Κορονοϊός, επιστήμη, αγορά και κράτος

Είναι πολύ νωρίς για ακριβείς προβλέψεις, αλλά φαίνεται ότι ο ιός θα αλλάξει πολλά πράγματα στη ζωή μας, ακόμα και όταν θα έχει υποχωρήσει. Ο COVID-19 δεν τρομοκρατεί μόνο, αλλά προσφέρεται και για περισυλλογή.

Ξαφνικά, φαινομενικά από το πουθενά, τα πάντα αλλάζουν και η ζωή του καθενός απειλείται. Περισσότερο του αδύναμου, αλλά και ο ισχυρός ανακαλύπτει ότι δεν είναι θωρακισμένος, τουλάχιστον όσο νόμιζε. Βεβαιότητες καταρρέουν, με πρώτη αυτή που επέβαλλε μια ακραία εκδοχή της φιλελεύθερης ιδεολογίας, σύμφωνα με την οποία το φάρμακο για κάθε κρίση είναι η αυτορρύθμιση της αγοράς. Στην οικονομική κρίση του 2008 προς στιγμήν αμφισβητήθηκε η αυθεντία των αγορών, αλλά μετά το ξεπέρασμά της επανήλθαμε αμετανόητοι στην πεπατημένη. Τώρα όμως η κρίση από τον κορονοϊό είναι πολύπλευρη και διαπερνά όλες τις πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Σε αυτές τις συνθήκες το περιφρονημένο και περιοριζόμενο κράτος, με τα συνεχώς υποβαθμιζόμενα και υποχρηματοδοτούμενα συστήματα δημόσιας υγείας, φαίνεται στα μάτια όλων ως η μόνη χειρολαβή για να κρατηθούν -κυριολεκτικά τώρα- στη ζωή. Σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, ώστε να νιώθεις δίπλα σου έναν βουβό θαυμασμό για το κινεζικό αυταρχικό μοντέλο που με δρακόντεια μέτρα αναχαίτισε την εξάπλωση του ιού. Επιβεβαιώνεται έτσι η τάση των ανθρώπων -ιδιαίτερα σε στιγμές κρίσης- να περνάνε από το ένα άκρο στο άλλο.

Οι οικονομικές συνέπειες της κρίσης, λένε οι ειδικοί, θα είναι τεραστίων διαστάσεων, γιατί η επιστροφή στην κανονικότητα -εδώ ταιριάζει ο όρος- δεν θα γίνει αυτόματα με την υποχώρηση του κορονοϊού. Και οι επιπτώσεις θα επηρεάσουν κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής και δραστηριότητας. Και σε όλη τη διάρκεια της διασποράς του ιού και της κλιμάκωσης της κρίσης, οι πολίτες αναγκαστικά θα ανακαλύπτουν αξίες και πρακτικές από τις οποίες είχαν αποξενωθεί. Πρώτη και αναντικατάστατη σε δύσκολους καιρούς η αξία της αλληλεγγύης. Και η ειρωνεία της υπόθεσης είναι ότι ανακαλύπτουμε και πάλι την αξία της αλληλεγγύης ακριβώς τη στιγμή που λόγω της διαχείρισης του προσφυγικού-μεταναστευτικού ζητήματος πολλοί συμπολίτες μας είχαν αρχίσει να συμφιλιώνονται με απάνθρωπες πρακτικές. Τώρα με οδυνηρό τρόπο αρχίζουν να συνειδητοποιούν πόσο σχετική έννοια είναι το απαραβίαστο των συνόρων. Πόσο μικρός και ενιαίος τελικά είναι ο πλανήτης και πόσο αναγκαία είναι η παγκόσμια συνεργασία, ότι αποτελεί ψευδαίσθηση η προστασία στο καβούκι μιας περίκλειστης χώρας ή ακόμα και ηπείρου.

Τέλος, με οδυνηρό πάλι τρόπο ανακαλύπτουμε την αξία του ορθολογισμού, την πρωτοκαθεδρία της επιστήμης έναντι κάθε άλλης προσέγγισης. Οταν ο Πάπας κλείνει το Βατικανό και όλες τις εκκλησίες, το αναγνωρίζει με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο. Γιατί ζούσαμε και το εξής παράδοξο: την εποχή της τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης και των τεράστιων τεχνολογικών επιτευγμάτων, ένα διόλου ευκαταφρόνητο τμήμα της ανθρωπότητας να ρέπει προς τον μυστικισμό ή να αποδέχεται θεωρίες συνωμοσίας. Είναι τραγική σύμπτωση ότι η Ιταλία, που αναλογικά έχει τις μεγαλύτερες ανθρώπινες απώλειες από τον κοροναϊό , είχε και την πρωτοκαθεδρία στο κίνημα No Vax κατά του εμβολιασμού των παιδιών.

Ακριβής πρόβλεψη για την πορεία των πραγμάτων δεν υπάρχει. Οι επιστήμονες μάς δίνουν το καλύτερο και το χειρότερο σενάριο. Οσο πιο πειθαρχικοί είμαστε στις προτάσεις τους, τόσο πιο κοντά θα είμαστε στην αισιόδοξη πλευρά των πραγμάτων. Και η ελπίδα είναι αυτήν τη φορά όταν θα ξεπεραστεί η κρίση να βγούμε πιο σοφοί και πιο εξοπλισμένοι.