Μια επισκόπηση του ζητήματος των μαρμάρων του Παρθενώνα και οι πρόσφατες εξελίξεις στο ζήτημα

Ήταν περί τα 1799 όταν ο Τόμας Μπρους, 7ος κόμης του Έλγιν διορίστηκε Πρέσβης της Βρετανίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο ίδιος ο Έλγιν δήλωνε ότι ενδιαφερόταν για τον αρχαιοελληνικό πολιτισμό και την αρχαιοελληνική αρχιτεκτονική. Οι ενέργειες του όμως αποτέλεσαν την αιτία ενός από τα πιο πολυσυζητημένα ζητήματα παγκοσμίως αναφορικά με τη διαχείριση και την προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς. Πιο συγκεκριμένα, ο Λόρδος Έλγιν προέβη στην αφαίρεση μαρμάρων από τα αετώματα, τις μετώπες και τη ζωφόρο του Παρθενώνα που αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το ½ από ό,τι έχει απομείνει από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα που διασώζεται.

Θα περάσουν δύο χρόνια μέχρι να καταφέρει τη μεταφορά τους στην Σκωτία, καθώς το μισθωμένο πλοίο «Μέντωρ» με το οποίο επιδίωξε τη μεταφορά τους, καταποντίστηκε ανοιχτά των Κυθήρων και χρειάστηκε αρκετός χρόνος για την ανάσυρσή τους από τον βυθό, με τη βοήθεια Ελλήνων δυτών. Ο Έλγιν κατάφερε να μεταφέρει μέρος των μαρμάρων που είχαν αφαιρεθεί και να τα τοποθετήσει, όπως αναφέρουν οι πηγές, ως διακοσμητικά στο εξοχικό του στη Σκωτία. Οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπισε περί το 1816 τον οδήγησαν να πουλήσει τα μάρμαρα του Παρθενώνα στο Βρετανικό Στέμμα έναντι 35.000 βρετανικών λιρών. Στη συνεδρίαση του Κοινοβουλίου που αποφάσισε την αγορά των μαρμάρων από τον Έλγιν με 82 ψήφους υπέρ και 30 κατά, διατυπώθηκαν απόψεις για την επιστροφή τους, καθώς αμφισβητήθηκε η νομιμότητα της κτήσης τους. Χαρακτηριστικό των αντιδράσεων είναι και η διάσημη φράση του Λόρδου Μπάυρον, ο οποίος αναφερόμενος στις πράξεις του Έλγιν δήλωσε: «Ακόμα και τα κύματα αρνήθηκαν να γίνουν συνένοχοι της ιεροσυλίας του».

Έδωσε εντολή ο Σουλτάνος;

Η άποψη, που απετέλεσε διαχρονικά κεντρικό επιχείρημα των Βρετανών και θέλει τον Έλγιν να καταφέρνει την έκδοση «φιρμανίου» από τον Σουλτάνο με περιεχόμενο την αποκαθήλωση των μαρμάρων από τον Παρθενώνα αμφισβητούταν για χρόνια και δικαίως, όπως θα δούμε στη συνέχεια. Ήδη από το 2019 δύο Τούρκοι πανεπιστημιακοί είχαν αναφερθεί στην πιθανή ύπαρξη ενός φιλικού γράμματος/άδειας, του οποίου διασώζεται μόνο η ιταλική μετάφραση, μεταξύ ενός Τούρκου Πασά (όχι του Σουλτάνου) και του Λόρδου Έλγιν. Το πρωτότυπο έγγραφο, το οποίο δεν έφερε τον επίσημο χαρακτήρα και τα τυπικά στοιχεία του φιρμανίου, δεν έχει βρεθεί ποτέ. Τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν προσθέτουν στη συζήτηση ότι δεν διαφαίνεται καμία ένδειξη εντολής από τον Σουλτάνο Σελίμ ΙΙΙ, ο οποίος ήταν ο μόνος με την δικαιοδοσία για μια τέτοια ενέργεια. Η όποια αμφισβήτηση για την ύπαρξη ή μη του σχετικού «φιρμανιού» δεν αναίρεσε βέβαια ποτέ το γεγονός ότι ο Λόρδος Έλγιν με τον ένα, ή τον άλλο τρόπο, απέκτησε πρόσβαση στην Ακρόπολη και προέβη στην αφαίρεση των μαρμάρων από τον κεντρικό ναό.

Έκτοτε οι προσπάθειες της εκάστοτε ελληνικής κυβέρνησης για επιστροφή των μαρμάρων πέφτουν σταθερά στο κενό. Ακόμη και το αίτημα της UNESCO προς τη Βρετανία για διαπραγμάτευση του ζητήματος με την Ελλάδα έχει έρθει αντιμέτωπο με την άρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου. Αντίστοιχα, πληθώρα δημοσκοπήσεων στη Μεγάλη Βρετανία καταδεικνύουν την ταύτιση του βρετανικού κοινού με το ελληνικό αίτημα.

Τι έλεγε ο Πρέσβης της Βρετανίας στην Αθήνα;

Σύμφωνα με αποχαρακτηρισμένο έγγραφο που ήρθε στη δημοσιότητα από την Βρετανική Telegraph πριν μερικά χρόνια, η προ 30 ετών θέση του Βρετανού Πρέσβη στην Αθήνα για το θέμα των μαρμάρων του Παρθενώνα ήταν: «Είναι κάτι που δεν μπορούμε να κερδίσουμε. Το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να κρατάμε όσο το δυνατόν πιο μετριοπαθή στάση και να αποφεύγουμε να χρησιμοποιούμε επιθετικά επιχειρήματα που θα ακούγονται κούφια στα αυτιά των Ελλήνων. Οι Έλληνες γνωρίζουν ότι θα μπορούσαμε, αν θέλαμε, να χαράξουμε ειδική νομοθεσία για την επιστροφή. Το πρόβλημα είναι ότι δεν θέλουμε».

Οι νέες εξελίξεις επιβεβαιώνουν τις έρευνες και καταρρίπτουν το βασικότερο επιχείρημα της Βρετανικής Πλευράς. Η εκπρόσωπος της Τουρκίας Ζεϊνέπ Μποζ, η οποία αποτελεί και επικεφαλής του τμήματος Καταπολέμησης της Λαθρεμπορίας του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού της Τουρκίας, στην 24η Σύνοδο των Διακυβερνητικής Επιτροπής της UNESCO για την Επιστροφή των Πολιτιστικών Αγαθών στις Χώρες Προέλευσης (ICPRCP), δήλωσε μιλώντας στην Σύνοδο, ότι «δεν είναι σε γνώση μας η ύπαρξη εγγράφου που να νομιμοποιεί την αγορά».

Μπορεί μέχρι πριν μερικά χρόνια το ζήτημα να αντιμετωπίστηκε ως ιδιαίτερα δυσεπίλυτο νομικά, φαίνεται όμως ότι η Βρετανική πλευρά στερεύει με τον καιρό από στέρεης βάσης επιχειρήματα και η άρνηση φαίνεται να αναδεικνύεται όλο και πιο εναργώς, ως ο βασικός λόγος για την μη ένωση των μαρμάρων του Παρθενώνα και για την μη επιστροφή τους στη χώρα μας, όπου ανήκουν.