Νίκος Μουτσόπουλος: Ενας υπέρµαχος του λαϊκού πολιτισµού

Γράφει ο Γιάννης Κ. Αικατερινάρης

Πέρασαν κιόλας εξήντα χρόνια από τότε που συνάντησα για πρώτη φορά τον καθηγητή Ν. Μουτσόπουλο. Ηταν η πρώτη επίσκεψή µου στα εργαστήρια της Αρχιτεκτονικής Σχολής του ΑΠΘ, που τότε στεγαζόταν στο ηµιυπόγειο της παλιάς Φιλοσοφικής επί της οδού Εθνικής Αµύνης. Αντίκρισα έναν νεαρό µε άσπρη φόρµα που δεν τον έπαιρνε κανείς ούτε για τριαντάρη, κι αυτό δεν ήταν κάτι το συνηθισµένο στο τότε ακαδηµαϊκό κατεστηµένο.

Αυτή άλλωστε η στελέχωση της Σχολής µε νέους, καταξιωµένους και ορεξάτους επιστήµονες ήταν που την ανέδειξε ανάµεσα στις πιο πρωτοπόρες της Αρχιτεκτονικής, όχι µόνο στη χώρα αλλά και έξω από τα ελληνικά σύνορα. Κριτήρια δεν ήταν µόνο το περιεχόµενο των σπουδών, αλλά και ο τρόπος διδασκαλίας. Ολοι τους εµφυσούσαν στους νέους φοιτητές την αγάπη για την Αρχιτεκτονική, τις τέχνες και το λαϊκό πολιτισµό. Από την πρώτη εκείνη µέρα της συνάντησής µου µε τον καθηγητή εντυπωσιάστηκα από το περιεχόµενο και το πάθος της εκφοράς του λόγου του.

Οπως διαπίστωσα αργότερα, στα χρόνια που ακολούθησαν, ο Ν. Μουτσόπουλος ήταν ο αυθεντικός ερευνητής της ιστορίας του τόπου µας. Την τεκµηρίωνε µε τα πλέον αξιόπιστα στοιχεία που του παρείχε η αρχιτεκτονική δηµιουργία των λαϊκών ανθρώπων. Κι αυτό ήταν κάτι που κατέκλυζε το µυαλό και την ψυχή του. Συχνά αναφερόταν «στο κοινό µας χρέος απέναντι σ’ αυτούς τους ανώνυµους οικοδόµους της Βαλκανικής».

Πρότεινε µάλιστα την κατασκευή ενός µνηµείου όπου «οι νέοι θα διαβάζουν την τρίγλωσση επιγραφή στα ελληνικά, βουλγάρικα και αρβανίτικα… Σ’ αυτούς που έχτισαν την κοινή προγονική µας κληρονοµιά...»! Αυτή ακριβώς τη σκέψη τη δηµοσίευσε και στο περιοδικό «Επιλογές» της εφηµερίδας «Μακεδονία» (τχ. 23, Σεπτέµβριος 1984, σελ. 62.). Ηταν µια αλήθεια που πίστευε και, όπως κάποτε µου εκµυστηρεύτηκε, µια αλήθεια παρεξηγηµένη, η οποία στάθηκε γι’ αυτόν εµπόδιο και καθυστέρησε την αναγνώριση της προσφοράς του στην Ιστορία και τον λαϊκό Πολιτισµό.

Αυτός ωστόσο ο «διάλογος» ανάµεσα στον καθηγητή Ν. Μουτσόπουλο και σε εµένα, τον «ζωηρό και ανήσυχο φοιτητή», όπως µε χαρακτήριζαν µε καλή διάθεση φίλοι και συµφοιτητές, συνεχίστηκε και στα χρόνια των αγώνων για τη ∆ηµοκρατία και την Παιδεία, την υπεράσπιση του Συντάγµατος (άρθρο 114) και του 15% του προϋπολογισµού ως… προίκα στην Παιδεία και όχι στην πριγκίπισσα Σοφία! Λίγοι γνώριζαν ότι ο καθηγητής συνέδραµε στην έκδοση του περιοδικού «∆ελτίο Φοιτητών Πολυτεχνικής Σχολής», διαµεσολαβώντας στο Ιδρυµα Εξυπηρέτησης Πανεπιστηµίων, την ευθύνη του οποίου είχε τότε ο Στέλιος Νέστωρ. Κάποια φορά θυµάµαι ότι µετά τη σύνταξη της ύλης του περιοδικού κατευθυνθήκαµε µαζί του προς τον αύλειο χώρο του Χηµείου, όπου πήραµε µέρος στη συγκέντρωση διαµαρτυρίας που πραγµατοποιούνταν εκεί. Ο αυθορµητισµός του καθηγητή και οι µνήµες παλαιών αγώνων από τα πρώτα χρόνια της νιότης του φαίνονταν να είναι συνυφασµένα µε τον χαρακτήρα του.

Εύκολα δεν θα τον εγκατέλειπαν! ∆εν ήταν άλλωστε τυχαίο ότι ο καθηγητής ήταν από τους πρώτους που υπέγραψαν το κείµενο διαµαρτυρίας, µε το οποίο καταγγελλόταν ο κίνδυνος καταστροφής από την επιχειρούµενη τότε ανοικοδόµηση του Οκταγώνου του Γαλεριανού Συγκροτήµατος στην πλατεία Ναυαρίνου της Θεσσαλονίκης! Τη µέρα του Πολυτεχνείου (16-11-1973) ζήτησα να υπογράψουν την καταγγελία πρώτα οι καθηγητές της Αρχιτεκτονικής -για ευνόητους λόγους- και αφού αυτοί την υπέγραψαν, ακολούθησαν κι άλλοι συνάδελφοι. Ανάµεσα στους πρώτους ο Ν. Μουτσόπουλος.

Η ύστατη αυτή προσπάθεια, στην οποία προς τιµήν τους ανταποκρίθηκαν πολλοί, έφερε αποτέλεσµα. Η ανάκληση της οικοδοµικής αδείας και αργότερα η αφαίρεση των πελµάτων θεµελίωσης, που είχαν προλάβει να ρίξουν, έσωσαν το ιστορικό µνηµείο! Το βράδυ της ίδιας ηµέρας, σε συνάντηση στη λέσχη του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης, υπογράψαµε την καταγγελία που απηχούσε τα αιτήµατα των κλεισµένων στα δυο Πολυτεχνεία φοιτητών. Θα κλείσω τις ατέλειωτες αναµνήσεις µου από τον καθηγητή µε ένα σηµαδιακό για µένα γεγονός.

Οταν φοιτητής δήλωσα τη διάθεσή µου να πάρω µέρος σε εκπαιδευτική εκδροµή στην Αίγυπτο, αντιµετώπισα την άρνηση των αρµόδιων υπηρεσιών να µε συµπεριλάβουν µαζί µε τους συµφοιτητές µου στο οµαδικό διαβατήριο. Ο «φάκελος των κοινωνικών φρονηµάτων» µε ακολουθούσε σε κάθε µου βήµα, όχι µόνο τότε αλλά και πολλά χρόνια αργότερα… Πήρα τελικά µέρος στην εκδροµή αφού χρειάστηκε η παρέµβαση του καθηγητή-συνοδού Νίκου Μουτσόπουλου. Απείλησε µε την ακύρωσή της αν οι αρµόδιες αρχές δεν επέτρεπαν και σε µένα να συµµετάσχω… Αυτό πέραν των άλλων µού έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσω τον ποιητή Νίκο Καββαδία, που ήταν «µαρκονιστής»-ασυρµατιστής στο πλοίο «Μασσαλία» µε το οποίο ταξιδέψαµε στην Αλεξάνδρεια. Με σύστησε τότε ο καθηγητής µου στον φίλο του, τον «εραστή των µακρυσµένων ταξιδιών και των γαλάζιων πόντων», ενηµερώνοντάς τον παράλληλα για τις δυσκολίες που αντιµετώπισα στην πραγµατοποίηση εκείνου του ταξιδιού. Ολη τη νύχτα κράτησε η συζήτηση µε τον ποιητή που υµνούσε τη θάλασσα αλλά πάντα ακουµπούσε τις σκέψεις και τους προβληµατισµούς του στη στεριά κι ας µην έβρισκε, όπως έλεγε, τη δική του ήπειρο να ξεµπαρκάρει.

Τον θορύβησαν τα ανυπέρβλητα εµπόδια που αντιµετώπιζαν οι νέοι άνθρωποι από την κατάρα του διαχωρισµού σε κατηγορίες πολιτών µε µοναδικό κριτήριο τα «πιστεύω» τους, όχι µόνο τα δικά τους αλλά και των συγγενών και φίλων… Ο καθηγητής από την πλευρά του ως συνειδητός πολίτης πιστοποιούσε τα βάσανα ενός φοιτητή για τις «αµαρτίες» που δεν έκανε… Κάποια στιγµή ο Καββαδίας, που ήξερε τις ικανότητες του φίλου του στο σκιτσάρισµα, του ζήτησε να απεικονίσει τον ίδιο και εµένα σε δυο φύλλα χαρτιού µε το λογότυπο της ναυτιλιακής εταιρείας και του καραβιού «Μασσαλία». Και ο καθηγητής µέσα σε λίγα λεπτά σκιτσάρισε, υποµειδιώντας, τον «προοδευτικό» Καββαδία… καθισµένο σε µια τουαλέτα να διαβάζει γνωστή συντηρητική εφηµερίδα και µένα ως τουρίστα, «αρµατωµένο» µε κάθε λογής φωτογραφικές µηχανές και εξαρτήµατα.

Ο ποιητής την ίδια στιγµή µού χάρισε το «είδωλό» του, ως ανάµνηση µιας αναπάντεχης γνωριµίας. Αυτό µαζί µε το δικό µου τα φυλάγω πάντα ως τεκµήρια µιας άλλης εποχής, αλλά και ως πρόσθετα πιστοποιητικά της πολυτάλαντης προσωπικότητας του δηµιουργού τους. Ακούω ακόµα τα λόγια του καθηγητή στο τηλέφωνο, όταν την περασµένη εβδοµάδα βρέθηκα ξαφνικά χειρουργηµένος. Μου έδινε γι’ άλλη µια φορά, όπως παλιά, δύναµη και κουράγιο! Θα µας λείψει. Ηταν στον τοµέα του µια µοναδική προσωπικότητα!