Η τομάτα της Σαντορίνης με φόντο τη θάλασσα

Παραλία Βλυχάδας, στη Σαντορίνη, στο νότιο τμήμα του νησιού, με τους εντυπωσιακούς γεωλογικούς σχηματισμούς, περίπου 10 χλμ. από τα Φηρά – την Χώρα του νησιού.

Εκεί, βρίσκεται το Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας «Δ. Νομικός», το οποίο, ιδρύθηκε το 2014 και ξεναγεί τον επισκέπτη αλλά και τον ντόπιο στην ιστορία και την παράδοση του τόπου, τον τρόπο παραγωγής του πελτέ ντομάτας, και παράλληλα, τον μυεί στον πολιτισμό και στην εκπαίδευση.

Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: o Δημήτριος Νομικός ξεκινά να παράγει τοματοπολτό στη βιοτεχνία προβιομηχανικής τεχνολογίας, στη Μεσαριά το 1915. Το 1922 φτιάχνει στο Μονόλιθο, ένα από τα πρώτα εργοστάσια κονσερβοποιίας ‘στα Βαλκάνια’, όπως και ο ίδιος έλεγε, με τεχνολογία αιχμής της εποχής φερμένη από το εξωτερικό.

Το 1945, ο Γιώργος Νομικός, γιος του Δημητρού, κτίζει το εργοστάσιο στη Βλυχάδα, στο κέντρο της πιο παραγωγικής περιοχής ντομάτας στη Σαντορίνη, δυναμικότητας 3.500 κοφινιών την ημέρα, και λειτουργεί την πρώτη σαιζόν χωρίς καν οροφή. Η παραγωγική περίοδος διαρκεί από τον Ιούνιο έως τον Αύγουστο, με την όψιμη ντομάτα να έρχεται από την περιοχή του Πύργου. Μέσα στο εργοστάσιο δημιουργείται και μια μικρή μονάδα κυτιοποιείου, που κατασκευάζει τις κονσέρβες από φύλλα λευκοσιδήρου, ενώ η καύσιμη ύλη του ατμολέβητα είναι αρχικά κάρβουνο από την Κύμη Ευβοίας και αργότερα μαζούτ.

Από το 1952 έως την παύση

Τον χειμώνα του 1952, κατά τη διάρκεια μιας νεροποντής, ο χείμαρρος από το δρόμο σπάει την πόρτα της μεγάλης αυλής, μπαίνει στο εργοστάσιο και παρασύρει στη θάλασσα προϊόντα και μηχανήματα, προσχώνοντας το εργοστάσιο με λάσπη σε ύψος 2.30 μέτρων. Τη επόμενη χρονιά κτίζονται οι αποθήκες στην πάνω πλευρά της αυλής, ενώ το 1956 το εργοστάσιο επιβιώνει από το μεγάλο σεισμό.

Εκείνη την χρονιά, ο Γιώργος Νομικός επεκτείνει τη δραστηριότητα του και στην Κω με ένα ακόμα εργοστάσιο. Την εποχή εκείνη λειτουργούν στο νησί 9 εργοστάσια, η παραγωγή βρίσκεται στο απόγειό της και τα προϊόντα φορτώνονται σε καΐκια από την παραλία και πωλούνται σε όλη την Ελλάδα, έχοντας πλεονέκτημα την πρωιμότητα της παραγωγής.

«Το πρώτο καΐκι που έφευγε ήταν εκείνο για Βόλο και Θεσσαλονίκη, το πιο μακρινό δρομολόγιο, ενώ το δεύτερο καΐκι έφευγε για Πειραιά» μας ενημερώνει, κατά τη διάρκεια της ξενάγησής μας στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας, ο κ. Αντώνης Βάλβης. Οπως ο ίδιος μας συστήθηκε, «είμαι εδώ από 7 ετών, έκανα μεροκάματα, ενώ ο πατέρας μου δούλευε φύλακας και επιστάτης», συνεχίζοντας την ξενάγηση στους χώρους του μουσείου, με τις μηχανές, τα εργαλεία, τα στάδια παραγωγής του πελτέ ντομάτας.

Με το πέρασμα των χρόνων, ο τουρισμός άρχισε να αναπτύσσεται ραγδαία, η δε καλλιέργεια της ντομάτας να συρρικνώνεται δραματικά, αναγκάζοντας το εργοστάσιο να παύσει οριστικά τη λειτουργία του, μετά την τελευταία καλοκαιρινή παραγωγή του 1981.

Το εργοστάσιο

«Το μυστικό για τον ποιοτικό πολτό ντομάτας είναι η θερμοκρασία, να είναι στους 80 – 90 βαθμούς Κελσίου» μας είπε ο κ. Βάλβης, στο πλαίσιο της ξενάγησής μας στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας, το οποίο μέσα από τα μηχανήματα και τα εκθέματα ακολουθεί την πορεία καλλιέργειας, επεξεργασίας και παραγωγής τομάτας. Τα εκθέματα του μουσείου περιλαμβάνουν μηχανές επεξεργασίας από το 1890, παλιά χειρόγραφα βιβλία του εργοστασίου, παλιά εργαλεία, τις πρώτες ετικέτες, φωτογραφίες καθώς και οπτικοακουστικό υλικό με μαγνητοσκοπημένες αφηγήσεις ανθρώπων που εργάστηκαν στο εργοστάσιο.

*Εκπαιδευτικά προγράμματα, πραγματοποιούνται στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας «Δ.Νομικός» καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Εικαστικά και μουσικά εργαστήρια για παιδιά δημοτικού, μουσικό εργαστήρι για ενήλικες, ιστορικές συναντήσεις για έφηβους και ενήλικες, μουσικοκινητικά εργαστήρια για παιδιά δημοτικού, για γονείς με παιδιά, για παιδιά ειδικής αγωγής συμπεριλαμβάνονται στο πρόγραμμα έως και τον Απρίλιο του 2019 (www.santoriniartsfactory.gr).

Info

-Το Βιομηχανικό Μουσείο Ντομάτας «Δ. Νομικός» βρίσκεται στην Παραλία Βλυχάδα Σαντορίνης. Λειτουργεί Τρίτη – Κυριακή, ώρες 10.00 – 18.00. Τιμή εισιτηρίου 5 ευρώ, παιδιά έως 12 ετών δωρεάν (τηλ. 22860 85141).

Tips

-Ντοματάκι Σαντορίνης: Το άνυδρο μικρόκαρπο ντοματάκι Σαντορίνης ξεκίνησε να καλλιεργείται στο νησί στα τέλη του 19ου αιώνα. Δεν ποτίζεται αλλά ευδοκιμεί λόγω της πρωινής υγρασίας που κρατάει το ελαφρύ ηφαιστειογενές χώμα της Σαντορίνης με την ελαφρόπετρα που περιέχει. Εχει χαρακτηριστική γεύση, χοντρή φλούδα, μικρό καρπό και υψηλά σάκχαρα, που την κάνουν αποδοτική στην παραγωγή πελτέ.

-Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας «Δ. Νομικός»: Τρεις είναι οι κεντρικοί άξονες που δραστηριοποιείται: ο πρώτος άξονας εκπροσωπείται από το καλλιτεχνικό πρόγραμμα του «SANTORINI ARTS FACTORY» που παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, με ποικίλα θεάματα και εικαστικές εκθέσεις, ο δεύτερος άξονας εστιάζει στην εκπαίδευση (στο νησί, ζουν περισσότερα από 3.000 παιδιά, στο σύνολο των 26.000 περίπου, μόνιμων κατοίκων) και ο τρίτος αναφέρεται στην Ιστορία & Παράδοση.

-Η εταιρία: Το 1971 αρχίζουν οι πρώτες εξαγωγές και η Δ. Νομικός, ανώνυμη εταιρία πια, επεκτείνεται στην ηπειρωτική Ελλάδα με νέο εργοστάσιο στην Αλίαρτο Βοιωτίας. To 1981, παύει η λειτουργία του εργοστασίου στη Βλυχάδα, και παράλληλα, ανοίγει νέο εργοστάσιο στον Δομοκό Φθιώτιδας, το οποίο μαζί με της Αλιάρτου, επεξεργάζονται σήμερα, μέσα σε 12 μόλις ώρες, την ποσότητα ολόκληρης της παραγωγικής περιόδου του κάποτε σύγχρονου εργοστάσιου της Βλυχάδας. Το 2017 πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια νέου εργοστασίου της εταιρίας στο Μικρό Ευύδριο Φαρσάλων. Σήμερα, η «Δ. Νομικός Α.Ε.» διαθέτει τέσσερα εργοστάσια, Αλίαρτος, Δομοκός, Φάρσαλα, Tepecik – Τουρκία.