Δήμος Αβδελιώδης: «Τα είδη βίας ανέκαθεν εμπόδιζαν την εξέλιξη της κοινωνίας»

Η απέραντη σιωπή που επικρατούσε μέχρι πρότινος πίσω από ορμητικά κλειστές πόρτες μετατράπηκε σε «κρότο» όταν άνδρες και γυναίκες άρχισαν δημόσια να διαμαρτύρονται για τη σεξουαλική βία, κακοποίηση, παρενόχληση ή κατάχρηση εξουσίας που είχαν υποστεί, συγκλονίζοντας το πανελλήνιο με τις εξομολογήσεις τους.

Η αρχή όλων έγινε με την ολυμπιονίκη Σοφία Μπεκατώρου ενώ το κοινωνικό κίνημα #MeToo υποστήριξε δυναμικά τα θύματα παρακινώντας τα να μιλήσουν και να προβούν σε νομικές ενέργειες. Η συνέχεια των καταγγελιών λεκτικής, ψυχολογικής, σεξουαλικής βίας και bulling βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη ενώ ήδη κάποιες έχουν πάρει το δρόμο της Δικαιοσύνης.

Πολλές από τις καταγγελίες που ήρθαν στο φως της δημοσιότητας καταγράφουν ποικιλόμορφη βία και στα «άδυτα» των θεατρικών σκηνών. Ο βραβευμένος σκηνοθέτης Δήμος Αβδελιώδης μιλά στο ethnos.gr για τον «Μεσαίωνα» στις Τέχνες, για τις μορφές βίας και την αντιμετώπισή τους, για τα πολιτικά οράματα από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα και αναλύει εμπεριστατωμένα τη δύσκολη πραγματικότητα που όλοι βιώνουμε εν μέσω πανδημίας.

Με την εμπειρία των σαράντα έξι χρόνων που έχετε στο χώρο των θεατρικών δρώμενων θεωρείτε ότι υπάρχει αποσιωπημένος θεατρικός «Μεσαίωνας»

Πρέπει να παραδεχθούμε πως αυτός ο «Μεσαίωνας» συνέβαινε και συμβαίνει παντού, όχι μόνο στο θέατρο. Αφορά ευτυχώς ένα μικρό ποσοστό σε κάθε χώρο το οποίο όμως στιγματίζει και αναστατώνει ολόκληρη την κοινωνία.

Είναι η πρώτη φορά που βγαίνουν στο φως τέτοια γεγονότα στην Ελλάδα τα οποία θα εξακολουθούσαν να παραμένουν στο σκοτάδι εάν δεν έπαιρνε την απόφαση η κα Σοφία Μπεκατώρου να ακούσει την ψυχή της και να την υπερασπίσει θαρραλέα.

Πιστεύετε ότι οι μορφές βίας (λεκτική, ψυχολογική, σεξουαλική, bulling) αποτελούσαν συμπεριφορές παλιών νοοτροπιών που κληρονομήθηκαν ή είναι μορφές νεώτερων συμπεριφορών βασισμένες στην κατάχρηση θέσεων εξουσίας

Τα είδη βίας ανέκαθεν υπήρχαν όμως ποτέ δεν νομιμοποιήθηκαν στη συνείδηση του κόσμου γιατί ήταν απωθητικά και δυσάρεστα αφού εμπόδιζαν την εξέλιξη του συνόλου της κοινωνίας προς την ευημερία που αποτελεί το ύψιστο ανθρώπινο αγαθό.

Η πολιτική βία στον Αισχύλο παραδείγματος χάριν, παρουσιάζεται σαν γνώρισμα της ωμής και αυταρχικής εξουσίας ενός Ανδρός, του Δία υπό τον φόβο μη χάσει τον έλεγχο των νέων εφευρέσεων και ιδεών που η διάδοσή τους θα μπορούσε να καταργήσει την μοναρχία του. Η συγκεκριμένη μορφή βίας δεν εμπόδισε τελικά τις καινοτομίες και την εμφάνιση του Δημοκρατικού πολιτεύματος. Την κρατική βία την ασκούσαν οι δούλοι, οι υπάλληλοι δηλαδή που εκτελούσαν τις εντολές των θεσμών της Δημοκρατίας.

Η βία σήμερα που προέρχεται από μεμονωμένα άτομα, οφείλεται κυρίως σε ψυχολογικές καταστάσεις και είναι απρόβλεπτη. Γι’ αυτό όταν αποκαλύπτεται μας εκπλήσσει. Είναι τραγικό γιατί οι φορείς αυτού του είδους της βίας έχοντας επίγνωση της ενστικτώδους και κατακριτέας συμπεριφοράς τους, μεταφέρουν το πρόβλημά τους στους πιο ευάλωτους ή ανεχτικούς που δεν θα τολμούσαν να υπερασπίσουν τον εαυτό τους. Ακόμα τραγικότερο όλων είναι που τα αθώα, ανυποψίαστα ή εξαπατημένα θύματά τους εξαιτίας του φόβου και της συστολής τους, ενοχοποιούν τον ίδιο τους τον εαυτό καταδικάζοντας τον σε ισόβιο ψυχικό άλγος.

Υπάρχει τελικά «λύση» σε αυτές τις μορφές βίας;

Δόθηκε μια λύση. Ήρθε μετά από εκείνη τη σημαντική -για την Ελλάδα- ημέρα την οποία οφείλουμε στην Μπεκατώρου και ακολούθησαν πλήθος επώνυμων θαρραλέων γυναικών και ανδρών που αποδεσμεύτηκαν από το ψυχικό βάρος το οποίο ισοβίως θα σήκωναν μόνοι τους. Ακόμα κι οι απλοί ανώνυμοι άνθρωποι που δεν έχουν ακόμα λυτρωθεί απ’ αυτό το άλγος ένοιωσαν να τους αγκαλιάζει ολόκληρη η ελληνική κοινωνία. Δεν πρέπει λοιπόν να φοβούνται ή να ντρέπονται πια οι ίδιοι αλλά εκείνοι που προκάλεσαν βία.

Όσον αφορά το Κράτος και την Βία, τα έχει προσωποποιήσει ο Αισχύλος στον «Προμηθέα Δεσμώτη» σαν τα δίδυμα, αχώριστα αδέλφια που δεν γίνεται να καταργηθούν αφού δεν έχουμε βρει μέχρι τώρα καλύτερο τρόπο πολιτεύματος από τη Δημοκρατία. Όμως κάποτε, όπως χαρακτηριστικά λέει ο Αισχύλος με τη φωνή του Προμηθέα θα ‘ρθει εκείνη η μέρα που τίποτα δεν θα μπορεί να εμποδίσει την ανθρωπότητα να φτάσει στην ευημερία.

Προϋποθέτει μόνον έναν εξελιγμένο πολιτισμό όπου όλοι οι άνθρωποι θα μπορούν να εκπαιδεύονται από παιδιά ώστε να γνωρίζουν τον μηχανισμό καθώς και τις αιτίες των πράξεων και των βίαιων συμπεριφορών τους, οδηγούμενοι από το πνεύμα τους που είναι το έλλογο θεϊκό στοιχείο κάθε ανθρώπου και κατοικεί μέσα στην συνείδησή του σαν έκτη αίσθηση, κι όχι από το ένστικτο, τις εμμονές ή τον εγωισμό που κάνουν τον άνθρωπο χειρότερο κι από το πιο φονικό ζώο.

Ως προς τούτο μπορούν να βοηθήσουν πρωταγωνιστικά οι ανθρώπινες τέχνες -κυρίως ο κινηματογράφος και το θέατρο- που σήμερα στην πλειονότητά τους είναι τελματωμένες λόγω της έλλειψης ανθρωπιστικού οράματος και σκοπού.

Ακούγεται ωραίο αλλά δύσκολο βάσει των όσων περιγράφετε υπό τις παρούσες συνθήκες.

Φαίνεται δύσκολο αλλά είναι θέμα ανθρωπιστικής παιδείας και κυρίως ειδικής εκπαίδευσής και θεωρώ ότι σήμερα αυτό το επιζητούν όλοι οι άνθρωποι μπροστά στα σύγχρονα αδιέξοδα που ζούμε.

Ιδιαίτερα η Ευρώπη η οποία έχοντας ζήσει τον περασμένο αιώνα την κόλαση των πολέμων, των δικτατοριών, των εμφυλίων και του ολοκαυτώματος έχει κάθε λόγο να επιζητά συνειδητά την συναίνεση και την διαλλακτικότητα για έναν μέλλον χωρίς άλλο σκοτάδι. Είναι στο χέρι των απανταχού συνειδητοποιημένων ανθρώπων ώστε να συμβάλουν με νηφάλιο και ορθολογικό τρόπο στην πλοήγηση του «σκάφους» προς τον σωστό προορισμό.

Είστε αισιόδοξος ως προς αυτό;

Ναι, γιατί σε κάθε περίπτωση βλέπω μόνο τα θετικά. Τα δε αρνητικά τα εκλαμβάνω  ως αστοχίες που κάποια στιγμή θα εκλείψουν αφού προξενούν μόνο κακό και στην πραγματικότητα αυτό δεν το θέλει κανένας άνθρωπος.

«Ουδείς εκών κακός» λέει ο Πλάτωνας. Το ίδιο και οι κοινωνίες. Κανένας δηλαδή άνθρωπος δεν επιδιώκει να γίνει δυστυχισμένος... γίνεται όμως δυστυχισμένος από τον εγωισμό, τον φόβο ή το πείσμα του. Αυτό είναι το πραγματικό κακό, η δυστυχία. Η απουσία δηλαδή του «καλού» που είναι ο σεβασμός του ανθρώπου προς τον εαυτό του και κυρίως ο σεβασμός των υπολοίπων άλλων προς αυτόν.
 

Πιστεύετε ότι είναι καθαρά πολιτικό το ζήτημα της εξέλιξης ή της πραγματοποίησης κάθε συλλογικού οράματος;

Επιτρέψτε μου να πω ότι κάθε πολιτικό όραμα προκύπτει μέσα από μια ιδέα προτού αυτή να γίνει πράξη. Οι ιδέες αντλούνται είτε από την ενορατικότητα της ποίησης είτε από τον στοχασμό της φιλοσοφίας. Εκτός κι αν ο πολιτικός είναι ταυτόχρονα και στοχαστής όπως ήταν ο Περικλής που ολοκλήρωσε μεγαλοφυώς την αθηναϊκή Δημοκρατία και δεν αρκέστηκε στην ισονομία, στις ίσες ευκαιρίες των πολιτών ούτε καν στην Ελευθερία που είχαν αλλά πρόσθεσε το πιο ουσιώδες. Αυτό που ήταν η απάντηση στο πιθανό ερώτημα κάποιου:
-«Καλά όλ’ αυτά τα προνόμια, αλλά για ποιο σκοπό τα έχω;»
-«Για την ευχαρίστηση της καθημερινής μας συνύπαρξης» θα του απαντούσε ο Περικλής προσθέτοντας ως τελικό σκοπό: την ευχαρίστηση της καρδιάς και της ψυχής. Παρεμπιπτόντως τον ίδιο σκοπό έχει και η τέχνη κατά τον Αριστοτέλη λέγοντάς την «οικεία ηδονή». Διατύπωση που δεν έχει ποτέ αμφισβητηθεί από την θεωρία της τέχνης.

Κάτι που ο Περικλής δεν πρόλαβε να ζήσει αφού «έφυγε» από τον λιμό..

Ναι, όμως άφησε πίσω του ένα αθάνατο μοντέλο πολιτικής δράσης, ανθρωπιστικής σκέψης και πολιτικού πολιτισμού διαρκώς επίκαιρο που δε θα πάψει ποτέ να εμπνέει. Να προσθέσω επίσης ότι το θέμα της αναζήτησης της ανθρώπινης ευημερίας, διαμορφώθηκε και κορυφώθηκε φιλοσοφικά και πολιτικά σαν εφικτό μοντέλο σκέψης και πράξης στην δική του εποχή, δηλαδή τον 4^ο αιώνα π.Χ..
Έχει καταγραφεί μοναδικά αυτό το επίπεδο πολιτισμού στο έργο Ικέτιδες από τον Ευριπίδη που παρουσιάζει την σκέψη του Σωκράτη και του Περικλή. Και οι δύο ήταν αφιερωμένοι στην αναζήτηση της Αλήθειας, των πραγματικών δηλαδή αιτιών κάθε επιλογής όπου η γνώση τους μπορούσε να προβλέψει τα αποτελέσματα των πράξεων κάθε ανθρώπου και κατά συνέπεια την ευημερία ή την κακοδαιμονία μιας κοινωνίας.

Ενάντια στον ανιδιοτελή αυτόν τρόπο σκέψης τους (που αναζητούσε τη σωτηρία όλης της Πόλης) βρισκόταν ο ενστικτώδης Κλέωνας αλλά και οι Σοφιστές όπως ο Γοργίας, ο Ιππίας και ο Πρόδικος που η αναμφισβήτητη ευφυΐα και η ικανότητά τους στο λέγειν χρησιμοποιούνταν ως εργαλείο πειθούς με κίνητρο την απόκτηση κύρους, προσωπικού μεγαλείου αλλά και χρημάτων. Έτσι οι τελευταίοι διαμόρφωσαν «επισήμως» και για πρώτη φορά ένα υποκειμενικό μοντέλο επιβίωσης ως ατομικής σωτηρίας, το κοινώς «καθένας για την πάρτη του».

Ο Σωκράτης καταδικάστηκε το 399 π.Χ. με μόλις 30 ψήφους διαφορά. Με τον θάνατό του σταμάτησε η καλλιέργεια και η εξέλιξη των ορίων της δημιουργικής σκέψης του δυτικού πολιτισμού ενώ ξεκίνησε ο σταδιακός αφανισμός της αθηναϊκής Δημοκρατίας και η επικράτηση της Ρώμης με έμβλημα τη δύναμη της κυριαρχίας. Ό,τι ακολούθησε είναι η αναπαραγωγή του σεναρίου ζωής με την στάση που διαμόρφωσαν και επέβαλαν οι τότε σοφιστές και ο Κλέωνας.

Σήμερα μπροστά στο αδιέξοδο της κλιματικής αλλαγής που είναι βασισμένο στον τρόπο σκέψης των σοφιστών, διακυβεύεται ακόμα και η αναστροφή των πόλων του πλανήτη και μας κάνει εξ ανάγκης να δοκιμάσουμε τον άλλο δρόμο, αυτόν που άφησαν στη μέση ο Σωκράτης και ο Περικλής.

Είπατε προηγουμένως ότι ο τρόπος των Τεχνών σήμερα είναι σχεδόν τελματωμένος λόγω έλλειψης ανθρωπιστικού οράματος και σκοπού. Τι εννοείτε;

Η τέχνη από την ίδρυσή της έχει σκοπό την καλαισθητική συγκίνηση ώστε να θεραπεύει την ανθρώπινη ψυχή. Το θέατρο ή ο κινηματογράφος οφείλουν να καλλιεργούν το πνεύμα μας με κοινές, πανανθρώπινες αλήθειες που να μας ενώνουν και να μας απαλλάσσουν από φόβους και όχι να μας δημιουργούν καινούργιους.

Ο θεατής μέσα στην σημερινή σύγχυση και την πολυφωνία αν δεν λάβει ένα ισχυρό θετικό μήνυμα, αδυνατεί να ξεχωρίσει και να αξιολογήσει ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος. Μπορεί δηλαδή να επικρατήσει ως «καλό» όχι αυτό που είναι ωφέλιμο και θεραπευτικό αλλά το ακριβώς αντίθετο, αυτό που αποδομεί την ευαισθησία, την πίστη και τον ενθουσιασμό για τον άνθρωπο και για τη ζωή βάζοντας στη θέση του τη σύγχυση, την αμφιβολία και την απαισιοδοξία, γενικότερα την δυστοπία αντί της ουτοπίας.

Είναι επιστημονικά πλέον τεκμηριωμένη η βεβαιότητα πως όποιες ιδέες και λέξεις εγκαθίστανται μέσα στους νευρώνες μας, ο εγκέφαλός μας αυτόνομα τις κάνει πράξεις είτε αυτές είναι καλές, είτε είναι εγκληματικές.

Μιλήστε μας για την πανδημία και για τον τρόπο αντιμετώπισής της.

Πρόκειται για άλλη μια ακόμα πανδημία μέσα στην διάρκεια της ιστορίας. Η διαφορά είναι πως στο παρελθόν δεν υπήρχε τέτοια ταχύτητα ενημέρωσης και κινητοποίησης όλων των κρατών και των θεσμών για την αντιμετώπισή της. Αυτό το θεωρώ ένα μεγάλο βήμα μπροστά για την επανεκτίμηση της ζωής, που όταν ανεβαίνει η αξία της, ανεβάζει πολύ υψηλότερα και την ευθύνη και το συνειδησιακό κόστος των εμπλεκομένων  σε κάθε είδους ενέργειες κατά της ζωής.

Ως προς το θέμα διαχείρισης της πανδημίας πρέπει να παραγκωνισθούν οι αντιπαραθέσεις σε πολιτικό επίπεδο. Σε όλα τα υπόλοιπα θέματα η αντιπαράθεση επιβάλλεται γιατί μπορεί να συμβάλλει σε πιο λογικές αποφάσεις.
Όμως στο σοβαρό θέμα της πανδημίας δεν πρέπει να χαθεί αυτή η μοναδική ευκαιρία να υπάρξει ειλικρινής συνομιλία και συνεργασία. Η αντιπαράθεση κι ο ανταγωνισμός για την διαχείριση αυτής της κατάστασης, δημιουργεί μόνο σφάλματα ενώ μια βαθιά συναινετική πολιτική απόφαση των κομμάτων σίγουρα θα αλλάξει την ψυχολογία του κόσμου αλλιώς θα συρρικνωθούμε κι άλλο αριθμητικά από το πλήθος των διαφόρων ασθενειών που αυξάνονται από το άγχος.

Σχετικά με το Εθνικό Θέατρο που τώρα δοκιμάζεται λόγω των πρόσφατων γεγονότων που όλοι γνωρίζουμε, τι έχετε να μας πείτε;

Το Εθνικό θέατρο πρέπει να βρει τον δρόμο του κρατώντας όλες τις μέχρι τώρα θετικές κατακτήσεις του, αναδεικνύοντας τον ανεξερεύνητο πλούτο της ελληνικής γραμματείας που είναι αντικείμενο παγκόσμιου ενδιαφέροντος, συνδυαστικά με τα διαχρονικά κλασσικά και χρηστικά έργα της παγκόσμιας γραμματείας, για να εκπαιδεύουν μεθοδικά το κοινό κάθε ηλικίας ή παιδείας χωρίς πειραματισμούς, δημιουργώντας έτσι αισθήματα πηγαίου ενθουσιασμού και συγκίνησης, απορρίπτοντας κάθε είδος σοβαροφάνειας, επίδειξης και κομπασμού.

Επιβάλλεται να αναδειχθεί η σοφία και η μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα σε κάθε της μορφή, μέσα από την ποίηση και την λογοτεχνία. Της γλώσσας που οι λέξεις της εμπεριέχουν την ερμηνεία της σημασίας τους και που η γνώση και η εκφορά της είναι θεραπευτική και αναγεννητική. Τέλος χρειάζεται να εδραιωθεί ο θεσμός με μια λογική υποδειγματική λειτουργία, διαφάνειας και αξιολόγησης ώστε να γίνει αντιπροσωπευτικό παράδειγμα των ιδεών, της παιδείας και του σκοπού της τέχνης με την επίγνωση ότι όταν υπηρετείται ο Λόγος και η Αλήθεια μπορούν να επιτευχθούν τα πάντα.