Όταν έγινε η τελευταία εισβολή του ελληνικού στρατού σε χώρα του εξωτερικού

Επανειλημμένως έχω διατυπώσει την άποψη, ότι στην Ελλάδα η γνώση γύρω από το Μακεδονικό ζήτημα ως επί το πλείστον περιορίζεται στις γενικές αναφορές που παρέχει η δευτεροβάθμια εκπαίδευση, και τα αποσπασματικά αφιερώματα στον Τύπο και τα ΜΜΕ. Τούτη η εικόνα μεταστρέφεται στις Σχολές των ελληνικών Πανεπιστημίων οι οποίες διδάσκουν την Ιστορική Επιστήμη, καθώς ο φοιτητής μπορεί να γίνει κοινωνός γνώσεων και πληροφοριών, όχι ευρέως δεδομένων.

Την προηγούμενη εβδομάδα, μελετώντας τη διδακτορική διατριβή του Καθηγητή Βλάση Βλασίδη, (είχα τη χαρά να με διδάξει τόσο στο Προπτυχιακό όσο και στο Μεταπτυχιακό Δίπλωμα), η οποία αναφέρεται στον κύριο φορέα του «Μακεδονισμού», την ΕΜΕΟ/VMRO (Εσωτερική Επαναστατική Οργάνωση/Vnatrešna Makedonska Revolucionerna Organizacija), διαπίστωσα ότι περιγράφεται - μεταξύ άλλων - εκτενώς το επεισόδιο στο Πετρίτσι, για το οποίο μέχρι τώρα είχαμε αποσπασματικές πληροφορίες και γενικόλογες αναφορές.

Να υπενθυμίσω ότι το VMRO θα συστηθεί στη Θεσσαλονίκη στις 23 Οκτωβρίου 1893, και θα είναι ο κύριος φορέας του «Μακεδονισμού» ως μια άλλη έκφανση του Βουλγαρισμού στα Βαλκάνια, ενώ θα πρωτοστατήσει στην επανάσταση του Ilinden (Илинденско-Преображенско въстание). Μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, θα «απορροφηθεί» από τα κρατικά σώματα ασφαλείας, αλλά το 1919 (ήττα της Βουλγαρίας), θα επανασυσταθεί και θα εξελιχθεί σε μια ευρεία στρατιωτική οργάνωση (από απόψεως μέσων και προσωπικού), με υπερατλαντική παρουσία και δράση, καθώς και σε μείζονα πολιτικό παράγοντα του εσωτερικού προσκηνίου.

Γενικότερα, η περιοχή του Pirin (Sandanski), είχε μακράν παράδοση στη «φιλοξενία» αντάρτικων σωμάτων, και μετά την επανασύσταση της ΕΜΕΟ, στην περιοχή δημιουργήθηκαν στρατόπεδα εκπαίδευσης, χτίστηκαν αποθήκες οπλισμού και δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο δίκτυο βοηθητικών υπηρεσιών με τη συνδρομή των αυτοχθόνων κατοίκων οι οποίοι βρίσκονταν σε διαρκή επαφή με την κορυφή της οργάνωσης.

Η δύναμη του VMRO το 1923 ανέρχονταν στους 9.100 άνδρες και προετοιμάζονταν για ανάληψη δράσης πρωτίστως στο σερβικό κομμάτι της Μακεδονίας (σημερινή Β.Μ), και δευτερευόντως στην ελληνική επικράτεια. Η συγκεκριμένη δύναμη καθώς απομειώθηκε αριθμητικά το επόμενο διάστημα, μπορούσε να μετεξελιχθεί σε πηγή προβλημάτων, αλλά δεν αποτελούσε ικανή συνθήκη ανατροπής του υπάρχοντος status quo.

Στα μέσα του 1925 παρατηρήθηκε έντονη δραστηριότητα στο Pirin, καθώς σκοπός του VMRO ήταν να εισβάλει στο ελληνικό έδαφος, να προκληθεί αναταραχή μεγάλης κλίμακας η οποία ακολούθως θα προβάλλονταν προς το εξωτερικό ως επανάσταση των καταπιεσμένων Μακεδόνων, γεγονός ικανό να προκαλέσει παρέμβαση της διεθνούς κοινωνίας. Στο σημείο αυτό υπενθυμίζεται ότι προηγήθηκε και το περιστατικό στο Τερλίς (1924), δηλαδή οι διμερείς σχέσεις ήταν εξόχως τεταμένες. Η κινητοποίηση έγινε αντιληπτή από τους ακολούθους Ελλάδας, Σερβίας και Μεγάλης Βρετανίας στη Σόφια, και σε συνδυασμό με ορισμένες μεμονωμένες επιθέσεις κατά ελληνικών φυλακίων, δημιουργήθηκε η πεποίθηση περί επικείμενης επίθεσης Κομιτατζήδων στο ελληνικό έδαφος.

Στις 19 Οκτωβρίου 1925, σε ένα παρόμοιο περιστατικό στο Demir Kapu, δολοφονήθηκαν δύο Έλληνες στρατιωτικοί και τρεις Βούλγαροι, ενώ κατελήφθη ένα ελληνικό φυλάκιο στα Άνω Πορόια. Στο Ελληνικό Υπουργείο Στρατιωτικών κατέφθασαν συγκεχυμένες και διογκωμένες πληροφορίες (ως προς την έκταση των συμβάντων), και χωρίς να προβεί σε λεπτομερή εξακρίβωση, διέταξε δυνάμεις δύο Σωμάτων Στρατού να προετοιμαστούν για εισβολή στο βουλγαρικό έδαφος.

Στις 21 Οκτωβρίου η Ελλάδα προχώρησε σε σταδιακή κλιμάκωση της έντασης, απαιτώντας από τη Βουλγαρία μέσω διακοίνωσης, οικονομική αποζημίωση και παραδειγματική τιμωρία του αξιωματικού που πρωταγωνίστησε στην επίθεση κατά του ελληνικού φυλακίου. Όταν η απάντηση της βουλγαρικής κυβέρνησης το απόγευμα της ίδιας μέρας (πρόταση περί σύστασης μικτής επιτροπής), δεν ικανοποίησε την Ελλάδα, διατάχθηκε η εισβολή, αρχής γενομένης από το πρωί της επόμενης ημέρας.

Ο ελληνικός στρατός εισέβαλε στο βουλγαρικό έδαφος σε βάθος 30 χλμ, ενώ ο άξονας εισβολής είχε πλάτος 10 χλμ. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις βομβάρδισαν και κατέστρεψαν ολοσχερώς τις εγκαταστάσεις της ΕΜΕΟ στο Πετρίτσι (κέντρα στρατωνισμού, εφοδιασμού κτλ), γεγονός το οποίο κινητοποίησε τις τοπικές πολιτοφυλακές (Milicja), συνεπώς διεξήχθησαν σφοδρές συμπλοκές με τις προελαύνουσες ελληνικές δυνάμεις.

Το περιστατικό έληξε με προσφυγή της Βουλγαρίας στην Κοινωνία των Εθνών, η οποία επέβαλλε πρόστιμο στην ελληνική πλευρά ύψους 310.000 δολαρίων, ενώ τοποθετήθηκαν επιτηρητές από τρίτες χώρες στην ελληνοβουλγαρική μεθόριο. Τέλος η επιτροπή Rumbold, η οποία ερεύνησε τα αίτια του συμβάντος, καταλόγισε εξίσου σε Ελλάδα και Βουλγαρία ευθύνες, αλλά περισσότερο επέρριψε την ευθύνη στη χώρα μας, εξαιτίας της ανάληψης προληπτικής δράσης. Ωστόσο οι βρετανικές αρχές έδειξαν κατανόηση στις ελληνικές ανησυχίες.

Εν κατακλείδι, το παρόν άρθρο γράφτηκε για να αναδειχθεί το διακύβευμα από την ανάληψη (ή μη) προληπτικής δράσης, και ο σχεδιασμός του ελληνικού κράτους κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου. Το σχέδιο που εφαρμόσθηκε στο Πετρίτσι, είχε εκπονηθεί ένα χρόνο νωρίτερα. Το διακύβευμα που αντιμετώπισε η ελληνική πλευρά ήταν μεταξύ της ανάληψης προληπτικής δράσης για να αποφευχθεί μια αναταραχή εντός του ελληνικού εδάφους, με τίμημα την επιβολή κυρώσεων εκ μέρους της διεθνούς κοινότητας για την προειρημένη δράση.

Εναλλακτικά θα αντιμετώπιζε μια ευρεία εισβολή αντάρτικων σωμάτων στο έδαφος της, τα οποία θα έπρεπε να καταστρέψει εγκαίρως. Ωστόσο ο κίνδυνος απώλειας εδαφών εξαιτίας μιας πιθανής διεθνούς παρέμβασης φάνταζε ορατός. Για τις επιλογές του Δικτάτορα Πάγκαλου και την επίθεση στο Πετρίτσι έχουν γραφτεί αντικρουόμενες αναφορές. Ποια ήταν η δέουσα επιλογή; Τα στοιχεία παρατέθηκαν, η απάντηση τίθεται στην κρίση του αναγνώστη.