και τις απρόσωπες όσο και προσωποποιημένες εξουσιαστικές δομές του διαδικτύου – αλλά και της απόρριψης των «μεγάλων αφηγήσεων», όχι μόνο δεν προάγει την κριτική σκέψη και τον αναστοχασμό, που απαιτούν σίγουρα την ύπαρξη διαθέσιμου χρόνου, αλλά επιβάλλει, σύμφωνα με τον Φουκώ, και δομές βιο-πολιτικής και βιο-εξουσίας. Δομές, που μαζί με τα τεράστια προβλήματα επιτήρησης και ελέγχου του βίου, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο, θέτουν κολοσσιαία προς κριτική συζήτηση ζητήματα, που άμεσα και καταστατικά αφορούν τον φιλοσοφικό στοχασμό και αναστοχασμό, τη βιοηθική τους θεώρηση, αλλά και το σχετικό, με τα ζητήματα αυτά, πολιτικώς θεωρείν και πράττειν.

Θα πρέπει συμπληρωματικά επίσης να επισημανθεί η αντιφατικότητα των εννοιών της τεχνοεπιστημονικής ανάπτυξης και της κοινωνικής προόδου, που δεν ταυτίζονται πάντοτε, και που, ενώ σίγουρα παρουσιάζουν πολλά θετικά για τις ανθρώπινες κοινωνίες χαρακτηριστικά, εγκλωβίζουν συγχρόνως τον άνθρωπο σε απατηλά φαντασιακά, σε καθημερινές καταστάσεις καταπάτησης βασικών του δικαιωμάτων, σε μια ψευδή αίσθηση ανθρώπινης ευημερίας, αλλά και σε μια έξαρση ενός ατομικισμού, που αγνοεί υποχρεώσεις και κοινωνική ευαισθησία και αλληλεγγύη. Πράγματι, τα μεγαλύτερα, και εν πολλοίς σίγουρα ευεργετικά επιτεύγματα των νέων τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, του διαδικτύου, όπως και των νευροεπιστημών, της βιοπληροφορικής, της τεχνητής νοημοσύνης και της ρομποτικής, κατ' επίφαση συχνά υπηρετούν την ουσιαστική ανθρώπινη ευημερία, ενώ με τα στοχευμένα ερευνητικά τους προγράμματα και τις στρατοκρατικές τους τεχνικές ψηφιακής παρακολούθησης αποβλέπουν επίσης στον έλεγχο και την καθυπόταξη του ανθρώπινου βίου, έτσι ώστε όλα τα σημαντικά αυτά τεχνοεπιστημονικά επιτεύγματα να μπορούν τελικά να θεωρηθούν και ως  «παράπλευρες ωφέλειες» της πολεμικής βιομηχανίας.

Ας σημειωθεί επίσης ότι και ο Καστοριάδης, όπως ασφαλώς και άλλοι επιστήμονες και διανοητές, συζητάει  εκτενώς, σε αρκετά του βιβλία, τα ζητήματα της φιλοσοφικής διαύγασης των εννοιών της επιστημονικής και  της τεχνολογικής ανάπτυξης και προόδου, όπως και τα ζητήματα της σύζευξης τεχνοεπιστήμης και εξουσίας, και των τεράστιων κινδύνων και παραλογισμών που εγκυμονεί η προς κάθε κατεύθυνση ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της τεχνοεπιστήμης, δίνοντας συχνά έμφαση στις κοινωνικο-ηθικές και οικολογικές επιπτώσεις της ανάπτυξης αυτής, όπως και στις ελεγκτικές και εξουσιαστικές  επιπτώσεις των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας.

Είναι επομένως εντελώς αναμενόμενο, ότι η πανδημία αυτή του κορωνοϊού και η εργώδης προσπάθεια της ανθρωπότητας να την αντιμετωπίσει όσο πιο γρήγορα και πιο αποτελεσματικά αυτό γίνεται – επιστρατεύοντας όλη τη διαθέσιμη τεχνογνωσία, ιατρικής και καθαρά τεχνολογικής φύσεως, αλλά επισπεύδοντας και ενισχύοντας συγχρόνως και όλες τις ερευνητικές της προσπάθειες – έχει απλώς επιταχύνει την έρευνα και την εφαρμογή ηλεκτρονικών μεθόδων παρακολούθησης. Μεθόδων συλλογής και αποθήκευσης προσωπικών δεδομένων, όπως και εφαρμογής της τηλεργασίας και της τηλεκπαίδευσης, που μπορούν βέβαια να θεωρηθούν επιτρεπτές σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως αυτή με τον κορωνοϊό, που δυστυχώς όμως ο παγκοσμιοποιημένος οικονομικός καπιταλισμός, ο νεοφιλελευθερισμός, επιτακτικά επιθυμεί να παγιώσει, ώστε να εδραιώσει αποφασιστικά τον ελεγκτικό, εξουσιαστικό πανοπτισμό του και την αρπακτική του δράση πάνω σε ανθρώπους και πλανήτη. Τώρα, το Πανοπτικόν του Jeremy Bentham δεν θα εφαρμόζεται σε μια κυκλικής δομής φυλακή, αλλά στο σύνολο των ανθρώπινων κοινωνιών.

Δυστυχώς, στα τεράστιας σημασίας αυτά προβλήματα έρχεται να προστεθεί και ένα επίσης ανησυχητικό όσο και πρωτόφαντο πρόβλημα. Αυτό της προσπάθειας απαξίωσης  του κύρους της επιστημονικής γνώσης, των επιστημόνων και της σύνολης επιστημονικής κοινότητας, από ένα νεοφιλελεύθερο σύστημα που έχει υποσκελίσει την πολιτική, σε όλες της εκφάνσεις της, έχει αλώσει τον χώρο της εκπαίδευσης, σε όλες τις βαθμίδες της, και έρχεται τώρα να χειραγωγήσει, να καθυποτάξει μάλλον πλήρως και τον χώρο παραγωγής και μετάδοσης της επιστημονικής γνώσης, προσπαθώντας να τον υποσκάψει ή ακόμη και να τον γελοιοποιήσει, πρωτίστως βέβαια  στο μυαλό των οπαδών του.

Προφανώς, τα φιλοσοφικά και βιοηθικά ζητήματα που ανακύπτουν σε ένα τέτοιας ποιότητας  πολιτικο-οικονομικό και κοινωνικο-ηθικό πλαίσιο, όσο βέβαια και σε ένα οικολογικό πλαίσιο – που όπως έγκριτα αναφέρεται δεν είναι άσχετο με την εξάπλωση και των πανδημιών –  είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της δημοκρατίας, της αυτονομίας, της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας του ανθρώπου, και όλων των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Όπως επίσης άλλωστε καταγράφηκε, και βιώθηκε δυστυχώς, η αντιμετώπιση πολλών βιοηθικών προβλημάτων ήταν ακόμη πιο άμεσης και επιτακτικής φύσεως, αφού σε ορισμένες χώρες –  και λόγω λανθασμένων επιλογών της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας και πρακτικής – ο αριθμός των συνανθρώπων μας που έπρεπε να νοσηλευτούν σε ΜΕΘ, στο πρώτο κύμα της πανδημίας, ήταν τόσο μεγάλος, και τόσο έκδηλη η ανεπάρκεια μονάδων ή/και υλικοτεχνικής υποδομής, που είδαμε δυστυχώς να εμφανίζεται και ένα πλήθος επιτακτικών προβλημάτων βιοϊατρικής ηθικής, τα οποία άμεσα σχετίζονταν με τα καίρια ζητήματα της επιλογής εκείνων των ασθενών που θα έπρεπε να τεθούν ή να μην τεθούν σε μηχανικό αερισμό (mechanical ventilation), να οδηγηθούν σε ευθανασία, να πάρουν το υπό κλινική μελέτη νέο πειραματικό φάρμακο ή να  τους χορηγηθούν placebos. Ας ελπίσουμε ότι δεν θα ζήσει η ανθρωπότητα παρόμοια απάνθρωπη βαρβαρότητα, κατά το δεύτερο αναμενόμενο κύμα της πανδημίας.