Νέα εποχή, υψηλότερες απαιτήσεις για τις προοδευτικές δυνάμεις

*Του Δημήτρη Λιάκου

Η χώρα μας έχει εισέλθει πια σε μια νέα ιστορική φάση. Κάνουμε ένα νέο ξεκίνημα, με ανανεωμένες δυνατότητες και με τις καλύτερες δυνατές προϋποθέσεις, σε ένα διεθνές περιβάλλον ωστόσο αυξημένης ασάφειας και εντεινόμενης αβεβαιότητας.

Πριν από έξι μήνες κλείσαμε τυπικά και οριστικά το κεφάλαιο των μνημονίων κι έκτοτε, μέρα με τη μέρα, το αφήνουμε πίσω μας και ουσιαστικά έχοντας αναλάβει ξανά την πρωτοβουλία στον καθορισμό των οικονομικών και κοινωνικών προτεραιοτήτων, αλλά και την ακέραια ευθύνη που κάτι τέτοιο συνεπιφέρει.

Σήμερα δεν μιλάμε πια για προγράμματα λιτότητας και αξιολογήσεις, αλλά για το δικό μας εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο και τις αναγκαίες προοδευτικές μεταρρυθμίσεις. Η ακραία δημοσιονομική προσαρμογή αντιστράφηκε σε δημοσιονομικό χώρο, ενίσχυση του κοινωνικών δαπανών και δυνατότητα επεκτατικών φορολογικού χαρακτήρα παρεμβάσεων.

Τα μέτρα κοινωνικής ανακούφισης ως ανάχωμα στη σαρωτική ύφεση, παγιώνονται με τη μορφή σταθερών δομών ενός σύγχρονου κοινωνικού κράτους. Η απορρύθμιση της εργασίας και η υποτίμηση της εργασιακής προσπάθειας στο όνομα της ανταγωνιστικότητας και της ευελιξίας, αντικαθίσταται από ένα σύγχρονο θεσμικό πυλώνα εργασιακής προστασίας, με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης κι ενίσχυσης της παραγωγικότητας, ενώ ο υποκατώτατος μισθός καταργείται κι ο ενιαίος πια κατώτατος μισθός αυξάνεται αναλογικά και δίκαια.

Η βαθιά ύφεση και η εκτόξευση της ανεργίας έχουν αλλάξει πρόσημο, καταγράφοντας ανοδικούς ρυθμούς μεγέθυνσης και σημαντική αύξηση της απασχόλησης. Το δημόσιο χρέος της χώρας εγκαταλείπει την εικόνα χρεοκοπίας, ρυθμίζεται, μπαίνει σε τροχιά απομείωσης και γίνεται βιώσιμο σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα.

Όλα τα παραπάνω δε θα είχαν επιτευχθεί χωρίς την εργώδη και συστηματική μεταρρυθμιστική προσπάθεια των προηγούμενων τριάμισι ετών.

Η χώρα μας έχει να επιδείξει σημαντικές κατακτήσεις στο πεδίο των μεταρρυθμίσεων. Διαθέτει πια σαφείς κι αδιάβλητους κανόνες. Γίνεται διαρκώς πιο αξιόπιστη και φιλική στην επιχειρηματικότητα και τις επενδύσεις. Δεν επιφυλάσσει κινδύνους και αιφνιδιασμούς σε κανέναν ενδιαφερόμενο. Ανοίγεται στις διεθνείς αγορές και κατακτά μερίδιο από το εξαγωγικό διεθνές εμπόριο. Μετεξελισσόμαστε δηλαδή από μια κλειστή, εξαρτημένη οικονομία εσωτερικής κατανάλωσης και παραγωγής σε παρωχημένους τομείς, σε μια δυναμική, εξωστρεφή και σύγχρονη οικονομία.

Αλλά κυρίως αντιμετωπίσαμε δραστικά εκείνη τη συμπαιγνία που είχε διαμορφωθεί μεταξύ των κομμάτων εξουσίας και των επιμέρους εδραιωμένων συμφερόντων, καθώς και τη στενή πελατειακή λογική που εμπόδιζαν κάθε αναγκαία μεταρρυθμιστική πρωτοβουλία και κατέστησαν την κοινωνία μας φοβική και εχθρική απέναντι στις αλλαγές. Είναι αυτή που οδήγησε τη χώρα σε ανταγωνιστική υποβάθμιση και τελικά στη χρεοκοπία, στέλνοντας μάλιστα το λογαριασμό πίσω σε όλη την κοινωνία με το κυνικό υστερόγραφο «μαζί τα φάγαμε».

Είναι πλέον κοινή συνείδηση σήμερα, κι αυτό είναι μια προοδευτική κατάκτηση στο πεδίο των αντιλήψεων της κοινωνίας, ότι για να διατηρηθεί ένα υψηλό επίπεδο ευημερίας στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον απαιτείται μεταρρυθμιστική ετοιμότητα και συμφιλίωση με την ιδέα της διαρκούς εξέλιξης και της συμπόρευσης με τις νέες τάσεις. Η αναμέτρηση στο πεδίο των μεταρρυθμίσεων θα κρίνει αποφασιστικά τη μελλοντική κατεύθυνση της κοινωνίας και σε αυτή τη μάχη πρέπει να επικρατήσει ο προοδευτικός χώρος.

Αυτή ήταν η πρώτη φάση του σχεδίου της δίκαιης ανάπτυξης και οι πρώτες σημαντικές νίκες που καταφέραμε στο διάστημα μιας πυκνής κυβερνητικής θητείας. Μιας ανορθωτικής προσπάθειας σύνθετης και πολυμέτωπης, που ξαναέβαλε τελικά τη χώρα στην πορεία της, διόρθωσε κληρονομημένες αδικίες του παρελθόντος και κυρίως έδωσε μια νέα προοπτική για το μέλλον.

Κρίσιμο τώρα στοίχημα για το νέο προοδευτικό πολιτικό σχέδιο που έχει ανάγκη η χώρα είναι η αντιμετώπιση της κοινωνικής απογοήτευσης και της απαξίωσης της πολιτικής διαδικασίας. Η δίκαιη ανάπτυξη όπως την επιθυμούμε, προϋποθέτει το συλλογικό βηματισμό της κοινωνίας προς υψηλότερα επίπεδα ευημερίας. Αυτό όμως δε θα γίνει εκ των άνω, με διατάγματα ή κατευθυντήριες εντολές, αλλά αυτή τη φορά με την ενεργητική συμμετοχή της κοινωνίας στη διαμόρφωση της νέας πορείας. Δηλαδή με πολιτική συμμετοχή και χώρο έκφρασης και ανάπτυξης στα κινήματα, τα δίκτυα αλληλεγγύης και τα συνεργατικά σχήματα.

Η νέα Αριστερά δεν φιλοδοξεί να τα πάει απλώς καλύτερα συγκριτικά με τις προηγούμενες κυβερνήσεις ή να παρουσιάσει μια πιο θετική εικόνα στους δείκτες, γιατί αυτό θα σήμαινε και προσχώρηση σε εκείνη τη στενή κοσμοαντίληψη που θέλει την ανάπτυξη απλώς και μόνο συνώνυμη της συσσώρευσης, ανεξάρτητα από τις ευρύτερες συνέπειές της για τον άνθρωπο και την κοινωνία.

Οφείλουμε να εμπνεύσουμε και να οργανώσουμε μια διαδικασία κοινωνικού μετασχηματισμού με βάση ιδέες και αξίες στον αντίποδα αυτών του ακράτου πλουτισμού και της επιδεικτικής κατανάλωσης, που δυστυχώς εμφιλοχώρησαν και στη δική μας κοινωνία τα χρόνια της φούσκας και της επίπλαστης ευμάρειας.

Ανάπτυξη δηλαδή για την Αριστερά στη σύγχρονη εποχή δεν είναι μόνο ότι μπορεί να καταγραφεί στο ΑΕΠ. Κυρίως περικλείει μια σειρά ποιοτικών δεικτών που συμβάλουν στο γενικότερο επίπεδο ποιότητας ζωής και δεν αποτυπώνονται λογιστικά στο εθνικό προϊόν. Η εργασία στο σπίτι, η μέριμνα για τους ηλικιωμένους, η υγεία του πληθυσμού, τα δίκτυα ανταλλαγής, η εκπαιδευτική βοήθεια στα παιδιά, η επανοικειοποίηση των δημόσιων χώρων, το καθαρό περιβάλλον, όλα αυτά αφορούν υπηρεσίες και αγαθά που αυξάνουν το συνολικό επίπεδο ευημερίας και δεν έχουν κατ’ ανάγκην αγοραία αποτίμηση.

Ανοίγουμε λοιπόν τη συζήτηση για μια νέα αισθητική και τέχνη του βίου με αξιακά προτάγματα, πέραν από το δόγμα της γραμμικής και αέναης επέκτασης, όπως είναι η δικαιοσύνη, η συνεργασία, η αλληλεγγύη και η αμοιβαιότητα. Σήμερα ξέρουμε ότι το όριο είναι ο ίδιος ο πλανήτης. Τα προειδοποιητικά σημάδια της κλιματικής αλλαγής είναι εδώ. Ο δυτικός καταναλωτικός τρόπος ζωής που απολαμβάναμε όλα τα προηγούμενα χρόνια θα αποβεί καταστροφικός αν μεταφερθεί στην κλίμακα των μεγάλων χωρών της Ασίας, που μπαίνουν σήμερα δυναμικά στο παιχνίδι της παγκοσμιοποίησης και διαμορφώνουν μια μεσαία τάξη που διψά με τη σειρά της να αφομοιώσει το δυτικό πρότυπο ζωής.

Η εξελισσόμενη παγκόσμια ανακατανομή ισχύος δημιουργεί ήδη τριβές σε διεθνές επίπεδο τώρα μάλιστα που η συνεργασία είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Το βλέπουμε στη διάσταση απόψεων για τη συμφωνία του Παρισιού, στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου, στο Σύμφωνο για τη διαχείριση του μεταναστευτικού, στη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, στη χρηματοδότηση του ΝΑΤΟ και ούτω καθεξής.

Οι χώρες της δυτικής συμμαχίας αναδιπλώνονται εθνοκεντρικά και προτάσσουν τα δικά τους μερικά συμφέροντα. Η επιτυχημένη συμπόρευση οικονομικής ανάπτυξης με συγκεντρωτικά καθεστώτα, όπως παραδείγματος χάριν στην Ασία και αλλού, κλονίζει την πάγια δυτική πεποίθηση ότι χωρίς δημοκρατία δεν νοείται ανάπτυξη. Ενώ ειδικά όσον αφορά την Ευρώπη, αποκτά όλο και ισχυρότερο έρεισμα ένας διχαστικός και πολωτικός λόγος από ακραίες συντηρητικές δυνάμεις που επιδιώκουν τη στροφή των δημοκρατιών σε αυταρχικότερες κατευθύνσεις. Ο γαλλογερμανικός άξονας που έδινε το βηματισμό της ενοποίησης, χάνει τη δυναμική του και αμφισβητείται πλέον από τις αντιπολιτεύσεις εκατέρωθεν. Το εγχείρημα της ολοκλήρωσης προώθησε ανισοβαρώς το οικονομικό σκέλος της ενιαίας αγοράς και του ευρώ, απομονώνοντας τα από τις πολιτικές και κοινωνικές διαμεσολαβήσεις τους. Αυτό εξηγεί γιατί σήμερα η πίστη στις ευρωπαϊκές αξίες που έδωσαν το μεταπολεμικό θαύμα της ανάπτυξης και του κοινωνικού κράτους διαβρώθηκε από τη μονόπλευρη έμφαση στη λιτότητα και την αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, την δομική ανεργία, την αναπτυξιακή υποχώρηση, τη δημογραφική γήρανση και φυσικά από την θρυαλλίδα του μεταναστευτικού.

Ταυτόχρονα η παγκόσμια οικονομική ανισότητα, η ξενοφοβία, η υπερσυντηρητική ατζέντα και η υποκατάσταση της απασχόλησης εξαιτίας της τεχνολογικής επανάστασης και των παγκόσμιων δικτύων διάχυσης της καινοτομίας, επιτείνουν το αίσθημα  σύγχυσης και προκαλούν εσωστρέφεια και ανασφάλεια στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.  Αυτές είναι οι βαθύτερες αιτίες του αντιευρωπαϊκού ρεύματος που αναπτύσσεται δυναμικά και δεν μπορούμε να κρυβόμαστε πίσω την έννοια του λαϊκισμού – τη νέα πασπαρτού εξήγηση που τα εξηγεί όλα και τελικά τίποτα.

Τώρα είναι η ύστατη στιγμή για μια ευρύτατη συστράτευση όλων των προοδευτικών δυνάμεων σε ένα νέο πολιτικό υποκείμενο με πυρήνα την νέα Αριστερά όπως τη σκιαγραφήσαμε περιγράψαμε, ως καίρια απάντηση στα μεγάλα επίδικα της εποχής.

Σε αυτήν την κατάσταση το παραδοσιακό πολιτικό κέντρο δεν αντέχει. Ο μεσαίος χώρος των ίσων αποστάσεων, αποτέλεσμα μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου, δεν μπορεί σήμερα να απαντήσει μόνος του τις παραπάνω προκλήσεις. Οφείλει αντίθετα κι αυτός να ανταποκριθεί στο ιστορικό κάλεσμα της εποχής και να ενώσει τις δυνάμεις του με το υπό διαμόρφωση κεντροαριστερό προοδευτικό μέτωπο.

Οι προοδευτικές δυνάμεις ενιαία θα αντλήσουν τη λαϊκή υποστήριξη και τη νομιμοποίηση στη βάση ενός νέου κοινωνικού συμβολαίου για τη δίκαιη κατανομή του πλούτου και των ευκαιριών, τη περιβαλλοντική βιωσιμότητα και την προστασία των δημοκρατικών θεσμών. Είναι αυταπάτη να πιστεύουν, ακόμη και δυνάμεις της ευρύτερης αριστεράς, ότι η δυναμική της παγκοσμιοποίησης ή έστω οι αρνητικές της πλευρές, ο ρατσισμός, ο αυταρχισμός και ο επιθετικός εθνοκεντρισμός μπορούν να συγκρατηθούν με παρεμβάσεις αποκλειστικά σε εθνικό επίπεδο.

Ύψιστη πρωτοβουλία θα είναι επίσης η σύνθεση νέων μορφών υπερεθνικής συνεργασίας απέναντι στην διεθνή φοροαποφυγή του μεγάλου πλούτου και η λήψη συντονισμένων μέτρων προστασίας και επανακατάρτισης για όσους μένω πίσω και δυσκολεύονται να συμβαδίσουν με τις αλλαγές και τους παραγωγικούς μετασχηματισμούς.

Η Αριστερά που θέλουμε δεν πρέπει να ξανακάνει το ιστορικό λάθος και να επιτρέψει στις δυνάμεις της δεξιάς και του νεοφιλελευθερισμού να οικειοποιούνται και να εμφανίζονται ως θεματοφύλακες της κλασικής φιλελεύθερης παράδοσης της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου.

Η Αριστερά που χρειαζόμαστε σήμερα οφείλει να αφήσει κατά μέρος τις ατέρμονες «ακαδημαϊκές» επεξεργασίες και την παθητική διαμαρτυρία και να αξιοποιήσει τη δύναμη της κριτικής της ανάλυσης στη διάγνωση της σημερινής κατάστασης, στην ανάδειξη λύσεων και στην αντιμετώπιση μελλοντικών κρίσεων.

Η νέα Αριστερά συνομιλεί με την Ιστορία αλλά δεν εγκλωβίζεται σε αυτήν. Δεν έχει μνησίκακη συνείδηση ούτε κατατρύχεται από αισθήματα ρεβανσισμού. Κι αυτό γιατί δε χάνει από μπροστά της τον ένα και μοναδικό της σκοπό - την αλλαγή των κοινωνικών και οικονομικών όρων υπέρ της πλειοψηφίας.

Εκεί βρίσκεται η δικαίωσή της κι αυτό είναι το στοίχημα του μέλλοντος για τις προοδευτικές δυνάμεις της Ελλάδας και της Ευρώπης.

Η επίλυση του Μακεδονικού, η διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης και βεβαίως η αντιμετώπιση της ελληνικής ύφεσης αποτελούν έμπρακτη απόδειξη της παραπάνω αντίληψης για μια σύγχρονη Αριστερά που απαντά αποφασιστικά στα ιστορικά διακυβεύματα της εποχής.

Μια Αριστερά που απέδειξε ότι δε φοβάται την ευθύνη της εξουσίας, υπερασπίζεται με πατριωτικό αίσθημα το εθνικό συμφέρον, λειτουργεί ως δύναμη συνεννόησης και συμφιλίωσης, συσπειρώνει ευρύτερες δυνάμεις, κάνει προωθητικούς συμβιβασμούς χωρίς να εγκαταλείπει το ιδεώδες και προωθεί μεταρρυθμιστικές τομές και ρήξεις προς όφελος των πολλών.

Η χώρα μας επανακάμπτει δυναμικά στο μεγάλο δρόμο της Ιστορίας της μετά από μια μακρόχρονη και οδυνηρή περιπέτεια. Η κρίση δεν έγινε μοίρα για τον τόπο, αλλά ας ελπίσουμε μόνο αφορμή για ειλικρινή αναστοχασμό και βαθύτερη αυτοσυνειδησία. Στο χέρι μας είναι να μην αμφισβητήσουμε τη σοβαρή προσπάθεια που έγινε όλα αυτά τα χρόνια.

Το 2019 θα κρίνει το μέλλον της Ελλάδας και της Ευρώπης για πολλά χρόνια μπροστά. Η συναίσθηση της ιστορικής ευθύνης τοποθετεί μοιραία στην πρωτοπορία.

*Ο Δημήτρης Λιάκος είναι υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργώ

Ακολουθήστε το ethnos.gr στο Instagram