Κνωσός: Το λίκνο του Μινωικού πολιτισμού

Η ΚΝΩΣΟΣ, στο νομό Ηρακλείου, και μόλις 5 χλμ. νοτιοανατολικά της πόλης του Ηρακλείου, είναι το σημαντικότερο και λαμπρότερο κέντρο του Μινωικού Πολιτισμού. Αναπτύσσεται πάνω στο ύψωμα της Κεφάλας μέσα σε ελιές, αμπέλια και κυπαρίσσια και δίπλα της ρέει ο ποταμός Καίρατος (ο σημερινός Κατσαμπάς). Σύμφωνα με την παράδοση, η Κνωσός αποτέλεσε την έδρα του βασιλιά Μίνωα και πρωτεύουσα του κράτους του.  Το πρώτο ανάκτορο χτίστηκε περίπου το 2000 π.Χ.

Με το χώρο του ανακτόρου της Κνωσού συνδέονται οι συναρπαστικοί μύθοι του Λαβύρινθου με τον Μινώταυρο και του Δαίδαλου με τον Ικαρο. Στην ελληνική μυθολογία, ο Λαβύρινθος – σύνθετη οικοδομική κατασκευή- φτιάχτηκε από τον μηχανικό Δαίδαλο για λογαριασμό του μυθικού βασιλιά της Κρήτης, Μίνωα. Αιτία ήταν να απομονώσει τον Μινώταυρο.

Αναφορές στην Κνωσό, το ανάκτορό της και το Μίνωα γίνονται στον Ομηρο (ο κατάλογος πλοίων της Ιλιάδας αναφέρει ότι η Κρήτη απέστειλε 80 πλοία υπό τις διαταγές του βασιλιά της Κνωσού, Ιδομενέα. Οδύσσεια, τ 178-9), στο Θουκυδίδη (αναφορά στο Μίνωα), στον Ησίοδο και Ηρόδοτο, στο Βακχυλίδη και Πίνδαρο, στον Πλούταρχο και Διόδωρο το Σικελιώτη. Η περίοδος ακμής της πόλης ανάγεται στη μινωική εποχή (2000 - 1350 π.Χ.), κατά την οποία αποτελεί το βασικότερο και πολυπληθέστερο κέντρο της Κρήτης. Και σε μεταγενέστερες περιόδους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο και αναπτύσσεται ιδιαίτερα, όπως στην ελληνιστική εποχή.

Οι πρώτες ανασκαφές

Ηταν το 1878 όταν η Κνωσός εντοπίστηκε από τον Ηρακλειώτη έμπορο Mίνωα Kαλοκαιρινό. Ακολούθησαν οι συστηματικές ανασκαφές το 1900 από τον Αγγλο Sir Arthur Evans, οι οποίες συνεχίστηκαν έως το 1931 με την ανακάλυψη του ανακτόρου, μεγάλου τμήματος της μινωικής πόλης και των νεκροταφείων.

Η πόλη της Kνωσού κατοικήθηκε συνεχώς από τα τέλη της 7ης χιλιετίας έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Η νεολιθική εποχή χαρακτηρίζεται από το στάδιο της τεχνολογικά εξελιγμένης αγροτικής ζωής (λίθινα εργαλεία και υφαντικά βαρίδια). Οι κάτοικοι από τροφοσυλλέκτες γίνονται οι ίδιοι παραγωγοί (γεωργοί και κτηνοτρόφοι). Ο πληθυσμός του οικισμού στα τέλη της Υστερης Νεολιθικής Εποχής υπολογίζεται σε 1.000 - 2.000 κατοίκους.
Στην Εποχή του Χαλκού, η οποία χαρακτηρίζεται από την κατεργασία του χαλκού, συνεχίζεται πιθανόν η ανάπτυξη του οικισμού. Ωστόσο, κατά τις εργασίες που έγιναν για την κατασκευή του ανακτόρου καταστράφηκαν πολλά παλιότερα κτίσματα. Ο οικισμός, πλέον, αναφέρεται ως Ko-no-so στα κείμενα της Γραμμικής Γραφής Β΄ του 14ου αι. π.X. Γύρω στο 1700 π.Χ. πιθανόν ένας μεγάλος σεισμός καταστρέφει την Κνωσό και οδηγεί σε εργασίες μεγάλης κλίμακας στην πόλη και στο ανάκτορο. Η πόλη της Κνωσού αναπτύχθηκε σε μεγάλη έκταση και ο πληθυσμός της υπολογίστηκε από τον Arthur Evans γύρω στους 80.000 κατοίκους.
Το 1450 π.Χ., μετά από μερική καταστροφή της Κνωσού, εγκαθίστανται στην πόλη, Μυκηναίοι, χωρίς όμως να ξανακτίσουν τα ανάκτορα. Από τις μεταγενέστερες εποχές χαρακτηριστικό δείγμα μνημείου αποτελεί η Επαυλη του Διονύσου (2ος αι. μ.X.), ιδιωτική ρωμαϊκή περίστυλη οικία με θαυμάσια ψηφιδωτά δάπεδα που εικονίζουν το Διόνυσο.

Τα μνημεία

Το Aνάκτορο της Kνωσού, το μεγαλύτερο από τα κέντρα της μινωικής εξουσίας ήταν πολυώροφο, χτισμένο με πελεκητούς δόμους και διακοσμημένο με θαυμάσιες τοιχογραφίες που απεικόνιζαν πιθανόν θρησκευτικές τελετές. Κάλυπτε έκταση 22.000 τ.μ., η δε πρόσβαση γινόταν από τρεις εισόδους που βρίσκονταν στη βόρεια, τη δυτική και τη νότια πλευρά του.

Γύρω από την κεντρική αυλή αναπτύσσονται τέσσερις πτέρυγες. Στη δυτική πλευρά του ανακτόρου υπάρχουν συγκεντρωμένες οι αίθουσες των τελετών στους επάνω ορόφους, οι δημόσιες αποθήκες με τα μεγάλα πιθάρια, τα ιερά, τα θησαυροφυλάκια καθώς επίσης και η αίθουσα του θρόνου. Στο νοτιοδυτικό τμήμα του ανακτόρου βρίσκεται η Δυτική Αυλή και η Δυτική Είσοδος που οδηγεί στο Διάδρομο Πομπής, που ήταν διακοσμημένος με τοιχογραφίες («Πρίγκιπας με τα κρίνα»). Στην αριστερή πλευρά του διαδρόμου βρίσκονται τα Προπύλαια και τα περίφημα Διπλά Κέρατα, ένα από τα ιερά σύμβολα της μινωικής θρησκείας.
Στην ανατολική πλευρά του Ανακτόρου αναπτύσσονταν τα βασιλικά διαμερίσματα, στα οποία οδηγούσε το επιβλητικό μεγάλο κλιμακοστάσιο, τα δωμάτια του προσωπικού και ένα ιερό. Από τα σημαντικότερα δωμάτια είναι η αίθουσα των Διπλών Πελέκεων και το Διαμέρισμα της Βασίλισσας με την τοιχογραφία των δελφινιών. Στα βόρεια και ανατολικά του διαμερίσματος της βασίλισσας βρίσκονται οι βασικές αποθήκες καθώς επίσης και ο Διάδρομος του Ζατρικίου (ένα είδος σκακιού).

Στη βόρεια πτέρυγα κυριαρχεί το λεγόμενο «Tελωνείο», μία δεξαμενή καθαρμών και ένα λιθόκτιστο θέατρο. Από το θέατρο ξεκινάει Πλακόστρωτος Δρόμος που οδηγούσε στο Μικρό Ανάκτορο. Τέλος, στη νότια πτέρυγα υπήρχε το μεγαλοπρεπές νότιο Πρόπυλο.

*

ΣΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ, στο κέντρο της πόλης, εκτίθενται τα πολυάριθμα, εξαιρετικής τέχνης, ευρήματα από το ανάκτορο, αγγεία, σκεύη, ειδώλια, το αρχείο πινακίδων της Γραμμικής Β γραφής, καθώς και τα πρωτότυπα των τοιχογραφιών.

Info

-Ωρες λειτουργίας καθημερινά 08.00 – 20.00, τελευταία είσοδος 19.45. Τιμές εισιτηρίων 15 ευρώ (ολόκληρο), 8 ευρώ (μειωμένο), ενιαίο (Κνωσός + αρχαιολογικό μουσείο Ηρακλείου) 16 ευρώ και 8 ευρώ αντίστοιχα (τηλ. 2810 231940).

-Σημαντικά οικοδομήματα της Κνωσού είναι η Νότια Οικία, η Βασιλική Επαυλη, η Ανεξερεύνητη Οικία, ο Ξενώνας ή Καραβάν Σεράι στο δρόμο Ηρακλείου – Κνωσού, ο Βασιλικός Τάφος – Ιερό.

-Το 2018 την Κνωσό, σύμφωνα με στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (ΕΛΣΤΑΤ), επισκέφτηκαν 855.663 επισκέπτες, έναντι 634.710 το 2017. Ο Ιανουάριος του 2019 κατέγραψε μείωση 37% σε σχέση με τον αντίστοιχο του 2018. Συγκεκριμένα καταγράφηκαν 3.166 επισκέπτες έναντι 5.028 πέρυσι.