Ίων Δραγούμης: Εκτελείται από βενιζελικούς – Ποιος ήταν ο πολιτικός που ερωτεύτηκαν με πάθος οι γυναίκες και μίσησαν θανάσιμα οι αντίπαλοί του

Μια μέρα σαν σήμερα, 31 Ιουλίου του 1920, ο Ίων Δραγούμης δολοφονήθηκε στην (σημερινή) οδό Βασιλίσσης Σοφίας (τότε Κηφισίας), σχεδόν απέναντι από το Χίλτον - όπου έχει ανεγερθεί αναμνηστική στήλη - από άνδρες της υπηρεσίας σωματοφυλακής του Βενιζέλου.

Είναι ακριβώς η επόμενη ημέρα μετά την απόπειρα δολοφονίας του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Λυών και τα πολιτικά πάθη στην Ελλάδα είναι οξυμένα!

Ως ηθικοί αυτουργοί, διατάξαντες την εκτέλεση, κατηγορήθηκαν οι Παύλος Γύπαρης (διοικητής του παρακρατικού σώματος που συνέλαβε τον Δραγούμη - απών όμως κατά τη σύλληψη και την εκτέλεση), Εμμανουήλ Ρέπουλης (αντιπρόεδρος και επικεφαλής στο εσωτερικό της κυβερνήσεως του απουσιάζοντος στο εξωτερικό Ελευθερίου Βενιζέλου), Εμμανουήλ Μπενάκης (παλαιός υπουργός του Βενιζέλου, κατηγορηθείς, μετά θάνατον όμως, από τον ίδιον τον Γύπαρη στο δικαστήριο του 1935 ως διατάξας την εκτέλεση).

Δεν προέκυψαν όμως επαρκείς αποδείξεις εις βάρος τους και αθωώθηκαν στη δίκη που έγινε το Νοέμβριο του 1922 υπό την επαναστατική κυβέρνηση Πλαστήρα-Γονατά. Επικεφαλής του αποσπάσματος ήταν ο λοχίας Σαρτζέτης. Λέγεται ότι, ο Ίων Δραγούμης συνελήφθη πηγαίνοντας στο γραφείου του περιοδικού «Πολιτική Επιθεώρηση», που εξέδιδε τότε, για να γράψει άρθρο που να καταγγέλλει την απόπειρα δολοφονίας κατά του Βενιζέλου. Ο ίδιος ο Βενιζέλος, στο Παρίσι, όταν του ανήγγειλαν τη δολοφονία του Δραγούμη αναφώνησε συγκλονισμένος: «Φρικτό! Φρικτό! Φρικτό!».

Τα δημοσιεύματα της εποχής

Κι αν πεις για τον Τύπο της εποχής; Συνηθίζουμε να λέμε αβασάνιστα για τη σημερινή χειραγωγούμενη ενημέρωση λες, και υπήρχε ποτέ στην Ελλάδα… ελεύθερος Τύπος.

Στις 30 Ιουλίου του 1920 έγινε δολοφονική απόπειρα εναντίον του Βενιζέλου στο σταθμό της Λυών στο Παρίσι. Η απόπειρα, η οποία αρχικά παρουσιάστηκε στην Ελλάδα ως επιτυχημένη, ξεσήκωσε στην Αθήνα τους οπαδούς του Βενιζέλου, που επιδόθηκαν σε βανδαλισμούς εναντίον των αντιβενιζελικών εφημερίδων και μελών της αντιπολίτευσης. Την επόμενη μέρα, 31 Ιουλίου, ο Ίων Δραγούμης - που προβλεπόταν ότι θα ήταν ο επόμενος πρωθυπουργός - δολοφονήθηκε από στρατιωτικό απόσπασμα. Διαβάστε τι έγραψαν οι εφημερίδες της εποχής… Η εφημερίδα «Σκριπ», επικαλούμενη την κατάθεση ενός Ρώσου στρατιωτικού που ήταν αυτόπτης μάρτυς, υποστήριξε ότι ο Δραγούμης ήταν άοπλος και έπεσε νεκρός από τους πυροβολισμούς του αποσπάσματος. Η εφημερίδα «Ελεύθερος Τύπος» έγραψε ότι ο Δραγούμης πυροβόλησε έναν στρατιώτη του αποσπάσματος, αστόχησε και ο στρατιώτης τον τραυμάτισε στο στήθος με τη λόγχη του. Οι «Καιροί» δημοσίευσαν ότι ο Δραγούμης λογχίστηκε και πέθανε στην προσπάθειά του να διαφύγει. Τέλος η «Πατρίς» παρουσίασε τον Δραγούμη σαν γκάνγκστερ της εποχής να πυροβολεί κατά του στρατιωτικού αποσπάσματος μέσα από το αυτοκίνητο του, εν κινήσει και στη συνέχεια λογχίζεται από έναν στρατιώτη του αποσπάσματος…

Ποιοι ήταν οι Γυπαραίοι

Με το πέρασμα των χρόνων η ιστορία των «Γυπαραίων», των Δημοκρατικών Ταγμάτων των απαρτιζομένων, κυρίως, από συμπατριώτες του και συμπολεμιστές του Βενιζέλου, πήρε διαστάσεις που ξέφευγαν κατά πολύ από τα όρια της αλήθειας. Σε αυτές τις ομάδες οπλοφόρων, πολλές ιστορικές αναφορές χρεώνουν πράξεις αντιποίνων και εγκλημάτων με αποκορύφωμα την εκτέλεση του Ίωνα Δραγούμη. Η εκτέλεση αυτή προπαγανδίζεται, κυρίως, από τη συντηρητική παράταξη (τους βασιλόφρονες μέχρι πριν από χρόνια) έως και σήμερα. Ο Ιων Δραγούμης έχει λάβει τη μορφή μάρτυρα, εξαιτίας της εκτέλεσης του, που χρεώθηκε στους «Γυπαραίους». Ο Δραγούμης φαίνεται ότι έπεσε θύμα του Διχασμού. Τα καυστικά άρθρα του και γενικότερα ο λόγος του, που επηρέαζε βαθύτατα τους αντιβενιζελικούς σε συνθήκες έξαρσης των πολιτικών παθών, συντέλεσαν στην στοχοποιήση του. Είναι αναγκαίο να επισημανθεί ότι η συγκρότηση των Δημοκρατικών Ταγμάτων υπήρξε το αντιστάθμισμα στους επιστράτους του Ιωάννη Μεταξά, που ουκ ολίγες φορές τα προηγούμενα χρόνια είχαν ξυλοκοπήσει, εξευτελίσει , δολοφονήσει και λεηλατήσει φιλελεύθερους.

Διαβάστε πώς περιγράφεται η δολοφονιά του Δραγούμη από δημοσίευμα της εποχής: «... ο επί κεφαλής ταύτης Σαρτζέτης σταματά δια των λέξεων “αυτού, αυτού” μετά δε την στάσην της, απευθυνόμενος προς τον Δραγούμην του λέγει “στάσου, θα σε σκοτώσωμεν”, συγχρόνως δε τον ώθει μετά σκαιότητος προς το πεζοδρόμιον, τον τοποθέτει προ του προτειχίσματος με μέτωπον προς την οδόν επί του άκρου της οποίας παρατάσσονται αμέσως οι στρατιώται προς ους δίδεται αμέσως το παράγγελμα “πυρ”. Μια ομοβροντιά διασχίζει τον ορίζοντα, και ο Δραγούμης όστις, κατ΄αυτήν πίπτει νεκρός, αλλά και κατ΄αυτού άπνου πεσόντος και δια δευτέραν φοράν εκκενούσι τα όπλα των οι δολοφόνοι και μετ΄αυτό λογχίζουν το άψυχο σώμα. Η ιατρική έκθεσις πιστοποιεί δεκατρία τραύματα πυροβόλου όπλου, πέντε δια ξιφολόγχης, κάταγμα τέλειον του δεξιού μηριαίου οστού»...

Ποιος ήταν ο Ίων Δραγούμης

Ο Ίων (Ιωάννης) Δραγούμης, ήταν το πέμπτο από τα ένδεκα παιδιά της οικογένειας και δεύτερος γιος του Στέφανου Δραγούμη που διετέλεσε πρωθυπουργός μετά το κίνημα στο Γουδί το 1909 και της Ελισάβετ Δραγούμη, το γένος Κοντογιαννάκη, ο Ίων Δραγούμης γεννήθηκε στην Αθήνα το Σεπτέμβριο του 1878. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και το 1899 μπήκε στη διπλωματική υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών. Από το 1899 μπήκε στο διπλωματικό κλάδο και υπηρέτησε διαδοχικά ως υποπρόξενος, κατόπιν απαίτησής του, στο Μοναστήρι και εν συνεχεία στην Ανατολική Μακεδονία, στο Προξενείο Σερρών, στην Ανατολική Ρωμυλία στο Προξενείο του Πύργου και στη Θράκη, στο Προξενείο της Φιλιππούπολης.

Κατά την περίοδο των Νοεμβριανών του 1916, όταν οι Επίστρατοι δολοφόνησαν δεκάδες Μικρασιάτες πρόσφυγες ως βενιζελικούς και συνέλαβαν τον πατέρα της Πηνελόπης Δέλτα, ο Δραγούμης δεν πήρε θέση και μάλλον φάνηκε να επικροτεί τη βία των Επιστράτων. Ο Δραγούμης εμφανίζεται με έναν υποτιμητικό έως και ρατσιστικό λόγο κατά των Μικρασιατών, των νησιωτών της Μυτιλήνης, της Χίου, της Σάμου, της Ρόδου και Κύπρου. Ιδιαιτέρως βρίσκονται στο στόχαστρό του οι Κρητικοί: «Έχει και τους Κρητικούς, που ήταν πάντα μισθοφόροι»…

Με την κατάρρευση της μοναρχίας και την επιστροφή της Κυβέρνησης Ε. Βενιζέλου το 1917 στην Αθήνα, εξορίστηκε στην Κορσική, μαζί με άλλους επιφανείς Έλληνες της εποχής όπως τον Ιωάννη Μεταξά, τον Δημήτριο Γούναρη, τον Γεώργιο Πεσμαζόγλου. Ο Δραγούμης αντιτάχθηκε στην πολιτική του Βενιζέλου για την ενσωμάτωση της Ιωνίας στην Ελλάδα· θεωρούσε ότι το εγχείρημα ήταν στρατιωτικά ανέφικτο και ότι ο στόχος θα έπρεπε να είναι η δημιουργία ενός κοινού ελληνοτουρκικού μικρασιατικού κράτους και όχι ενός καθαρά ελληνικού.

Ακόμα και τον Φεβρουάριο του ’19, όταν η Ελλάδα βρισκόταν στο στρατόπεδο των νικητών και επίκειντο οι μεταπολεμικές διευθετήσεις, ο Δραγούμης κατήγγειλε τις «κοινές ελπίδες» και «την ελπίδα του κοινού κέρδους» που είχαν οι «Αγγλογάλλοι ιμπεριαλιστές και ο Βενιζέλος».

Θυελλώδεις έρωτες και πάθη

Ο Ίων Δραγούμης, πέρα από τον πολιτικό του βίο, είναι γνωστός και για τη θυελλώδη προσωπική του ζωή λόγω της σχέσης του με δύο σημαντικές προσωπικότητες της εποχής του, τη συγγραφέα Πηνελόπη Δέλτα και την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη.
Γράφει ο συγγραφέας Νώντας Τσίγκας:
Έχει απομείνει στη μνήμη μας η εικόνα της Πηνελόπης Δέλτα ως της Κυρίας με τα Μαύρα. Η ίδια γράφει πως φόρεσε τα "μαύρα" (για να μην τα ξαναβγάλει ποτέ ως τον θάνατό της) από τη μέρα εκείνη του 1908 στην Πόλη που έδωσε οριστικό τέλος στον (αλλοπρόσαλλο όσο και ανολοκλήρωτο) έρωτά της με τον Δραγούμη? έναν έρωτα που κρατούσε από τις μέρες της Αλεξάνδρειας του 1905. Την ίδια ακριβώς χρονιά ο Δραγούμης θα συναντηθεί με την ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη. H θυελλώδης και πολυκύμαντη ερωτική σχέση του Δραγούμη με την κατά πολύ νεότερή του και διαφορετικής ιδιοσυγκρασίας ηθοποιό Μαρίκα Κοτοπούλη θα δημιουργήσει προβλήματα και διαρκείς προστριβές με το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον του, καθώς αυτό δεν εγκρίνει τη σχέση αυτή. Δεν μπορούν να του επιτρέψουν να παντρευτεί τη θεατρίνα, μια γυναίκα ενδεχομένως ελαφρών ηθών και φυσικά κατώτερης κοινωνικής τάξης. Παραβλέπουν, φυσικά, το σπουδαίο ταλέντο, την έντονη και κάποιες φορές πρωτοποριακή, μέχρι εκείνη τη στιγμή, διαδρομή στην ελληνική θεατρική σκηνή της νεαρότατης ηθοποιού, η οποία επρόκειτο να αναδειχθεί σε μία από τις μεγαλύτερες Ελληνίδες ηθοποιούς του 20ού αιώνα».
Ο Φρέντυ Γερμανός, στο βιβλίο του «Εκτέλεση» περιγράφει το πως αντιμετώπισε τη δολοφονία του Ίωνα η Κοτοπούλη: «… μένει για μια στιγμή ακίνητη – ύστερα ορμάει στο πάτωμα κι αρχίζει να γδέρνει με τα νύχια της τα σανίδια. Τα νύχια της γεμίζουν αίμα – το ξύλο μπαίνει βαθιά μέσα στα νύχια της. "Ποτέ άλλοτε δεν ένιωσα τόσο βαθιά τον θάνατο μέσα μου"».

Ο Δραγούμης ως πολιτικός

Ιδεαλιστής, υπέρμαχος του δημοτικισμού, προοδευτικός και ταυτόχρονα συντηρητικός, άθεος και αντικομφορμιστής, κοσμοπολίτης και εθνικιστής, ιδανικός εραστής και υποστηρικτής της ελευθερίας του έρωτα σε εποχές που κανείς δεν εναντιωνόταν στα σεπτά ήθη, συγκρουσιακός αλλά και διπλωμάτης, ο Ίων Δραγούμης είναι μια εξέχουσα χαρισματική προσωπικότητα της εποχής του. Προκαλεί φανατικούς έρωτες, φανατικά μίση, πάθη…

Ο πατριωτισμός και η ακεραιότητα του Δραγούμη αναγνωρίστηκαν κυρίως από τους ομοϊδεάτες του που αντιπροσώπευαν και το ελληνοκεντρικό πνεύμα της εποχής, αλλά οι πολιτικές του ιδέες έγιναν αντικείμενο αντιπαραθέσεων και διαφορετικών αναγνώσεων από όλους τους ιδεολογικούς χώρους στο μέλλον.

Στα μεταπολεμικά χρόνια, και συγκεκριμένα με εκκίνηση την εκτροπή του 1965 (Ιουλιανά, Αποστασία), ο Ανδρέας Παπανδρέου επανάφερε τη σκέψη του Δραγούμη στο προσκήνιο, όταν τον επικαλέστηκε για να επαναδιατυπώσει μια εναλλακτική εκδοχή της Μεγάλης Ιδέας, πέρα από το χώρο της Δεξιάς «εθνικοφροσύνης»: τον «προοδευτικό εθνικισμό». Σε άρθρο του στην εφημερίδα «Το Βήμα» της 23ης Αυγούστου 1966 γράφει: Ένας που εκφράζει καλά το ιδανικό της Εθνικής Αναγέννησης είναι ο Ίων Δραγούμης, που έγραφε το 1905: «Είναι σκληρή η ιδέα πως χάνεται η Πόλη, αλλά δεν με ταράζουν βυζαντινά όνειρα τόσο, όσο η γνώση πως, είτε έχουμε είτε δεν έχουμε την Πόλη, είμαστε μέτριοι, ψόφιοι, κακομοιριασμένοι, κοιμισμένοι και μέτριοι, μέτριοι. Οι λέξεις: «Να πάρουμε την Πόλη» είναι σύμβολο, που δεν σημαίνει «Να ξαναφτιάσουμε την βυζαντινή αυτοκρατορία», αλλά «Να είμαστε δυνατοί». Έτσι το ιδανικό της ποσοτικής αυξήσεως μετατίθεται σε ιδανικό ποιοτικής αυξήσεως. Να είμαστε δυνατοί. Πρέπει να κινητοποιηθούν οι Έλληνες που δεν φέρουν την ελληνικότητά τους σαν βάρος ή ατυχία, που θα θέσουν στόχους μεγάλους και τολμηρούς»...

Το τέλος.. προβλέψιμο

Σε απόσπασμα από το ημερολόγιό του, ο Ίων Δραγούμης, στις 2 Νοεμβρίου του 1919, διαβλέπει προφητικά τον θάνατό του και περιγράφει τον ίδιο θαμμένο κάτω από τη γη: «Το παράπονο του πεθαμένου. Στη γη είμαι και με τρώει το σκουλήκι. Ποιος με θυμάται; Μνημόσυνα μου κάνουν στις 40 μέρες και έπειτα για το χρόνο και έπειτα για δυο-τρία χρόνια ακόμη, στον τάφο μου που μου ρίχνουν λουλούδια. Αραιά και πού κανένας φίλος ή συγγενής ή φίλη μού ρίχνουν από κανένα λουλούδι στο μνήμα, ή νοερώς σύντομα στιγμιαία ακόμα. Κυκλάμινο αποσκιερό φύτρωσε μια μέρα ανθρώπινη στο μνήμα μου κοντά και το στόλισε, άθελά του, και αυτό».