Είναι στα καλά του ο Τραμπ;

Ο πρόεδρος των ΗΠΑ δεν τιτιβίζει απλώς στο Twitter με τρόπο ασυνάρτητο και αντιφατικό, αλλά χειρίζεται και τους κωδικούς των πυρηνικών όπλων. Η ανησυχία για την πνευματική και ψυχική του ισορροπία είναι, λοιπόν, δικαιολογημένη. Μπορεί όμως ένας άνθρωπος να τινάξει στον αέρα όχι μόνο την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ αλλά και όλο τον πλανήτη;

Οι ιστορικοί και εν γένει οι διανοητές, μαρξιστές ή φιλελεύθεροι, χριστιανοί ή άθεοι, έχουν εδώ και καιρό αποδεχθεί -και πορεύονται σύμφωνα με αυτήν- την άποψη του Μαρξ από την «18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη»: Οι άνθρωποι δημιουργούν την ίδια τους την ιστορία, τη δημιουργούν όμως όχι όπως τους αρέσει, όχι μέσα σε συνθήκες που οι ίδιοι διαλέγουν, μα μέσα σε συνθήκες που υπάρχουν άμεσα, που είναι δοσμένες και που κληροδοτήθηκαν από το παρελθόν. Τούτων δεδομένων, υπάρχουν όρια για τον «τρελό» του χωριού ή του πλανήτη, που έτυχε να βρεθεί σε θέση εξουσίας και ισχύος. Επίσης οι συνθήκες άλλαζαν αργά και σταδιακά. Ακόμα και όταν υπήρχε βίαιη επαναστατική επιτάχυνση, σύντομα οι παγκόσμιοι παίκτες έβρισκαν νέο σημείο ισορροπίας. Μόνο όταν στον «τρελό» (π.χ. Χίτλερ) συμπέσουν οι δικές του επιλογές με τις αντικειμενικές συνθήκες μπορεί να συμβούν πλανητικά ατυχήματα. Οσοι γεννηθήκαμε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και μεγαλώσαμε σε συνθήκες Ψυχρού Πολέμου και Ειρηνικής Συνύπαρξης είδαμε στην πράξη αυτό το σημείο ισορροπίας. Με κορυφαία στιγμή την Κρίση των Πυραύλων της Κούβας, το 1962.

Οι δύο υπερδυνάμεις ήσαν σε συνεχή σύγκρουση, αλλά πάντα εντός ορίων και οι ηγέτες τους ήσαν πολύ προσεκτικοί. Με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης και του ενός πόλου υπήρξαν αρχικά ψευδαισθήσεις που έφτασαν στο «τέλος της Ιστορίας». Αντί του τέλους των πολέμων και την αναμενόμενη μακρά περίοδο ευημερίας, ειρήνης και δημοκρατίας, είχαμε νέες συγκρούσεις παντός τύπου με τη σφραγίδα συνήθως του επιθετικού εθνικισμού και τη συνοδεία του ρατσισμού. Η Ευρωπαϊκή Ενωση, αντί πολιτικής ενοποίησης, κατακερματίζεται, υποχωρεί οικονομικά και εξασθενεί διεθνώς χωρίς ενιαία εξωτερική και αμυντική πολιτική. Οι δε πολιτικές ηγεσίες ή είναι μιας χρήσεως ή ανυπόληπτες (χαρακτηριστικό παράδειγμα η νέα ηγεσία της Κομισιόν) ή εξαιρετικά επικίνδυνες για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Οι τελευταίοι με κάποιο κύρος αποσύρονται, όπως η Μέρκελ.

Μέσα σε αυτό το κλίμα γενικής πολιτικής, πολιτιστικής και ηθικής υποβάθμισης προέκυψε ο Τραμπ. Δεν ήρθε από το πουθενά. Ο ίδιος συμπυκνώνει όλα τα χαρακτηριστικά της κατηγορίας των επικίνδυνων. Δεν έχει το βρετανικό φλέγμα του Φάρατζ ή του Μπόρις Τζόνσον, έχει τη χοντροκοπιά του Αμερικανού νεόπλουτου. Αλλά μισούν το ίδιο την Ευρώπη. Καθόλου τυχαία, ο ίδιος και οι εναλλασσόμενοι συνεργάτες του θαυμάζουν και στηρίζουν ηγέτες όπως ο Σαλβίνι και ο Ορμπαν, ο Πούτιν, ο Ερντογάν, ακόμα και ο Κιμ Γιονγκ Ουν. Οτι, δηλαδή, έχει ή δείχνει να έχει δύναμη. Τι θα βγει από όλο αυτό; Ουδείς -μάλλον ούτε ο ίδιος- γνωρίζει, όλοι όμως στοιχηματίζουν ότι δεν θα είναι κάτι ευχάριστο, αλλά μια πληγή που εύχονται να είναι επουλώσιμη. Κάποιοι ψάχνουν το σχέδιό του. «Δεν μπορεί», λένε, «κάτι θα έχει στον νου του. Κάποιο σχέδιο θα έχουν οι σύμβουλοί του». Και μετά εξαφανίζονται διαδοχικά οι σύμβουλοί του.

Με μια έννοια, επιβεβαιώνει με τον τρόπο του τη ρήση του Μαρξ. Είναι άνθρωπος της εποχής του, μιας εποχής μετάβασης, αχαρτογράφητης, χαοτικής, χωρίς σταθερές και κυρίως χωρίς τα σημεία ισορροπίας που λειτουργούσαν σαν χειρολαβές για την ανθρωπότητα τις δύσκολες στιγμές. Ενας χαοτικός ηγέτης, σε χαοτικούς καιρούς.