Ελλάδα-Ισραήλ: Το φυσικό αέριο ζέστανε μια παγωμένη σχέση

Στο Ισραήλ, από την ίδρυσή του το 1948 και μέχρι το 2010, επικρινόταν ποικιλοτρόπως η φιλοαραβική στάση της Ελλάδας. Από το 2010 και μετά οι επικρίσεις ξεχάστηκαν. Ωστόσο, αναπάντητο παραμένει το ερώτημα πολλών Ισραηλινών τι ωθούσε την Ελλάδα να επικρίνει την πολιτική της χώρας τους τις προηγούμενες δεκαετίες. Ηρθε η ώρα να δοθεί μια ορθολογική απάντηση.

Το 1947 η Ελλάδα ψήφισε εναντίον του Σχεδίου Διαχωρισμού του ΟΗΕ, που προέβλεπε τη δημιουργία δύο κρατών στην Παλαιστίνη, ενός εβραϊκού και ενός αραβικού. Στο Ισραήλ, η ψήφος της Ελλάδας είχε εκληφθεί ως πράξη αντιεβραϊκή, αγγίζοντας τα όρια του αντισημιτισμού. Ωστόσο, εάν το ελληνικό κράτος ήταν πράγματι αντισημιτικό, ήδη από τις δεκαετίες του 1920 και 1930 οι Αρχές θα είχαν απαγορεύσει τη λειτουργία εβραϊκών οργανώσεων -κυρίως στην Θεσσαλονίκη- που πρέσβευαν σιωνιστικά ιδεώδη. Κάτι τέτοιο ουδέποτε συνέβη.

Το ελληνικό «όχι» στο Σχέδιο Διαχωρισμού εξηγείται εύκολα. Το 1947 μαινόταν ο ελληνικός εμφύλιος, η κυβέρνηση της Αθήνας είχε απόλυτη ανάγκη τη Βρετανία. Το Σχέδιο Διαχωρισμού αποτελούσε το τέλος της Βρετανικής Εντολής στην Παλαιστίνη και προέλεγε μια γενικότερη αποχώρηση του Λονδίνου από την Ανατολική Μεσόγειο – κάτι που φόβιζε την Αθήνα. Με το «όχι» στο Σχέδιο Διαχωρισμού η Ελλάδα δήλωνε την επιθυμία της η Βρετανία να παραμείνει στην περιοχή. Η Αθήνα δεν είχε λόγο να επιθυμεί ή να μην επιθυμεί τη δημιουργία εβραϊκού και αραβικού κράτους στην Παλαιστίνη. Απόδειξη: Η Ελλάδα ήταν η χώρα που φιλοξένησε την πρώτη ειρηνευτική διαμεσολάβηση του ΟΗΕ για τη λήξη του Α’ Αραβοϊσραηλινού Πολέμου του 1948.

Από τον Ιούνιο του 1948 έως και τον Απρίλιο του 1949, Ισραηλινοί, Αιγύπτιοι και Ιορδανοί διαπραγματευτές φιλοξενήθηκαν στη Ρόδο, όπου και υπέγραψαν τις συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός του 1949, που ουσιαστικά χώρισαν την Παλαιστίνη στα δύο. Στις συνομιλίες της Ρόδου η Ελλάδα δεν ήθελε να λάβει θέση, για να μη θεωρηθεί ότι επιχαίρει με την αμετάκλητη βρετανική αποχώρηση, ή ότι στηρίζει τους Ισραηλινούς ή τους Αραβες. Ηταν επιλογή της ελληνικής διπλωματίας να φαντάζει απούσα, και την ίδια στιγμή προωθούσε στο προσκήνιο τον τότε δήμαρχο Ρόδου, Γαβριήλ Χαρίτο, να διαχειρίζεται επικοινωνιακά τις καλές της υπηρεσίες.

Ωστόσο, η υπερβολική ουδετερότητα οδήγησε σε άτοπα: Ενώ τα όρια της ισραηλινής επικράτειας είχαν ουσιαστικά καθορισθεί με συμφωνίες που υπεγράφησαν επί ελληνικού εδάφους, η ίδια η Ελλάδα δεν αναγνώριζε το Ισραήλ ούτε de jure ούτε de facto. Στην Ιερουσαλήμ υπηρετούσε Ελληνας πρόξενος από το 1862, που διαπιστευόταν αρχικά στις οθωμανικές και μετέπειτα στις βρετανικές Αρχές. Από το 1948 και επί τέσσερα χρόνια ο Ελληνας πρόξενος δεν διαπιστευόταν ούτε στο Ισραήλ ούτε στην Ιορδανία, που μοιράζονταν την πόλη.

Η παράδοξη «αυθυπαρξία» της Ελλάδας στην Ιερουσαλήμ έληξε το 1952, όταν η Αθήνα αναγνώρισε το Ισραήλ de facto (με πιέσεις των ΗΠΑ, λόγω της εισδοχής στο ΝΑΤΟ). Ο Ελληνας πρόξενος μετονομάσθηκε σε «διπλωματικό αντιπρόσωπο της Ελλάδος παρά τη ισραηλινή κυβερνήσει». Με άλλα λόγια, η Ελλάδα αναγνώριζε de facto την ισραηλινή κυβέρνηση, όχι όμως και το κράτος που κυβερνούσε Στη δεκαετία του 1950 το Κυπριακό μονοπώλησε την ελληνική εξωτερική πολιτική και άρχισε ένας μακρύς αγώνας διπλωματικών προσπαθειών στις Γενικές Συνελεύσεις του ΟΗΕ, όπου το Ισραήλ είχε μόνο μία ψήφο και ο αραβικός κόσμος πολλές. Η ελληνική φιλοαραβική στάση επιβεβαίωνε την ψυχρή λογική των αριθμών, μια λογική που εφαρμόσθηκε και μετά τη «διευθέτηση» του Κυπριακού το 1960, όταν η Αθήνα προσπαθούσε να διατηρήσει την ελληνική παροικία στη νασερική Αίγυπτο – αλλά και μετέπειτα, να εξασφαλίσει την καταβολή αποζημιώσεων προς τους ξεριζωμένους Αιγυπτιώτες. Η λογική των αριθμών ήταν χρήσιμη και στον ΟΗΕ, λόγω του σπαραγμού μεταξύ Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων από τα τέλη του 1963 και μετά.

Το 1967 ήταν χρονιά-σταθμός για τις ελληνοϊσραηλινές σχέσεις. Οι δύο χώρες βρέθηκαν απομονωμένες διπλωματικά, η πρώτη λόγω του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου, η δεύτερη λόγω του Πολέμου των Εξι Ημερών. Για τις παρασκηνιακές επαφές Αθήνας-Ιερουσαλήμ η Ιστορία έχει πολλά να διηγηθεί ακόμη. Η Ελλάδα επέμενε να μη λαμβάνει καθαρή θέση για την αραβοϊσραηλινή διένεξη, για να μην πολλαπλασιαστούν οι επικριτές της. Με τη Μεταπολίτευση, η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 επανέφερε τη λογική των πλειοψηφιών στον ΟΗΕ και την ανανέωση της φιλοαραβικής ατζέντας της ελληνικής διπλωματίας καθ’ όλη τη δεκαετία του 1980. Ηταν τότε που η Τουρκία επεδίωκε την αναγνώριση της «ΤΔΒΚ» από τον μουσουλμανικό κόσμο. Οι στενές σχέσεις Ελλάδας-Λιβύης ουσιαστικά πρόδιδαν την αγωνία της Αθήνας να αποφύγει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Το 1974 το καθεστώς Καντάφι συνεχάρη την Τουρκία για την εισβολή της, για να «νομιμοποιήσει» την αντίστοιχη δική του εισβολή στο Βόρειο Τσαντ. Επειδή ο συνταγματάρχης Καντάφι δεν ελεγχόταν από τη Δύση, ο Ανδρέας Παπανδρέου ευφυώς αποφάσισε να τον προσεταιριστεί, για να αποτρέψει τυχόν αναγνώριση της «ΤΔΒΚ». Αυτή η στρατηγική επιλογή έπρεπε να συνοδεύεται από μια συνολικότερη φιλοαραβική στάση στο Παλαιστινιακό. Παράλληλα, κατά την πρώτη Ιντιφάντα, η φιλοπαλαιστινιακή στάση της Ελλάδας περιέσωζε τον ελληνικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων. Στη δεκαετία του 1990, η ειρηνευτική διαδικασία του Οσλο άλλαζε τις ισορροπίες Ισραήλ-Αράβων, δίνοντας την ευκαιρία στην Ελλάδα να ομαλοποιήσει τις σχέσεις της με το Ισραήλ – με αποκορύφωμα την τρέχουσα τριμερή περιφερειακή συνεργασία, με καταλύτη το φυσικό αέριο.

Στην Ιερουσαλήμ το πρώτο Ελληνοϊσραηλινό Φόρουμ

Από τις 12 έως τις 14 Νοεμβρίου του 2019 πραγματοποιήθηκε στην Ιερουσαλήμ το πρώτο Ελληνοϊσραηλινό Φόρουμ, με τη συμμετοχή διπλωματών, ερευνητών, τεχνοκρατών και δημοσιογράφων από την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ. Την πρωτοβουλία είχε η οργάνωση Μπνέι Μπριτ (B'nai B'rith), που από το 1843 δραστηριοποιείται στην εβραϊκή ομογένεια ανά τον κόσμο, ενώ από το 1960 διατηρεί και μόνιμη αντιπροσωπεία στον ΟΗΕ. Ο Γαβριήλ Χαρίτος συμμετείχε ως ομιλητής, επιχειρώντας μια σύντομη αναδρομή στις σχέσεις Ελλάδας-Ισραήλ, προτού οι δύο χώρες συνειδητοποιήσουν τις κοινές τους συνισταμένες.