Παραδοσιακά έθιμα στη Δράμα: Οι Αράπηδες, οι Μπουμπούγεροι και ο γάμος

Στη Δράμα, τις ημέρες των Θεοφανείων, τα έθιμα καλά κρατούν, σε αρκετά χωριά του νομού. Το Μοναστηράκι, ο Ξηροπόταμος, το Παγονέρι, ο Βώλακας, η Καλή Βρύση, η Πετρούσα και οι Πύργοι πρωταγωνιστούν εκείνες τις μέρες.

Την Κυριακή 5 Ιανουαρίου 2020, παραμονή των Θεοφανείων, στο κτίριο του Πολιτιστικού Συλλόγου Μοναστηρακίου, στις 9.00 το βράδυ, ξεκινάει η προετοιμασία μύησης, και ομάδα παιδιών περιδιαβαίνει τους δρόμους του χωριού, χτυπώντας στα σταυροδρόμια τα κουδούνια των «Αράπηδων», προαναγγέλλοντας το έθιμο της επόμενης μέρας.

Ανήμερα των Θεοφανείων, στις 15.00, στην πλατεία του Μοναστηρακίου (4 χλμ. από Δράμα) αναβιώνει το δρώμενο των «Αράπηδων», με το θίασο -την «τσέτα»- να αποτελείται από τους «Αράπηδες», τις «Γκιλίγκες», τους «Παππούδες» και τους «Τσολιάδες».

Την ημέρα των Θεοφανείων, Δευτέρα 6 Ιανουαρίου, στην Καλή Βρύση (22 χλμ. από Δράμα), από τις 10 το πρωί, αναβιώνουν τα «Μπαμπούγερα», άντρες μεταμφιεσμένοι ζωόμορφα, ζωσμένοι με βαριά κουδούνια, οι οποίοι με το σακίδιο στάχτης που κρατούν στο χέρι χτυπούν τον κόσμο για να ξορκίσουν το κακό.

Στις 7 Ιανουαρίου, στις 3 το μεσημέρι, τα χορευτικά τμήματα του Πολιτιστικού Συλλόγου Καλής Βρύσης, έχουν χορευτική εκδήλωση, ενώ οι «Μπαμπούγεροι»  κυκλοφορούν στους δρόμους. Το έθιμο κορυφώνεται στις 8 Ιανουαρίου, στις 2 το μεσημέρι, με την αναπαράσταση σατυρικού διονυσιακού γάμου.

Αρκούδες

Στους Πύργους (21 χλμ. από Δράμα), η τέλεση του δρώμενου «Αρκούδες», ξεκινάει από το πρωί των Θεοφανείων και διαρκεί τρεις μέρες. Οι άντρες μεταμφιέζονται σε «Αρκούδες» που φορούν ολόσωμες προβιές και στη μέση έχουν κουδούνια. Αλλες μεταμφιέσεις είναι γιατρός, έγκυος, ζητιάνος, αστυνόμος, «γκελίγκα» κ.ά.

Στις 18.00, ξεκινάει η γύρα του χωριού καταλήγοντας στην πλατεία, όπου χορεύουν και γλεντούν καθ΄ όλη τη διάρκεια της νύχτας, υπό τους ήχους της γκάιντας, της μακεδονικής λύρας και του νταχαρέ. Η αγρυπνία λέγεται «νταβανίσκα».

Την άλλη μέρα (7 Ιανουαρίου), στις 18.00 γίνεται γλέντι μαζί με τις «Αρκούδες» στην πλατεία. Στις 8 Ιανουαρίου, το μεσημέρι στην πλατεία, αναβιώνει το δρώμενο της «Μπάμπως» (μαμή), η οποία όλη τη χρονιά βοηθούσε στο να γεννήσουν ευκολότερα οι έγκυες γυναίκες. 

Μπάμπιντεν

Στην Πετρούσα (14 χλμ. από Δράμα), αναβιώνει το «Μπάμπιντεν» ένα δρώμενο που οι ρίζες χάνονται στο βάθος του χρόνου και αποβλέπει στην καλοτυχία, τη γονιμότητα, την καρποφορία, την απελευθέρωση της γης από τα δεσμά του χειμώνα.

Κυρίαρχο σύμβολο του εθίμου είναι η καμήλα, και βασικά πρόσωπα του δρώμενου οι «Χαράπηδες» με τις τραγόμορφες μεταμφιέσεις. Η πομπή ξεκινάει στις 8.30 το βράδυ των Θεοφανείων με μικρή γύρα με χορούς, τραγούδια και κουδούνια.

Στις 7 Ιανουαρίου, στις 12 το μεσημέρι, ξεκινάει η μεγάλη γύρα, με την καμήλα, υπό τους ήχους τοπικών μουσικών οργάνων, και τη συνοδεία «Αράπηδων». Στις 8 Ιανουαρίου, στις 16.00, στην αυλή του δημοτικού σχολείου αναβιώνει το δρώμενο της «Μπάμπως». 

Το δρώμενο της Μπάρας και ο παραδοσιακός γάμος

Στο Βώλακα (36 χλμ. από Δράμα), στις 6 Ιανουαρίου, στις 11 το πρωί, στην πλατεία αναβιώνει το δρώμενο της «Μπάρας». Ρίχνουν στο σιντριβάνι, πρώτα τον παπά, τον πρόεδρο του χωριού και ακολουθούν οι νεόνυμφοι της περασμένης χρονιάς και όσοι το επιθυμούν.

Τα μεσάνυχτα γίνεται το «κλέψιμο» αντικειμένων. Μπαίνουν κρυφά στα σπίτια αυτών που έχουν κορίτσια για παντρειά και «κλέβουν» διάφορα αντικείμενα τα οποία συγκεντρώνουν στην πλατεία. Την επομένη, 7 Ιανουαρίου, στις 10 το πρωί, γίνεται ο πλειστηριασμός των κλεμμένων αντικειμένων. Την ίδια μέρα αναβιώνει το δρώμενο των «Αράπηδων», στην πλατεία του χωριού, στις 14.00.

Στις 8 Ιανουαρίου, ημέρα του «Μπάμπιντεν», γίνεται αναπαράσταση παραδοσιακού γάμου στις 2 το μεσημέρι, και μετά την τελετή ακολουθεί γλέντι με τη συμμετοχή του κόσμου, ενώ την ίδια μέρα, στις 16.30, στην πλατεία του Βώλακα, εξελίσσεται το δρώμενο με τις  «Αρκούδες», μεταμφιεσμένοι με δέρματα που καλύπτουν όλο το σώμα, μεγάλη μάσκα και κουδούνι κρεμασμένο στη μέση. Δρουν κατά ομάδες με αρχηγό τον «Αρκουδιάρη».

*

Το Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας εκδίδει για το έτος 2020 και για 11^η συνεχή χρονιά ημερολόγιο τοίχου, που το αφιερώνει στον «παραδοσιακό γάμο στη Δράμα».

Tips

-Αράπηδες: Οι «Αράπηδες» φορούν μαύρες ποιμενικές κάπες που καλύπτουν ολόκληρο το σώμα και υψικόρυφες προσωπίδες από δέρματα αιγοπροβάτων. Στη μέση τους κρεμούν τρία μεγάλα κουδούνια ή μπατάλια, και στα χέρια τους έχουν ένα μεγάλο ξύλινο σπαθί και ένα σακουλάκι στάχτη του Δωδεκαήμερου. Την «τσέτα» συνοδεύουν τοπικοί οργανοπαίχτες με παραδοσιακά όργανα (τρίχορδη μακεδονική λύρα, κεμενέ και νταϊρέ).

-Μωμόγεροι: Είναι το έθιμο που αναβιώνει τη δεύτερη μέρα του νέου έτους, σε χωριά όπου υπάρχουν εγκατεστημένοι πρόσφυγες από τον Πόντο (Σιταγροί, Καλλίφυτο κ.ά.). Πρόκειται για ένα είδος λαϊκού παραδοσιακού θεάτρου, το οποίο συνδυάζει χορό και παντομίμα και συμμετέχουν χορευτές μεταμφιεσμένοι σε γέροντες.

-Παγονέρι: Στο Παγονέρι (60 χλμ. από Δράμα), οι προετοιμασίες μύησης ξεκινούν το βράδυ της 5^ης Ιανουαρίου, στις 21.00, στο σπίτι του «Αράπη». Το δρώμενο των «Χαράπηδων», αντίστοιχο εκείνο των «Αράπηδων», αναβιώνει ανήμερα των Θεοφανείων, 6 Ιανουαρίου. Το πρωί της 7ης Ιανουαρίου, οι μεταμφιεσμένοι εμφανίζονται και πάλι στο χωριό, γυρίζοντας όλα τα σπίτια.

-Ξηροπόταμος: Στον Ξηροπόταμο (7 χλμ. από Δράμα), γιορτάζονται οι «Αράπηδες», 6 και 7 Ιανουαρίου, με αποκορύφωμα την εκδήλωση στις 3 το μεσημέρι της 7^ης Ιανουαρίου. Την ομάδα – την «τσέτα»- εκτός από τους «Αράπηδες» συμπληρώνουν οι «Εύζωνες» που συμμετέχουν ως γαμπροί, οι «Γκελίγκες» (νύφες) νεαροί άνδρες μεταμφιεσμένοι με τη γυναικεία τοπική ενδυμασία, και οι «Μάνγκουδες» (παλιάτσοι) με λευκά ρούχα, μαύρη κάλτσα στο κεφάλι με τρύπες για τα μάτια και τη μύτη, μικρά κουδούνια στη μέση, με ψεύτικη καμπούρα και κρατούν ένα σακούλι με στάχτη από το Δωδεκαήμερο και μια ξύλινη μαγκούρα.