Απόφοιτοι ΑΕΙ: Στροφή των φοιτητών στην επαγγελματική κατάρτιση για να βρουν δουλειά

Λύση στο πρόβλημα της ανεργίας το οποίο εντάθηκε λόγω της πανδημίας αναζητούν οι φοιτητές και απόφοιτοι των πανεπιστημίων αλλά και οι απόφοιτοι των λυκείων και στρέφουν σε εντυπωσιακό ποσοστό το ενδιαφέρον τους για τις σπουδές στα ΙΕΚ, προκειμένου να αποκτήσουν άμεσα τα επαγγελματικά προσόντα, που ζητά η αγορά εργασίας. Αυτός είναι και ο λόγος που οι σπουδαστές έχουν φτάσει σε «δυσθεώρητα» ποσοστά συγκριτικά με το παρελθόν.

Για παράδειγμα σήμερα στα ΙΕΚ φοιτούν πάνω από 70.000 νέοι, ενώ το 2013 δεν ξεπερνούσαν τους περίπου 13 -14.000. Το 2019 οι νεοεισρχόμενοι σπουδαστές στα ΙΕΚ έφτασαν στους 45.200, ενώ το 2013 ο αντίστοιχος αριθμός δεν ξεπερνούσε τους 7.364. Μόνο αυτοί οι αριθμοί είναι ικανοί να αναδείξουν την αγωνία της νέας γενιάς να βρεθεί στον επαγγελματικό στίβο εγκαταλείποντας διαχρονικές αξίες όπως οι σπουδές στα πανεπιστήμια και τα πολυπόθητα πτυχία και μεταπτυχιακά.

Τα ευρήματα μελέτης επιστημόνων.

Όλα τα παραπάνω περιέχονται σε μελέτη του ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ με τίτλο «Επαγγελματική Κατάρτιση & Απασχόληση – Εμπειρική και συγκριτική διερεύνηση των όρων μετάβασης αποφοίτων ΙΕΚ στην απασχόληση: Προκλήσεις και στρατηγικά διακυβεύματα». Στην εν λόγω έκδοση-μελέτη παρουσιάζονται και αναλύονται σημαντικές διαστάσεις που συνθέτουν και οριοθετούν το πεδίο της επαγγελματικής κατάρτισης σε σχέση με την απασχόληση στη χώρα μας, αναδεικνύοντας παράλληλα προτάσεις βελτίωσής του.

Βασίζεται, δε, σε νέα ερευνητικά δεδομένα για τη μετάβαση αποφοίτων δημόσιων ΙΕΚ (της περιόδου 2017-2018) στην απασχόληση, τα οποία παρουσίασε το ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ στο πλαίσιο διαδικτυακής εκδήλωσης τον Νοέμβριο του 2020. Η νέα αυτή έκδοση-μελέτη, τέλος, αποτελεί συνέχεια-επικαιροποίηση παλαιότερης έκδοσης του ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ (2012) με τίτλο «Κατάρτιση, απασχόληση, εκπαιδευτική πολιτική», που κι εκείνη είχε βασιστεί σε αντίστοιχη έρευνα με στοιχεία της διετίας 2008-2009.

Το προφίλ των αποφοίτων Ινστιτούτων Επαγγελματικής Εκπαίδευσης (ΙΕΚ).

Εντυπωσιακά είναι τα ευρήματα αναφορικά με το εκπαιδευτικό προφίλ των αποφοίτων. Οι απόφοιτοι της παρούσας έρευνας εμφανίζουν ένα σαφώς πιο βελτιωμένο προφίλ σε σχέση με τα εκπαιδευτικά επιτεύγματα των αποφοίτων του 2008-2009. Χαρακτηριστική της αναστροφής αυτής είναι η αύξηση του ποσοστού των αποφοίτων που έχουν ολοκληρώσει σπουδές ΑΕΙ και ΤΕΙ, αλλά και σπουδές σε μεταπτυχιακό/διδακτορικό επίπεδο.

Αντιστοίχως, σημαντική μείωση παρουσιάζει το ποσοστό που δηλώνουν απόφοιτοι εξατάξιου γυμνασίου/λυκείου. Η πρόσφατη οικονομική κρίση που έπληξε δυσανάλογα νέους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης αποτελεί ίσως μια εξήγηση της στροφής των πτυχιούχων προς την επαγγελματική εκπαίδευση

Βασικά συμπεράσματα

Με την παρούσα έρευνα, η οποία στο ποσοτικό μέρος της διενεργήθηκε σε απόφοιτους ΙΕΚ των ετών 2018-2019 και παράλληλα τα ευρήματα συσχετίζονται και αντιπαραβάλλονται συγκριτικά με αντίστοιχη έρευνα που διενεργήθηκε το 2012, αναδεικνύονται τα εξής βασικά συμπεράσματα:

1. Η εμφανής ενίσχυση της συμμετοχής του γυναικείου φύλου στην αρχική επαγγελματική κατάρτιση.
2. Η σημαντική αύξηση της ηλικίας των καταρτιζομένων.
3. Το κοινό «οικογενειακό προφίλ» προέλευσης των καταρτιζομένων, οι οποίοι κατά κανόνα προέρχονται από οικογένειες χαμηλών και μέσων εισοδημάτων, ενώ παράλληλα οι γονείς τους διαθέτουν χαμηλά και μέσου επιπέδου εκπαιδευτικά προσόντα.
4. Η αξιοσημείωτη ποσοτική ενίσχυση των καταρτιζομένων που είναι απόφοιτοι δομών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, καταδεικνύοντας μια τάση επιστροφής στην κατάρτιση (μετά την πανεπιστημιακή εκπαίδευση) μέσω της φοίτησης στα ΙΕΚ.

Με άλλα λόγια, εμφανίζεται έντονα η συμμετοχή στην αρχική κατάρτιση υποκειμένων με «ετερογενές» εκπαιδευτικό υπόβαθρο, με συνέπεια την καταγραφή μιας τάσης συνδυασμού «εναλλακτικών εκπαιδευτικών διαδρομών» με ουσιαστικό διακύβευμα την πρόσβαση στην απασχόληση. Αναντίλεκτα, τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν πως τα ζητήματα σύνδεσης της εκπαίδευσης-κατάρτισης με την αγορά εργασίας παραμένουν κυρίαρχα σε ό,τι αφορά την επιλογή των προγράμματος σπουδών των ΙΕΚ.

Η αποτύπωση της πολυεπίπεδης κρίσης αντανακλάται και σε άλλα χαρακτηριστικά των αποφοίτων, με το εισόδημά τους να περιορίζεται αισθητά, καθώς περισσότεροι από το 50% των υποκειμένων διαβιούν με μηνιαίο οικογενειακό εισόδημα χαμηλότερο των 1.000 ευρώ.

Η σύγκριση με το 2012

Ένα από τα βασικά ευρήματα της έρευνας επιβεβαιώνει το ότι η διεύρυνση των γνώσεων και η απόκτηση δεξιοτήτων θεωρούνται από την πλειονότητα των ερωτώμενων η βασική συνεισφορά της αρχικής κατάρτισης στην προσπάθεια εύρεσης εργασίας και επαγγελματικής αποκατάστασης.

Ταυτόχρονα, η εξειδίκευση στο αντικείμενο κατάρτισης καταγράφεται ως ο ισχυρότερος λόγος επιλογής της ειδικότητας σπουδών, ενώ στην πρώτη πεντάδα με παρόμοια ποσοστά αναφέρονται η διευκόλυνση της πρόσβασης στην αγορά εργασίας, η ενίσχυση των γνώσεων/ικανοτήτων/δεξιοτήτων, η απόκτηση περισσότερων τυπικών προσόντων και η ενίσχυση της επαγγελματικής σταθερότητας. Σε συνέχεια των ανωτέρω, η σύνδεση με την εργασία δεν φαίνεται να έχει ισχυροποιηθεί αισθητά παρά την ύπαρξη ενός θετικότερου ισοζυγίου μισθωτών/ανέργων σε σχέση με το 2012.

Υποχωρούν οι συμβάσεις αορίστου χρόνου προς όφελος των συμβάσεων ορισμένου

Τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της εργασίας έχουν επιδεινωθεί σε σχέση με την προηγούμενη έρευνα, η οποία και είχε διενεργηθεί κατά την κορύφωση της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, διαφαίνεται καθαρά μια σαφής υποχώρηση των συμβάσεων αορίστου χρόνου προς όφελος άλλων ευέλικτων μορφών εργασίας, γεγονός που καταδεικνύει ότι, παρά τη βελτίωση του οικονομικού κλίματος και των δεικτών απασχόλησης, τείνει να εμπεδωθεί ένα νέο πρότυπο στην αγορά εργασίας, προϊόν της μεγάλης απορρύθμισης που συντελέστηκε κατά την οικονομική κρίση.

Αναφορικά προς αυτούς που βρήκαν εργασία εμφανίζεται μια τάση προς τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου και γενικότερα προς τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης σε μια συγκυρία όπου οι περισσότεροι διαισθάνονται έντονα την αβεβαιότητα, την εργασιακή ανασφάλεια και την αίσθηση ρευστότητας από τους μετασχηματισμούς στην αγορά εργασίας λόγω οικονομικής κρίσης, ανεργίας, πανδημίας κ.ο.κ. Υπό την έννοια αυτή, οι συγκεκριμένοι μετασχηματισμοί είναι αυτοί που φαίνεται να οδήγησαν τους νέους στην αναζήτηση εναλλακτικών εκπαιδευτικών διαδρομών, επιχειρώντας νέους συνδυασμούς μεταξύ «τυπικού» και «μη τυπικού» εκπαιδευτικού συστήματος με στόχο καινούργιες προσδοκίες και νέες προοπτικές για πρόσβαση στην απασχόληση και στην ανάπτυξη της επαγγελματικής τους σταδιοδρομίας.

Παράλληλα, είναι εξίσου σημαντικό να αναφερθεί πως οι εν λόγω μετασχηματισμοί είναι αυτοί που τους οδήγησαν στον συμβιβασμό με την αναγκαιότητα μιας εξαιρετικά δυσμενούς πραγματικότητας, καταλαμβάνοντας θέσεις εργασίας που σε καμία περίπτωση δεν πληρούν κάποιο από τα κριτήρια που οι ίδιοι θεωρούν επιθυμητά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι πως σε όλες τις περιπτώσεις η κοινωνική ασφάλιση θεωρείται το βασικό επιθυμητό χαρακτηριστικό εύρεσης μιας εργασίας, την ίδια στιγμή που η πλειονότητα των ερωτώμενων απαντά καταφατικά στην αποδοχή μιας θέσης εργασίας που δεν προσφέρει τα αυτονόητα επιθυμητά χαρακτηριστικά

Η οικονομική κρίση

Εν μέσω μιας εξαιρετικά δύσκολης περιόδου για τη χώρα, η οικονομική κρίση, η έλλειψη εργασιακής εμπειρίας, όπως και γνωριμιών με εργοδότες, η ισχνή στήριξη από θεσμικές δομές απασχόλησης (π.χ. ΟΑΕΔ) εμφανίζονται ως οι βασικότεροι λόγοι μη εύρεσης εργασίας.

Όλα αυτά συσχετίζονται με τη δυσκολία που εμφανίζεται στους αποφοίτους για συγκράτηση της όποιας θέσης εργασίας βρουν, αφού μόνο ένα πολύ μικρό ποσοστό –της τάξης του 20%– φαίνεται να διατηρεί την εργασία του, την ίδια στιγμή που επικρατεί μια συνομολογούμενη δυσκολία στην εύρεση θέσεων πρακτικής άσκησης. Το γεγονός αυτό μάλιστα αποτελεί και έναν από τους βασικούς λόγους που θέτουν αναχώματα στην ομαλή πρόσβαση των αποφοίτων στην αγορά εργασίας. Ειδικότερα, η έλλειψη προηγούμενης επαγγελματικής εμπειρίας αναδεικνύεται ως μείζονος σημασίας ζήτημα για την εργασιακή αποκατάσταση, σε ένα περιβάλλον οικονομικής αστάθειας με διαρκώς συρρικνούμενες διαθέσιμες θέσεις εργασίας.

Την ίδια στιγμή, παρόλο που το κοινωνικό/θεσμικό δίκτυο προστασίας της απασχόλησης καταγράφεται στις εκτιμήσεις τους ως ένας αδύναμος κρίκος στην αλυσίδα της κοινωνικής συνοχής, εμφανίζεται να παραμένει ο αποδοτικότερος τρόπος εύρεσης εργασίας.

Η ενημέρωση των νέων από τα ΜΜΕ

Ένα σημαντικό εύρημα της παρούσας έρευνας σε σχέση με την αντίστοιχη έρευνα του 2012 είναι η αύξηση του ποσοστού των αποφοίτων που δεν χρησιμοποιεί την εφημερίδα ως μέσο ενημέρωσης, με το 50% σχεδόν να δηλώνουν πως δεν διαβάζουν ποτέ έντυπο Τύπο (30,8% το 2012). Στον αντίποδα, το 72,8% δηλώνουν πως ενημερώνονται μέσω του Διαδικτύου (52,6% το 2012), με το 23,3% να χρησιμοποιούν μόνο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως πηγή ενημέρωσης.

Η άνοδος των διαδικτυακών μέσων ενημέρωσης φαίνεται πως είναι υπεύθυνη και για την υποχώρηση της τηλεόρασης ως πηγής ενημέρωσης. Η τάση αυτή καταγράφεται και στη διεθνή βιβλιογραφία, ως ένα φαινόμενο που έχει ξεκινήσει με τη μεγαλύτερη διείσδυση των ψηφιακών μέσων στον σύγχρονο τρόπο ζωής, γεγονός που συνοδεύεται και από μικρότερη διάθεση των υποκειμένων να ενημερώνονται για την επικαιρότητα. Ολόκληρη η έρευνα στον ακόλουθο σύνδεσμο ΕΔΩ