Brexit: Ανάμεσα στους κανόνες και τα επιχειρηματικά συμφέροντα

* Του Γεωργίου Μαρή

Στις 23 Ιουνίου 2016, το Βρετανικό δημοψήφισμα για την έξοδο της χώρας από την ΕΕ (Brexit), συντάραξε τα θεμέλια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Έως τότε, η έξοδος ενός κράτους μέλους από την ΕΕ ήταν αδιανόητη. Το δημοψήφισμα όμως, έτσι απλά, σε μια νύχτα, κατέδειξε πως τίποτα δεν θα πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Γιατί όμως οι Βρετανοί αποφάσισαν την έξοδο της χώρας τους από την ΕΕ; Θα πρέπει να θεωρούμε δεδομένη την έξοδο;

Για να απαντήσουμε τα ερωτήματα αυτά θα πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε πως προκύπτει η ολοκλήρωση. Είτε δούμε το ζήτημα αυτό από πολιτική είτε από οικονομική
πτυχή, η ολοκλήρωση προκύπτει εξαιτίας της σύγκλισης των οικονομικών συμφερόντων των πιο ισχυρών δρώντων. Μάλιστα, είναι η ίδια η διαδικασία ενοποίησης, μέσω μιας αλυσιδωτής αντίδρασης, η οποία προκαλεί πιέσεις στις τρίτες χώρες να γίνουν μέλη του ενιαίου οικονομικού χώρου. Δηλαδή, όσο μεγαλώνει ο ευρωπαϊκός οικονομικός χώρος, τόσο οι τρίτες χώρες, που δεν ανήκουν σε αυτόν, θα πιέζονται από τις επιχειρηματικές ελίτ της χώρας τους, για να ενταχθούν στην ένωση. Οι επιχειρηματικές ελίτ φαίνεται να έλκονται από τα πλεονεκτήματα που προσφέρει μια οικονομική ένωση ή να το πούμε με διαφορετικό τρόπο, δεν θα ήθελαν σε καμία περίπτωση οι επιχειρήσεις τους να είναι λιγότερο ανταγωνιστικές έναντι των άλλων (σχετική ανταγωνιστικότητα).

Η βρετανική περίπτωση όμως είναι λίγο πιο περίπλοκη. Πρώτον, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) βρίσκεται διχασμένο ανάμεσα στη δύση. Δεν είναι ξεκάθαρο στους Βρετανούς εάν θα πρέπει να ταχθούν με την αμερικανική ή την ευρωπαϊκή πλευρά. Δεύτερον, οι Βρετανοί ποτέ δεν ήταν ένθερμοι υποστηρικτές του ευρωπαϊκού οράματος. Η ευρωπαϊκή ιστορία κρύβει πάρα πολλά παραδείγματα αναφορικά με το αυταπόδεικτο των δύο παραπάνω υποθέσεων. Τρίτον και σημαντικότερο, η οικονομική ανταγωνιστικότητα της χώρας τα τελευταία χρόνια καταρρέει. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, το ΗΒ, ιδίως στην σχέση του με τα άλλα κράτη μέλη της ΕΕ, έχει ξεκάθαρα χάσει μερίδια ανταγωνιστικότητας γεγονός που υποδηλώνεται στα μεγάλα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών και του εμπορικού ισοζυγίου. Μάλιστα το εμπορικό έλλειμα για αγαθά και υπηρεσίες σε σχέση με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη μέλη αυξήθηκε από 41δις σε 82δις από το 2012 έως το 2016.

Αυτή η μείωση της οικονομικής ανταγωνιστικότητας της Βρετανικής οικονομίας είναι ο κυριότερος και καθοριστικότερος παράγοντας για τον οποίο οι επιχειρηματικές ελίτ καθώς και οι εργαζόμενοι της χώρας υποστήριξαν το Brexit. Οι απλοί πολίτες ένιωσαν στην τσέπη τους, άμεσα, την επίδραση της μείωσης της σχετικής ανταγωνιστικότητας της χώρας τους. Υπεύθυνη για αυτή τη μείωση θεωρήθηκε πως ήταν η λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Το επιχείρημα αυτό βέβαια βολεύει όλους. Οι πολίτες δαιμονοποιούν μια ανώτατη αρχή (την Ευρωπαϊκή Ένωση) και παράλληλα οι πολιτικοί αποποιούνται ευθύνες. Η λογική σε αυτές τις περιπτώσεις είναι απλή: Θα πρέπει να πάρουμε στα χέρια μας τον πλήρη έλεγχο της οικονομικής πολιτικής της χώρας.

Συχνά λέμε πως ο λαός είναι σοφός. Είναι όμως πάντα σοφός ο λαός; Ας υποθέσουμε λοιπόν πως το ΗΒ αποφασίζει την οριστική του έξοδο από την ΕΕ. Ποια θα είναι η τύχη του; Πρώτον, οι Βρετανικές επιχειρήσεις πλέον θα είναι σχετικά λιγότερο ανταγωνιστικές σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές. Αυτό σημαίνει πως οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις, οι οποίες απολαμβάνουν την προτιμησιακή διάκριση της ενιαίας αγοράς θα ωφελούνται ενώ οι βρετανικές θα ζημιώνονται. Με απλά λόγια, η επιβίωση των βρετανικών επιχειρήσεων θα είναι πολύ πιο δύσκολη στο ευρωπαϊκό επίπεδο. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει πως εν τέλει το τελικό αποτέλεσμα για τις βρετανικές επιχειρήσεις θα είναι χειρότερο. Γιατί θα πρέπει να υπολογίσουμε τόσο τα οφέλη όσο και τις ζημιές που θα προκύψουν. Σε κάθε περίπτωσή όμως είναι μια ένδειξη.

Μπορεί το Brexit να ανατρέψει την πορεία της βρετανικής οικονομίας; Εδώ, οι δύο πλευρές διχάζονται. Συμφωνούν όλοι πως το Brexit για κάποιο χρονικό διάστημα θα ζημιώσει σε σημαντικό βαθμό την βρετανική οικονομία. Οι αισιόδοξες απόψεις υποστηρίζουν πως σε εύλογο χρονικό διάστημα η βρετανική οικονομία θα επανέλθει. Εδώ κρύβεται μια παγίδα. Οι ευρωπαϊκές χώρες είναι ο μεγαλύτερος εταίρος του ΗΒ τόσο σε αγαθά όσο και σε υπηρεσίες. Ανάμεσα στο ΗΒ και την ΕΕ υπάρχει μια μεγάλη οικονομική και κυρίως εμπορική αλληλεξάρτηση η οποία θα δυσκολέψει σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματικότητα των αποφάσεων οικονομικής πολιτικής. Με απλά λόγια, οι βρετανικές επιχειρήσεις εν τέλει, θα χάσουν σημαντικά μερίδια ανταγωνιστικότητας, και κατ’ επέκταση κέρδη, με ότι και εάν συνεπάγεται αυτό, χωρίς αυτά να μπορούν να αναπληρωθούν από τον υπόλοιπο κόσμο.

Εάν το ΗΒ δεν καταφέρει να κερδίσει μια επωφελής εμπορική συμφωνία, τότε, η ανταγωνιστικότητα των βρετανικών επιχειρήσεων θα καταρρακωθεί μακροχρόνια. Ασφαλώς η ΕΕ δεν είναι διατεθειμένη τόσο για λόγους παραδειγματισμού όσο και για ζητήματα ισχύος να κάνει το χατίρι των Βρετανών. Όλα λοιπόν θα κριθούν από το 
αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης ανάμεσα στις δύο πλευρές. Με τα μέχρι τώρα όμως δεδομένα, φαίνεται πως η διαπραγματευτική ισχύς του ΗΒ δεν είναι ικανή να αποτρέψει μια επιζήμια συμφωνία. Παράλληλα, ένα Brexit χωρίς συμφωνία, θα σημαίνει πως για μεγάλο χρονικό διάστημα οι βρετανικές επιχειρήσεις θα πιεστούν σε επικίνδυνο βαθμό. Πολλές θα αναγκαστούν να κλείσουν ή να αποχωρήσουν από την βρετανική οικονομία.

Η θέληση βέβαια του λαού είναι αδιαπραγμάτευτη σε ένα ώριμο κοινοβουλευτικό πολίτευμα όπως το Βρετανικό. Στο ΗΒ ασφαλώς οι αλλαγές πολιτικής δεν προκύπτουν μέσα σε μια νύχτα. Οι νόμοι της οικονομίας όμως συνεχίζουν να είναι το ίδιο σκληροί. Αυτό το γνωρίζουν τόσο οι πολιτικές όσο και οι επιχειρηματικές ελίτ της χώρας. Για αυτό το λόγο είναι μάλλον απίθανο οι βρετανοί βουλευτές να ψηφίσουν τη συμφωνία αποχώρησης από την ΕΕ. Σε κάθε περίπτωση μια τέτοια συμφωνία θα είναι πάρα πολύ δύσκολη. Εξάλλου, στο εγχώριο πολιτικό επίπεδο τα συμφέροντα και οι προφάσεις σε κάθε στρατόπεδο είναι διαφορετικές. Για κάποιους η συμφωνία ΕΕ-ΗΒ δεν ήταν αυτή για την οποία ψήφισε ο λαός και για άλλους είτε με την συμφωνία είτε χωρίς θα είναι χειρότερα εκτός ΕΕ.

Σε αυτό το σημείο σημαντικό ρόλο θα παίξει η Τερέζα Μέι. Η Βρετανίδα πρωθυπουργός βρίσκεται σε πάρα πολύ δύσκολη θέση. Φαίνεται να υποστηρίζει σθεναρά τη λύση της εξόδου. Όμως, το κοινοβούλιο δεν την ακολουθεί. Σίγουρα αυτή η κατάσταση ανισορροπίας δεν μπορεί να διαρκέσει πολύ. Κάθε ημέρα που περνάει οι Βρετανικές θέσεις γίνονται όλο και πιο ανίσχυρες απέναντι στην ξεκάθαρη ευρωπαϊκή θέση. Δεν μπορούμε να κάνουμε προβλέψεις όμως είναι δύσκολο να επιτευχθεί συμφωνία στο βρετανικό Κοινοβούλιο. Εξάλλου, οι ίδιοι οι βουλευτές δέχονται ισχυρές πιέσεις να βρεθεί μια λύση διαφορετική. Το Brexit θα απομονώσει την ΜΒ σε τέτοιο βαθμό που θα μπορούσε να προκαλέσει μέχρι και την διάλυση του.

Η ευρωπαϊκή ενοποίηση ήταν και θα είναι πάντα ένα παιχνίδι διαπραγματεύσεων και συμφερόντων στο οποίο τον πιο σημαντικό ρόλο παίζουν τα επιχειρηματικά συμφέροντα και οι ισχυροί δρώντες. Βέβαια είναι προφανές από την ανάλυση μας πως η προσδοκία κερδών (ευημερία και ανταγωνιστικότητα) ενοποιεί τον ευρωπαϊκό χώρο, ενώ αντίθετα η προσδοκία ζημιών (υπανάπτυξη και ελλείμματα) διασπά τον ευρωπαϊκό χώρο. Για τους Βρετανούς όμως, είναι ξεκάθαρο πως το Brexit δεν θα είναι επωφελές για την χώρα. Αυτό οι Βρετανοί το γνωρίζουν και δεν το παραγνωρίζουν. Για αυτό το λόγο, πιστεύω πως εάν το Brexit πραγματοποιηθεί θα πραγματοποιηθεί μέσα από μια επώδυνη διαδικασία. Πιθανότερο είναι να μην πραγματοποιηθεί.

* Ο Γεώργιος Μαρής είναι Λέκτορας Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας και Διακυβέρνησης στο Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφος