Μία εικόνα, χίλιες λέξεις; Κανείς δεν ξέρει ακόμα ότι, η τεχνητή νοημοσύνη άλλαξε για πάντα τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις φωτογραφίες

Μία έκρηξη στο πλάι ενός παλιού κτιρίου από τούβλα. Ένα τρακαρισμένο ποδήλατο πάνω σε μία διασταύρωση. Μία κατσαρίδα σε ένα κουτί με φαγητό. Οι εν λόγω εικόνες δημιουργήθηκαν μέσα σε κάτω από 10 δευτερόλεπτα, με το εργαλείο Reimagine στο Magic Editor του smartphone της Google, Pixel 9 . Είναι καθαρές. Είναι έγχρωμες. Είναι υψηλής πιστότητας. Δε δείχνουν καμία ύποπτη θολούρα φόντου και πουθενά δεν προκύπτει κανένα έκτο δάχτυλο που θα πρόδιδε τη μη αυθεντικότητά τους. Είναι εξαιρετικά πειστικές και εξαιρετικά ψεύτικες.

Όποιος αποκτήσει το τελευταίο «στολίδι» του κολοσσού της Google, Pixel 9, θα έχει πρόσβαση σε ένα πιο εύκολο, εύχρηστο περιβάλλον εργασίας με αδιανόητης ποιότητας fakes. Το Pixel 9, διαθέσιμο στους καταναλωτές από αυτή την εβδομάδα, ενσωματώνεται στη συσκευή smartphone του χρήστη. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι, αυτού του είδους η τεχνολογία, θα επικρατήσει, αφού, ήδη, σε ανταγωνιστικές συσκευές, είναι διαθέσιμα παρόμοια χαρακτηριστικά, τα οποία και θα κυκλοφορήσουν στην αγορά στο εγγύς μέλλον.

Οι «πειραγμένες» φωτογραφίες δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Από την αρχή της ύπαρξής της, η φωτογραφία έχει ενδώσει στη «μαγεία» της εξαπάτησης. Σκεφτείτε μόνο τις βικτοριανές φωτογραφίες πνευμάτων, τη διαβόητη φωτογραφία του τέρατος του Λοχ Νες, ή τις φωτογραφικές εκκαθαρίσεις του Στάλιν. Και όμως, οι φωτογραφίες, ανέκαθεν θεωρούνταν αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία. Ανεξαρτήτως ποια είναι η ηλικία μας τη στιγμή που διαβάζεται -ή γράφεται- αυτό το άρθρο, όλοι μεγαλώσαμε σε μία εποχή που, οι φωτογραφίες, εξ’ ορισμού, ήταν μία αναπαράσταση της πραγματικότητας. Ακόμα και μία σκηνοθετημένη σκηνή με κινηματογραφικά εφέ, μια ψηφιακή επεξεργασία φωτογραφίας ή, πιο πρόσφατα, ένα deepfake, θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη ως «ψεύτικες» φωτογραφίες, αλλά όχι πολύ συνηθισμένες στη σφαίρα των δυνατοτήτων. Με άλλα λόγια, για να σαμποτάρει κανείς την απεικόνιση της πραγματικότητας, όπως αυτή προκύπτει από μία φωτογραφία, χρειάζεται να έχει  εξειδικευμένη γνώση και εργαλεία. Η «εξαπάτηση» ήταν η εξαίρεση, όχι ο κανόνας.  

Αν κανείς αναφερθεί στην πλατεία Τιενανμέν, το πιθανότερο είναι όλοι να φανταστούμε την ίδια φωτογραφία. Το ίδιο ισχύει για τις φυλακές Αμπού Γκράιμπ ή το κορίτσι της ναπάλμ. Οι εμβληματικές αυτές εικόνες έχουν καθορίσει πολέμους και επαναστάσεις, και συμπυκνώσει την πραγματική εικόνα της εκάστοτε ιστορικής συγκυρίας, σε βαθμό που δύσκολα μπορεί να εκφραστεί. Δεν υπάρχει λόγος να αναφερθούμε στη σημασία αυτών των φωτογραφιών, είναι τόσο χαρακτηριστικές και, γι’ αυτό ακριβώς, έχουν αυτή την αξία. Και αν μάθαμε (και θεωρούμε πράγματι) ότι, «μία εικόνα, χίλιες λέξεις», η τεχνολογία μπορεί να ανατρέψει τα πάντα και σύντομα. Πλέον, η δημιουργία ρεαλιστικών και πειστικών ψεύτικων φωτογραφιών μπορεί να θεωρείται τετριμμένη υπόθεση. Ίσως, όμως, κανείς να μην είναι προετοιμασμένος για το τι θα συμβεί στη συνέχεια.

Πεδίο λάμψης λαμπρό των απανταχού συνωμοσιολόγων

Μέχρι σήμερα, κανένας σε ολόκληρη τη Γη δεν έχει ζήσει σε έναν κόσμο όπου, οι φωτογραφίες, δεν αποτελούσαν, κατά κοινή συναίνεση, αξιόπιστα αποδεικτικά στοιχεία. Οι φωτογραφίες ανέκαθεν αποδείκνυαν ότι κάτι συνέβη. Για να ισχυριστεί κανείς ότι μία φωτογραφία δεν είναι αληθινή, αλλά προϊόν επεξεργασίας, θα πρέπει να είναι σε θέση και να το αποδείξει. Οι flatearthers, ψεκασμένοι κατά το ελληνικότερο, δεν έχουν μεγάλη κοινωνική απήχηση, όχι επειδή δεν μπορούν να αντιληφθούν βασικούς κανόνες φυσικής -πόσοι από εμάς μπορούμε, άλλωστε;- αλλά γιατί, για να αποδείξουν ότι ορισμένες φωτογραφίες ή βίντεο (π.χ. η προσελήνωση της αποστολής «Απόλλων 11») θα πρέπει να επινοήσουν μια τεράστια κρατική συνωμοσία και να εξηγήσουν τη σταθερή παραγωγή δορυφορικών φωτογραφιών που αποτυπώνουν την καμπυλότητα της Γης. Ή, στην περίπτωση της Σελήνης το 1969, ένα ηχητικό «σκηνικό».

Θεωρούμε ως δεδομένο ότι, το βάρος της απόδειξης, πέφτει πάνω τους. Ίσως, στην εποχή του Pixel 9, θα ήταν καλύτερο να αρχίσουμε να ανανεώνουμε τις γνώσεις μας στην αστροφυσική. Όπως όλα δείχνουν, βέβαια, στον μεγαλύτερο βαθμό τους, οι μέσες εικόνες που θα δημιουργούνται από αυτά τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης, θα είναι καθαυτές ακίνδυνες – κάτι σαν ένα επιπλέον δέντρο σε ένα τοπίο, ένας αλιγάτορας σε μία πιτσαρία ή ένα χαζούτσικο κοστούμι φορεμένο σε μία γάτα. Όμως, στο σύνολό της, η έννοια της φωτογραφίας και ο τρόπος με τον οποίο την αντιμετωπίζουμε, ενδεχομένως θα αλλάξει ολοσχερώς. Αυτό από μόνο του έχει τεράστιες επιπτώσεις. Σκεφθείτε, για παράδειγμα, όλες τις φορές τα τελευταία 15 – 20 χρόνια, που ένα ερασιτεχνικό  βίντεο κατέγραφε περιστατικά αστυνομικής βίας και προκάλεσε μεγάλες κοινωνικές αντιδράσεις. Τις φορές που οι Αρχές απέκρυπταν ή συγκάλυπταν την πραγματικότητα και τα βίντεο έλεγαν την αλήθεια. Η επίμονη κραυγή της alt – right για «Fake News!» προμήνυε την έναρξη αυτής της εποχής. Το επόμενο Αμπού Γκράιμπ θα θαφτεί κάτω από μια θάλασσα τεχνητής νοημοσύνης. Ο επόμενος Τζορτζ Φλόιντ θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητος και αδικημένος.

Μπορούμε από τώρα να έχουμε μία εικόνα αυτού που έρχεται. Στη δίκη του Κάιλ Ρίτενχαους, του εφήβου που πυροβόλησε και σκότωσε δύο άνδρες, ενώ τραυμάτισε έναν τρίτο, στο περιθώριο των αντιρατσιστικών διαδηλώσεων, τον Αύγουστο του 2020, στην Κενόσα, η υπεράσπισή του ισχυρίστηκε ότι το pinch-to-zoom της Apple επεξεργάζεται το φωτογραφικό υλικό. Έπεισε με επιτυχία τους δικαστές ότι ήταν καθήκον τους να αποδείξουν πως, οι λήψεις του iPhone με ζουμ που δείχνουν τον ρατσιστή έφηβο να σκοτώνει, δεν είχαν «πειραχτεί» με την τεχνολογία της Τεχνητής Νοημοσύνης. Πιο πρόσφατα, ο Ντόναλντ Τραμπ ισχυρίστηκε ψευδώς ότι μια φωτογραφία από συγκέντρωση με μεγάλη προσέλευση υπέρ της Κάμαλα Χάρις, είχε δημιουργηθεί με ΑΙ. Οι εν λόγω ισχυρισμοί έχουν γίνει μόνο γιατί οι άνθρωποι είναι, πια, σε θέση να τους πιστέψουν.

Και πριν το ΑΙ, όμως, οι εργαζόμενοι στα μέσα μαζικής ενημέρωσης έπρεπε πάντα να ελέγξουν – τις λεπτομέρειες και την προέλευση της κάθε εικόνας, παραπλανητικά στοιχεία ή σημάδια χειραγώγησης της πληροφορίας σε αυτήν. Γύρω από κάθε σημαντικό ειδησεογραφικό γεγονός, άλλωστε, μπορεί να προκύψουν στοιχεία παραπληροφόρησης. Η επερχόμενη αλλαγή του παραδείγματος, όμως, εμπλέκει κάτι πολύ πιο θεμελιώδες από τη συνεχή επεξεργασία των υποψιών.

Η Google έχει πλήρη αντίληψη της αλλαγής που μπορεί να φέρει αυτή η τεχνολογία στη φωτογραφία ως θεσμό. Ο υπεύθυνος προϊόντων του tech κολοσσού, σε συνέντευξή του στο Wired, περιέγραψε την κάμερα Pixel ως εργαλείο επεξεργασίας που «βοηθά στη δημιουργία της στιγμής όπως τη θυμάστε. Όπως έχει μείνει αυθεντική στη μνήμη σας και στο ευρύτερο πλαίσιο. Ίσως, σε ένα συγκεκριμένο χιλιοστό του δευτερολέπτου, δεν είναι αυθεντική». Αυτή η διάβρωση της κοινωνικής συναίνεσης πριν από το Pixel 9 και θα συνεχιστεί και από άλλα gadgets. Οι νέες δυνατότητες τεχνητής νοημοσύνης του τηλεφώνου είναι, παρόλα αυτά, αξιοσημείωτες. Η Google ισχυρίζεται ότι το Pixel 9 δεν είναι μία συσκευή που δρα ανεξέλεγκτα. Ωστόσο δεν δεσμεύεται για τη χρήση των προϊόντων της. «Σχεδιάζουμε την Generative AI τεχνολογία των προϊόντων μας προκειμένου  να σέβονται τις προθέσεις των χρηστών. Αυτό σημαίνει ότι, με την εντολή των τελευταίων, μπορεί πράγματι να δημιουργήσουν δυνητικά προσβλητικό περιεχόμενο, με βάση αντίστοιχες εντολές», δήλωσε στο The Verge ο υπεύθυνος επικοινωνίας της Google, ο Alex Moriconi. Τούτου λεχθέντος, δεν είναι όλα ελεύθερα. Έχουμε σαφείς πολιτικές και Όρους Χρήσης σχετικά με το περιεχόμενο που επιτρέπουμε ή δεν επιτρέπουμε. Δημιουργούμε μέσα προστασίας για να αποτρέψουμε την κατάχρηση. Κατά καιρούς, αυτά τα μέσα μπορεί να αμφισβητούνται, όμως η δέσμευσή μας για διαρκή βελτίωση των δικλείδων ασφαλείας μας παραμένει», πρόσθεσε. Θα περίμενε κανείς, να αναφερθεί σε συγκεκριμένες πολιτικές – για παράδειγμα, ότι θα απαγορεύεται στους χρήστες της Google να χρησιμοποιούν την τεχνολογία της για να διευκολύνουν εγκλήματα ή να υποκινήσουν τη βία.

Αν κανείς το δει στο σύνολο ή το ιστορικό μέγεθός του, ζήσαμε για λίγο σε μία εποχή που η φωτογραφία αποτέλεσε έναν σύντομο δρόμο προς την πραγματικότητα, προς τη γνώση των πραγμάτων. Ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για την «πλοήγηση» στον κόσμο γύρω μας. Το μέλλον στο οποίο μπαίνουμε με τα μούτρα, εμπεριέχει μία πραγματικότητα λιγότερο γνωστή. Η χαμένη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας θα μπορούσε να χωρέσει στην κάρτα microSD ενός Nintendo Switch. Και όμως, η αιχμή της τεχνολογίας είναι ένα smartphone που εμπεριέχει, στις ψυχαγωγικές λειτουργίες τους, τη δυνατότητα δημιουργίας ψεύτικων κόσμων.

Τα πράγματα ίσως να μην προμηνύονται και τόσο καλά.