Τα apps που εντοπίζουν τον κορονοϊό και απειλούν άμεσα την ιδιωτικότητα

Στη γνωστή σειρά του Netflix, Black Mirror, στο επεισόδιο Nosedive, η κοινωνική δραστηριότητα των πολιτών είναι συνδεδεμένη με μια εφαρμογή μέσω της οποίας κάθε άνθρωπος βαθμολογείται για τη συμπεριφορά του. Αξιολογείται το αν είπε καλημέρα χαμογελαστά ή το αν εξυπηρέτησε ευγενικά έναν πελάτη, καθώς και όλη η ψηφιακή του δραστηριότητα. Με αυτή την εφαρμογή, μπορούσε ένας αόρατος κρατικός μηχανισμός να γνωρίζει τα πάντα για τον καθένα. Και μπορεί πριν από μερικούς μήνες να φαινόταν περισσότερο σενάριο επιστημονικής φαντασίας, μέρος του δυστοπικού μέλλοντος που παρουσιάζει η σειρά Black Mirror, αλλά την εποχή του κορονοϊού ένα τέτοιο σενάριο δεν φαντάζει τόσο εξωπραγματικό.

Εφαρμογές παρακολούθησης επαφών με σκοπό την ιχνηλάτηση κρουσμάτων κορονοϊού υπάρχουν ήδη στην Κίνα, τη Σιγκαπούρη, τη Ρωσία, το Ισραήλ και σε πολλές άλλες χώρες, αλλά η έλλειψη προστασίας της ιδιωτικότητας και η χρήση δεδομένων εγγύτητας ή θέσης, έχει προκαλέσει ανησυχία στους υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στη διεθνή και ευρωπαϊκή κοινότητα.

Δείτε εδώ τη λίστα με τις χώρες που χρησιμοποιούν εφαρμογές ιχνηλάτησης

Το προσεχές διάστημα, θα δούμε να «αναδύονται» περισσότερες σχετικές τεχνολογίες οι οποίες θα ιχνηλατούν κρούσματα μετάδοσης του ιού και οι υπέρμαχοι της ιδιωτικότητας προειδοποιούν πως σε αυτό το σημείο θίγεται το θέμα για την ισορροπία μεταξύ των οφελών προς τη δημόσια υγεία και των προσωπικών δεδομένων, του GDPR.

Σε πρόσφατο άρθρο των Financial Times, αναφέρεται ότι η χρήση δεδομένων εντοπισμού για την παρακολούθηση της νόσου έχει εφαρμοστεί στην Ιταλία, την Ισπανία, τη Νορβηγία και το Βέλγιο, ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο, η Πορτογαλία και η Ελλάδα πρόκειται να ακολουθήσουν. Είναι πολύ μεγάλος ο διάλογος αυτή την περίοδο και υπάρχει πολύ μεγάλη συζήτηση ώστε να αναπτυχθούν εφαρμογές παρακολούθησης επαφών. Τι θα πρέπει όμως να γνωρίζουμε για αυτά τα apps και πώς θα πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή, αν χρειαστεί τελικά να προασπίσουμε το αγαθό της δημόσιας υγείας με αυτό τον τρόπο;

Η Homo Digitalis είναι η πρώτη Μη Κερδοσκοπική Οργάνωση στην Ελλάδα με σκοπό την υπεράσπιση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στην ψηφιακή εποχή. Ευαισθητοποιούν το κοινό αναφορικά με τα ψηφιακά δικαιώματα του, οργανώνοντας δημόσιες εκστρατείες. Επίσης, συμμετέχει σε σχετικές δράσεις σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο και δημοσιεύει ενημερωτικό υλικό σε σχέση με αυτά τα ζητήματα.

Το ethnos.gr επικοινώνησε με την πρόεδρο της Homo Digitalis, Ελπίδα Βαμβακά, η οποία εξηγεί ποιος είναι ο στόχος των συγκεκριμένων εφαρμογών, αλλά και τι θα πρέπει να προσέξουμε σε περίπτωση που υιοθετηθεί στη χώρα μας μια τέτοια πρακτική με σκοπό τον έλεγχο της διασποράς του κορονοϊόυ.

Ο στόχος των Contact Tracing apps ή Proximity Tracing

Σύμφωνα με την κ. Βαμβακά, στόχος των διάφορων εφαρμογών είναι να στείλουν ειδοποίηση στο κινητό κάποιου και να τον ενημερώσουν ότι ένα από τα άτομα που συνάντησε στο πρόσφατο παρελθόν (και πιθανώς να μην το γνωρίζει προσωπικά) είναι ασθενής που έχει διαγνωσθεί ως φορέας του SARS-Cov-2. Η λειτουργία αυτή, μπορεί να επιτευχθεί χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνολογίες, όπως για παράδειγμα Bluetooth, WiFi ή GPS.

Βασικό ερώτημα αποτελεί το κατά πόσο υπάρχει εξοικείωση με τη χρήση τεχνολογιών, αλλά και πόσο διαδεδομένη είναι η χρήση smartphone στην ελληνική κοινωνία. Μία πρόσφατη έρευνα της PEW Research Center για την χρήση κινητών τηλεφώνων και smartphone αναφέρει ότι στην Ελλάδα μόλις το 29% των άνω των 50 ετών είναι κάτοχοι smartphone, όταν στις ηλικίες 18-34, το ποσοστό αυτό είναι 95%. Λαμβάνοντας υπόψη αυτόν τον αριθμό χρηστών, το βασικό επίπεδο γνώσης υπολογιστών και την ευαισθησία του προβλήματος, «η ανάπτυξη μιας τέτοιας τεχνολογίας μήπως ωφελήσει λιγότερο εκείνους που το χρειάζονται;», λέει η κ. Βαμβακά. 

Η νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα και οι προβληματισμοί

Η νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα δεν απαγορεύει τη δημιουργία μιας εφαρμογής. «Χρειαζόμαστε όμως πράγματι μία τέτοια εφαρμογή και θα μας λύσει κάποιο πρόβλημα αν την εντάξουμε στα μέτρα μας;», διερωτάται η πρόεδρος της Homo Digitalis.

«Μία βασική προϋπόθεση είναι αυτή η εφαρμογή να μπορεί να συμβάλλει ρεαλιστικά και να μειώσει σημαντικά τον αριθμό των μολύνσεων. Επομένως, η επικύρωση μιας τέτοιας αξιολόγησης είναι ευθύνη των επιστημόνων. Αν αποδειχθεί επιστημονικά ότι αυτή η εφαρμογή είναι το πρόσφορο, ανάλογο και κατάλληλο μετρό για να αντιμετωπίσουμε την πανδημία του κορονοϊού, τότε μπορεί να ξεκινήσει μία συζήτηση» αναφέρει.

«Σε χώρες όπως στις Φιλιππίνες, πυροβολούν όσους δεν εφαρμόζουν τα μέτρα και στην Παραγουάη κάνουν καψόνια» 

Σύμφωνα με την ίδια, τα δεδομένα κίνησης ή θέσης δεν αποδείχθηκαν τόσο χρήσιμα σε παλαιότερες επιδημίες, όπως εκείνη του Έμπολα ή σε άλλους ιούς. «Επίσης, τέτοια μέτρα μήπως ενέχουν κάποιον κίνδυνο διακρίσεων; Μήπως μπουν σε μία δυσανάλογη θέση περιθώριοποιημένες κοινότητες, οι οποίες για παράδειγμα δεν έχουν smartphone ή δεν χρησιμοποιούν smartphone. Αυτός είναι και ο προβληματισμός μας στη Ηοmo digitalis - τελικά πόσο πραγματικά βοηθά μία τέτοια εφαρμογή. Αν καταλήξουμε ότι αυτή είναι η λύση, πρέπει να την "ντύσουμε" με τις απαραίτητες εγγυήσεις».

Και συνεχίζει: «Σε χώρες όπως στις Φιλιππίνες, πυροβολούν όσους δεν εφαρμόζουν τα μέτρα και στην Παραγουάη κάνουν "καψόνια". Όσον αφορά στη Σιγκαπούρη, η οποία έχει και την πιο διαδεδομένη εφαρμογή, πρόκειται για μία χώρα η οποία δεν έχει καν στο Σύνταγμά της την προστασία των προσωπικών δεδομένων και τον σεβασμό στην ιδιωτική ζωή.  Επομένως, δεν μπορούμε να έχουμε εμείς, μία ευρωπαϊκή χώρα, ως υπόδειγμα μία χώρα η οποία δεν έχει την ίδια κουλτούρα, τις ίδιες αξίες, τα ίδια δικαιώματα για τους πολίτες της».

Ο Ευάγγελος Βενιζέλος μίλησε στο Open TV και την Νίκη Λυμπεράκη την προηγούμενη Τρίτη 7 Απριλίου για τους περιορισμούς που έχουν θέσει άλλες χώρες όσον αφορά στον κορονοϊό, την αναγκαιότητα αλλά και τη νομιμότητά τους, σε μία περίοδο που κάποια από αυτά τα μέτρα φέρνουν περιστολή δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, ανέφερε ότι αρκετές χώρες που ανήκουν στο Συμβούλιο της Ευρώπης αλλά όχι στην ΕΕ, έχουν ζητήσει να τεθούν σε καθεστώς εξαίρεσης και να ανασταλούν οι διατάξεις της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

«Εμείς δεν είμαστε σε κάτι τέτοιο», τονίζει η κ. Βαμβακά. Το σημαντικό που πρέπει να κατανοήσουμε και εμένα με χαροποιεί, είναι ότι το Σύνταγμα της Ελλάδας είναι ένα αρκετά φιλελεύθερο Σύνταγμα που προβλέπει και τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και τις προϋποθέσεις περιορισμού. Έχει πολύ μεγάλη διαφορά ο περιορισμός από την παρέκκλιση που αναφέρουν αυτές οι χώρες. Αυτό που έχει γίνει για παράδειγμα στην Ουγγαρία, είναι αναστολή όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τέθηκαν δηλαδή σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης. Δεν είναι το ίδιο αυτό που ζητάνε αυτές οι χώρες, ζητούν να γίνει παρέκκλιση από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και ουσιαστικά να μην τη λάβουν υπόψη», υπογραμμίζει.

Οι περιορισμοί που έχουν τεθεί στην χώρα μας προβλέπονται από το Σύνταγμα και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η Ελπίδα Βαμβακά εξηγεί: «Στη χώρα μας επιβλήθηκαν ως τώρα μέτρα με πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, τις οποίες εκδίδει η εκτελεστική εξουσία και κυρώθηκαν και με νόμο από τη Βουλή. Επομένως, όταν αυτά προβλέπονται ρητά, είναι για περιορισμένο χρονικό διάστημα και έχουν σαφή λήξη -επειδή τα μέτρα είναι έκτακτα- νομίζω ότι τουλάχιστον ως τώρα, οι περιορισμοί που έχουν εφαρμοστεί, όπως είναι οι περιορισμοί στην ελευθερία της κίνησης, είναι στα πλαίσια του Συντάγματος μας και της νομοθεσίας. Θέλω να πιστεύω ότι στη χώρα μας δεν θα δούμε τα περιστατικά που βλέπουμε στην υπόλοιπη Ευρώπη. Είναι πολύ ξεκάθαρο το άρθρο 48 του Συντάγματος της Ελλάδας που ορίζει κάποια πολύ αυστηρά μέτρα, όπως σε περίπτωση κατάστασης πολιορκίας για παράδειγμα, οπότε θεωρώ ότι εμείς δεν θα φτάσουμε σε τέτοια φαινόμενα», καταλήγει.

Κλειδί οι αρχές της αναλογικότητας, της διαφάνειας και της νομιμότητας

Οι τρεις αρχές που πρέπει να έχουμε κατά νου είναι η αρχή της αναλογικότητας -η οποία είναι πάρα πολύ σημαντική- να πάρουμε δηλαδή τα ανάλογα μέτρα, η αρχή της διαφάνειας -να ξέρουμε τι γίνεται, πού πάει και γιατί- και η αρχή της νομιμότητας, τονίζει η πρόεδρος της Homo Digitalis.

O Ευρωπαίος επόπτης ζήτησε την προηγούμενη Δευτέρα να δημιουργηθεί μία κοινή πανευρωπαϊκή προσπάθεια συντονισμένη σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ο οποίος έχει υπογραμμίσει ότι χαίρεται με όλη αυτή την προσπάθεια με την τεχνολογία, αλλά πρέπει να έχουμε πάντα υπόψη μας την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Ο Ευρωπαίος επόπτης τόνισε ότι οι καινούριες τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπιση του κορονοϊού θα πρέπει να αναπτύσσονται με τέτοιον τρόπο, ώστε να διασφαλίζονται οι αρχές του ιδιωτικού απορρήτου και προστασία δεδομένων ήδη από την αρχή. «Αυτό ονομάζεται προστασία δεδομένων ήδη από τον σχεδιασμό. Το ίδιο ζήτημα απασχόλησε την Τρίτη 7 Απριλίου την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, όπου τόνισαν ότι πρέπει να τηρηθεί η αρχή της ακρίβειας και της ελαχιστοποίησης των δεδομένων» αναφέρει η κ. Βαμβακά.

Λύσεις από ερευνητικές ομάδες

«Mία ευρωπαϊκή κίνηση η οποία ονομάζεται Paneuropean Privacy Preserving Proximity Tracing είναι η πιο καλά οργανωμένη ως τώρα», αναφέρει η πρόεδρος της Ηomo Digitalis.

«Αποτελείται από 130 επιστήμονες με σκοπό να βοηθήσουν εθνικές προσπάθειες για να δημιουργήσουν τέτοιες εφαρμογές, οι οποίες θα στηρίζονται στην ανωνυμοποίηση και τη διασυνοριακή διαλειτουργικότητα. Η συγκεκριμένη κίνηση θέλει να στηρίξει την εφαρμογή με Bluetooth, ενώ άλλες δύο ερευνητικές ομάδες έχουν δημοσιεύσει πιθανή λύση ανοικτού κώδικα», σημειώνει.

«Έχουν πάρει θέση και οι εποπτικές αρχές οι οποίες σε πάρα πολλές χώρες είναι υπέρ της δημιουργίας μίας εφαρμογής τέτοιου είδους, η οποία δεν θα πρέπει να γίνει από ιδιώτες αλλά από το κράτος». Στο ερώτημα αν υπάρχουν περιορισμοί στην περίπτωση ιδιωτικής πρωτοβουλίας για την εφαρμογή μιας τέτοιας τεχνολογίας απαντά: «Σε πιθανή δημιουργία εφαρμογής από ιδιωτική εταιρεία δεν υπάρχει προς το παρόν κάποια απαγόρευση, αλλά εδώ αναφερόμαστε σε μέτρα που μπορεί να αναλάβει η πολιτεία και να μας επιβάλει να τηρήσουμε. Δηλαδή, σε αυτές τις χώρες στην αρχή ξεκινάει εθελοντικά, αλλά ενδεχομένως να επιβληθεί ως υποχρέωση να χρησιμοποιούν οι πολίτες τη συγκεκριμένη εφαρμογή - και σε δεύτερο χρόνο αν ξεκινήσουν να το εφαρμόσουν δεν είναι απίθανο να το δούμε και ως υποχρέωση».

Τι πρέπει να προσέξουμε σε περίπτωση εφαρμογής μιας τέτοιας τεχνολογίας

Η πρόεδρος της Homo Digitalis τονίζει τα 14 σημεία που πρέπει να έχουμε υπόψιν σε περίπτωση που γίνει χρήση εφαρμογής ιχνηλάτησης επαφών:

1.  Πρέπει να είναι γραμμένοι οι όροι της εφαρμογής με πολύ απλό και κατανοητό τρόπο για το κοινό
2. Τα δεδομένα θέσης προστατεύονται από το απόρρητο των επικοινωνιών. Στον νομό 3471/2006 η επεξεργασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα πρέπει να περιορίζεται στο απολύτως απαραίτητο μέτρο για την εξυπηρέτηση των σκοπών της. Η εφαρμογή για τα δεδομένα που συλλέγονται πρέπει να χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την καταπολέμηση των αλυσίδων μόλυνσης από τον κορονοϊό και οποιαδήποτε άλλη χρήση πρέπει να εμποδίζεται
3. Η πληροφορία που μας ενδιαφέρει είναι οι επαφές των ατόμων και όχι το πού βρίσκονται, οπότε δεν χρειάζεται εξαρχής να αποθηκεύονται τοποθεσίες
4. Τεχνικές λύσεις για την αντιμετώπιση του κορονοϊού μπορούν να είναι αποτελεσματικές, μόνο αν υιοθετηθούν σε μεγάλη κλίμακα για να μπορέσει να γίνει πραγματικά ιχνηλάτηση,  Επομένως, πρέπει να υπάρχει κοινωνική αποδοχή μιας τέτοιας ιδέας, να έχει το κοινό τα εχέγγυα και την ασφάλεια
5. Μόνο τα ελάχιστα δεδομένα και μετα-δεδομένα που είναι απαραίτητα για το σκοπό της εφαρμογής θα πρέπει να αποθηκευτούν
6. Οι αρχές της κρυπτογράφησης και της ανωνυμοποίησης πρέπει να διασφαλίζουν την προστασία - και αν υπάρχει ανωνυμοποίηση πρέπει να εξηγούμε ξεκάθαρα πώς θα συμβεί
7. Δεν πρέπει να είναι μία δικαιολογία για να υπονομευθεί η ψηφιακή ασφάλεια των πολιτών
8. Σε περίπτωση εθελοντικής συλλογής δεδομένων για σκοπούς επιδημιολογικής έρευνας, που υπερβαίνει τον σκοπό μιας εφαρμογής, πρέπει να υπάρχει ρητή, σαφής και ξεχωριστή συγκατάθεση των ατόμων για τη διασύνδεση της εφαρμογής και πρέπει να είναι δυνατή η ανάκληση της ανά πάσα στιγμή.  Αυτή η συγκατάθεση δεν πρέπει να αποτελεί όμως προϋπόθεση για να χρησιμοποιήσει ο πολίτης την εφαρμογή
9. Τα αναγνωριστικά για την παρακολούθηση μέσω ασύρματης τεχνολογίας πρέπει να μην είναι ανιχνεύσιμα και να αλλάζουν συχνά
10. Να έχουν ρητή ημερομηνία λήξης τα μέτρα
11. Τα δεδομένα να μην μπορούν να οδηγήσουν στη δημιουργία προφίλ
12. Τα δεδομένα να διατηρούνται για το ελάχιστο χρονικό διάστημα και έπειτα να διαγράφονται
13. Σημαντική είναι η αποκεντρωμένη επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων
14. Να είναι ανοιχτού κώδικα η εφαρμογή, ώστε να μπορεί να ελεγχθεί από τον οποιονδήποτε ότι πράγματι σέβεται όλες αυτές τις αρχές και την ασφάλεια και δεν αποκρύπτει άλλα εμπορικά ή οικονομικά συμφέροντα

Ο Σνόουντεν και η αρχιτεκτονική της καταπίεσης

Προβληματισμένος για το μέλλον της δημοκρατίας και των θεσμών εν μέσω πανδημίας, εμφανίζεται ο Έντουαρντ Σνόουντεν. Μιλώντας στο Vice, o Σνόουντεν ανέφερε πως η συγκεκριμένη πανδημία ήταν προβλέψιμη. Στη συνέχεια, εξέφρασε τον προβληματισμό και την ανησυχία του για τη δημοκρατία και την ελευθερία των πολιτών σε όλον τον κόσμο λόγω της πανδημίας.

«Καθώς ο αυταρχισμός εξαπλώνεται, καθώς οι νόμοι έκτακτης ανάγκης πολλαπλασιάζονται, καθώς θυσιάζουμε τα δικαιώματά μας, θυσιάζουμε επίσης την ικανότητά μας να συλλάβουμε τη διαφάνεια σε έναν λιγότερο φιλελεύθερο και λιγότερο ελεύθερο κόσμο. Πιστεύετε πραγματικά ότι όταν το πρώτο κύμα, αυτό το δεύτερο κύμα, το 16ο κύμα του κορονοϊού είναι μια μακρά ξεχασμένη μνήμη, ότι αυτές οι δυνατότητες δεν θα διατηρηθούν; Ότι αυτά τα δεδομένα δεν θα διατηρηθούν; Ανεξάρτητα από το πώς χρησιμοποιείται, αυτό που «χτίζεται» είναι η αρχιτεκτονική της καταπίεσης», καταλήγει. 

Ο Σνόουντεν, που εργαζόταν για την NSA και τη CIA, το το 2012 αποκάλυψε ένα σκάνδαλο παραβίασης των ιδιωτικών δεδομένων εκατομμυρίων πολιτών. Σήμερα καταζητείται από τις αμερικανικές αρχές και ζει σε άγνωστη τοποθεσία.

Δείτε στο παρακάτω βίντεο τη συνέντευξή του : 

 «Μεγάλα δεδομένα σημαίνει μεγάλη ευθύνη»

«Θέλουμε η τεχνολογία να είναι σύμμαχος σε οποιαδήποτε προσπάθεια, ειδικά στην υγεία.  Δεν ξέρω κατά πόσο μία τέτοια εφαρμογή ειδικά στη χώρα μας, όταν τα μέχρι τώρα δεδομένα είναι αρκετά καλά με τα μέτρα που έχουν επιβληθεί, θα δώσει κάποια περαιτέρω λύση», αναφέρει στο ethnos.gr η κ. Βαμβακά.

«Σε κάθε περίπτωση, η κάθε χώρα θα επιλέξει τα μέτρα που θα λάβει για τον κορονοϊό. Ο κορονοϊός δεν φέρνει το τέλος της ιδιωτικότητας. Άλλωστε υπάρχουν ήδη πάρα πολλές εφαρμογές που έχουν φέρει το τέλος της ιδιωτικότητας όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αυτό που επιζητούμε από την Ελληνική Κυβέρνηση και τις Αρχές είναι να επιτύχουν την αντιμετώπιση της πανδημίας κατά τρόπο που να εξασφαλίζει την προστασία των ψηφιακών δικαιωμάτων. Γιατί η τήρηση τελικά της ευρωπαϊκής και της εθνικής νομοθεσίας δεν είναι επιλογή, είναι υποχρέωσή μας», λέει χαρακτηριστικά.

«Η χωρίς λόγο αύξηση των εξουσιών κρατικής ψηφιακής εποπτείας μπορεί να απειλήσει την ιδιωτική ζωή»

«Η τεχνολογία μπορεί και πρέπει να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας.  Ωστόσο, μεγάλα δεδομένα σημαίνει μεγάλη ευθύνη και η αύξηση χωρίς λόγο των εξουσιών κρατικής ψηφιακής εποπτείας απειλεί την ιδιωτική ζωή. Μία διαρκής, συστηματική και γενικευμένη συλλογή δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σύμφωνη με την αρχή της αναλογικότητας», υπογραμμίζει η Ελπίδα Βαμβακά.

Ποιο είναι λοιπόν το κλειδί για να μπορέσει να βρεθεί η «χρυσή τομή»; Σύμφωνα με την Homo Digitalis, το κλειδί είναι η έννοια της προσωρινότητας, ενώ τονίζεται ότι είναι σημαντικό να μην ανεχτούμε σε καμία περίπτωση τα μέτρα αυτά να διαρκέσουν περισσότερο από την υγειονομική κρίση. Η επόμενη μέρα από την πανδημία θα έρθει και είναι σημαντικό να βγούμε από αυτήν την κατάσταση με όσο το δυνατόν λιγότερες απώλειες σε όλους τους τομείς.

«Τα θεμελιώδη δικαιώματα που δεν σχετίζονται με την εξάπλωση του ιού, όπως είναι η προστασία των προσωπικών δεδομένων και η προστασία της ιδιωτικότητας ή της ενημέρωσης πρέπει να ασκούνται δυναμικά αυτές τις μέρες, γιατί αντίβαρο τελικά σε αυτή τη μαζική παρακολούθηση δεν θεωρώ ότι είναι μόνο το κατοχυρωμένο από τα ανθρώπινα δικαιώματα κράτος δικαίου, αλλά και η ίδια η έννοια της δημοκρατίας», καταλήγει η κ. Βαμβακά.