«Είμαι ο πολιτικός σου προϊστάμενος και σε διατάζω να αποσύρεις τους στρατιώτες. Δεν θα επιτρέψω αυτή την ανυπακοή»- με αυτά τα λόγια αντιμετώπισε ενώπιος ενωπίο ο πρόεδρος της Βολιβίας, Λουίς Άρσε, τον επίδοξο πραξικοπηματία και μέχρι εκείνη τη στιγμή του στρατού Χουάν Χοσέ Σούνιγα. Η κρίση στη χώρα της Λατινικής Αμερικής ξεκίνησε την Τετάρτη (26/06), όταν τεθωρακισμένα οχήματα εμβόλισαν τις πόρτες του προεδρικού μεγάρου στη Λα Παζ. Ο πρόεδρος Άρσε, έκανε λόγο για μία «πρωτοφανή απόπειρα πραξικοπήματος» και κάλεσε τους πολίτες να προστατεύσουν τη Δημοκρατία.
Πολλοί βλέπουν τον 60χρονο αριστερό πρόεδρο ως αντίπαλο των -υποστηριζόμενων από την Ουάσινγκτον- πολιτικών της ελεύθερης αγοράς και του νεοφιλελευθερισμού. Ο Άρσε, που σπούδασε οικονομικά στο Λονδίνο, υπηρέτησε ως υπουργός Οικονομίας στην κυβέρνηση του Έβο Μοράλες. Ο Μοράλες, πρώτος ιθαγενής πρόεδρος της Βολιβίας και επικεφαλής των συνδικάτων των εργατών καλλιεργειών κόκας, υπηρέτησε ως αρχηγός του κράτους, από το 2006 έως το 2019. Η μακρόχρονη θητεία του τον κατέστησε εξέχουσα μορφή της λατινοαμερικανικής Αριστεράς. Την αποχώρησή του από το προεδρικό αξίωμα ακολούθησε μία σύντομη θητεία της Ζανίν Άνιες για να αναλάβει, τον Νοέμβριο του 2020, ο Άρσε.
Από το «βολιβιανό θαύμα» στη χειρότερη ύφεση των τελευταίων 40 ετών
Η καριέρα του σημερινού προέδρου της Βολιβίας, αντανακλά την οικονομική πορεία της χώρας, από την άνθηση στη χρεοκοπία. Ο ίδιος, εργάστηκε στην Κεντρική Τράπεζα της Βολιβίας από το 1987 έως το 2006, πριν αναλάβει να διαχειριστεί, υπό τον Μοράλες, το «βολιβιανό θαύμα» της εκτόξευσης τιμώς μετάλλων και υδρογονανθράκων. Όταν ανέλαβε καθήκοντα προέδρου της χώρας, όμως, αυτή είχε ήδη πληγεί από την πανδημία του κορονοϊού αλλά και τις εντάσεις που πυροδότησε η καθαίρεση του Μοράλες το 2019, κατά την οποία σημειώθηκαν πολυπληθείς διαδηλώσεις στους δρόμους των πόλεων, οι οποίες και γνώρισαν την άγρια καταστολή του στρατού.
Το 1990, οι νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις κατέστησαν τη Βολιβία σημαντικό παραγωγό ενέργειας ενώ η Παγκόσμια Τράπεζα την κατέταξε, από χώρα χαμηλού εισοδήματος, σε μεσαίου. Το ποσοστό των βολιβιανών που ζούσαν σε συνθήκες ακραίας φτώχειας μειώθηκε στο 15%, ενώ έγιναν έργα υποδομών, όπως η κατασκευή αυτοκινητοδρόμων και τελεφερίκ. Μεγάλη ανάπτυξη γνώρισαν και τα αστικά κέντρα. Από το 2014, όμως, τα εισοδήματα των πολιτών άρχισαν να μειώνονται.
Το 2020, με την ανάληψη των καθηκόντων της προεδρίας, ο Άρσε άρχισα να μιλάει για τη χειρότερη ύφεση που συνάντησε η χώρα εδώ και 40 χρόνια. Πρόσφατα, απευθυνόμενος στους Βολιβιανούς πολίτες, υπογράμμισε ότι, η παραγωγή βενζίνης και ντίζελ δεν κάλυπτε πλέον την εθνική κατανάλωση και ότι, η κυβέρνηση, θα υποχρεώνονταν να εισάγει, το 86% του ντίζελ και το 56% της βενζίνης της, εξαιτίας ετων ελλείψεων σε παραγωγή και έρευνα. Συν τοις άλλοις, τα νοικοκυριά δεινοπαθούν από τις συνεχείς αυξήσεις στις τιμές των τροφίμων.
Η απόπειρα πραξικοπήματος της Τετάρτης ήρθε μετά από μήνες εντάσεων και πολιτικών αντιπαραθέσεων μεταξύ Άρσε και του -πάλαι ποτέ- πολιτικού συμμάχου του, Μοράλες, σχετικά με το ποιος θα διατηρήσει τον έλεγχο του κυβερνώντος κόμματος. Ήρθε και εν μέσω μία σοβαρής οικονομικής κρίσης, της οποίας τις κυβερνητικές απόπειρες για αντιμετώπιση, έχουν «παγώσει» οι κοινωνικές αντιδράσεις. Για παράδειγμα, στο Κογκρέσο, οι βουλευτές που πρόσκεινται στον Μοράλες επέμεναν συστηματικά να ματαιώνουν τις προσπάθειες του Άρσε να ρυθμίση το χρέος της χώρας, ώστε να εκτονωθεί μέρος των πιέσεων.
Μία χώρα στα άκρα
Ο Μοράλες, ο οποίος απολαμβάνει την υποστήριξη από τους αγρότες και τους συνδικαλιστές, προφανώς δεν αρκέστηκε να αφήσει τον Άρσε να διεκδικήσει την επανεκλογή του χωρίς αντίπαλο. Αφού επέστρεψε από την εξορία, ο χαρισματικός λαϊκιστής ανακοίνωσε πέρυσι τα σχέδιά του να κατέβει στις προεδρικές εκλογές του 2025, πυροδοτώντας μια σκληρή μάχη για τον έλεγχο ενός διασπασμένου MAS. Ο καθένας προσπαθεί να αυξήσει την υποστήριξη για τον εαυτό του - και να υπονομεύσει τον πρώην σύμμαχό του. Αυτός ο πολιτικός αγώνας έχει παραλύσει τις κυβερνητικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση της βαθύτερης οικονομικής απόγνωσης και οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η κοινωνική αναταραχή θα μπορούσε να είναι εκρηκτική.
«Ο Άρσε δεν έχει το χάρισμα, τις πολιτικές ικανότητες και την κληρονομιά του Έβο. Αλλά ελέγχει τον κρατικό μηχανισμό», δήλωσε ο Μπέντζαμιν Γκένταν, διευθυντής του Προγράμματος Λατινικής Αμερικής στο Κέντρο Ουίλσον που εδρεύει στην Ουάσιγκτον. «Κανονικά, οι επερχόμενες εκλογές θα λειτουργούσαν ως βαλβίδα πίεσης. Αλλά με την υποψηφιότητα του Έβο να βρίσκεται στον αέρα, την αντιπολίτευση διχασμένη και την οικονομία σε σύγχυση, η Βολιβία είναι ξεκάθαρα στα άκρα».
«Η χώρα διήρχετο μίαν κρίσην»
Κατά τη διάρκεια της απόπειρας πραξικοπήματος, ο Σούνιγα αναφέρθηκε στην πολιτική κρίση, λέγοντας σε δημοσιογράφους ότι, ο στρατός, έχει κουραστεί από τις εσωτερικές διαμάχες και επεδίωκε «την αποκατάσταση της Δημοκρατίας». «Αφουγκραζόμαστε την κραυγή του λαού επειδή, για πολλά χρόνια, μία ελίτ είχε πάρει τον έλεγχο της χώρας», είπε, και πρόσθεσε πως οι πολιτικοί, «καταστρέφουν τη χώρα. Δείτε που βρισκόμαστε, σε τι κρίση μάς έχουν αφήσει. Οι ένοπλες δυνάμεις σκοπεύουν να αποκαταστήσουν τη Δημοκρατία, να την κάνουν πραγματική», ισχυρίστηκε.
Η ραγδαία εξελισσόμενη κρίση ξεκίνησε νωρίς το απόγευμα, όταν οι δρόμοι της Λα Παζ άρχισαν να γεμίζουν στρατιώτες. Ο πρόεδρος Άρσε, έγραψε στο Twitter ότι η ανάπτυξη των στρατευμάτων ήταν παράτυπη και, λίγο αργότερα, ο ίδιος αλλά και άλλα πολιτικά πρόσωπα, έκαναν λόγο για απόπειρα πραξικοπήματος. Η απόπειρα καθαίρεσης του εν ενεργεία προέδρου, ωστόσο, φαινόταν να στερείται ουσιαστικής υποστήριξης. Ακόμα και οι αντίπαλοι του Άρσε έσπευσαν να αποκηρύξουν την εξέγερση.
Οι πολιτικές αναταραχές δεν είναι άγνωστες στους Βολιβιανούς – και το 2019, η πολιτική κρίση που αντιμετώπιζε η χώρα οδήγησε στην ανατροπή του προέδρου Μοράλες. Την περασμένη Τετάρτη, και όσο η κρίση ήταν σε εξέλιξη, στο τετ α τετ που είχε με τον Σούνιγα στο προεδρικό μέγαρο, ο Άρσε, περιτριγυρισμένος από τους υπουργούς του, είπε στον στρατιωτικό: «Είμαστε εδώ, σταθεροί στην Κάζα Γκράντε, για να αντιμετωπίσουμε κάθε απόπειρα πραξικοπήματος. Χρειαζόμαστε τον βολιβιανό λαό στο πλευρό μας». Λιγότερο από μία ώρα αργότερα, ανακοίνωσε τους νέους επικεφαλής του στρατού, του ναυτικού και της αεροπορίας. Ευχαρίστησε τον λαό που βρέθηκε στο πλευρό του, την αστυνομία της χώρας και τους περιφερειακούς συμμάχους που του συμπαραστάθηκαν. Στη συνέχεια είπε ότι οι αυτοί που κινήθηκαν εναντίον του, «λερώνουν τη στολή» του στρατού. Στη συνέχεια, ο νεοδιορισθείς αρχηγός του στρατού Χοσέ Γουίλσον Σάντσεθ, διέταξε τους στρατιώτες που είχαν κινητοποιηθεί, «να επιστρέψουν στις μονάδες τους». Τα τεθωρακισμένα άρχισαν να υπαναχωρούν από το προεδρικό μέγαρο ακολουθούμενα από εκατοντάδες στρατιώτες, ενώ οι ειδικές δυνάμεις της αστυνομίας έστησαν μπλόκα έξω από το κτίριο το οποίο φρουρείται αυστηρά, επί 24ώρου βάσης.
