«ΕΘΝΟΣ»: 111 χρόνια ζωής - Η δεύτερη περίοδος 1945-1970

12 Οκτωβρίου 1944. Τρία χρόνια, επτά μήνες και 15 ημέρες από την ημέρα που οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχωρούν από την πρωτεύουσα. Ο λαός της Αθήνας βγαίνει στους δρόμους, γιορτάζει την απελευθέρωση. Στις 29 Ιανουαρίου 1945, τρεισήμισι μήνες μετά το τέλος της γερμανικής κατοχής το «Έθνος» επανεκδίδεται.

Εθνος: Ο Εμφύλιος, η Βάρκιζα και η Χιροσίμα

Η χώρα βρίσκεται σε μια περίοδο αβεβαιότητας. Στις 3 του Δεκέμβρη του 1944, ένα μήνα και 21 ημέρες μετά την απελευθέρωση το συλλαλητήριο εναντίον των Αγγλων στην πλατεία Συντάγματος στην Αθήνα βάφτηκε με αίμα. Είναι τα Δεκεμβριανά. Ο έλεγχος του μεγαλύτερου μέρους της Αθήνας περνά στον ΕΛΑΣ. Ο πρωθυπουργός της Αγγλίας Ουίνστων Τσόρτσιλ φθάνει τα Χριστούγεννα στην Αθήνα με στόχο τον συμβιβασμό. Αποτυγχάνει. Το ΕΑΜ απορρίπτει τις προτάσεις του. Στις 31 Δεκεμβρίου 1944 ορκίζεται αντιβασιλέας ο αρχιεπίσκοπος Αθηνών Δαμασκηνός και στις 3 Ιανουαρίου 1945 ο στρατηγός Νικόλαος Πλαστήρας αναλαμβάνει πρωθυπουργός.

Μέχρι τις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 έχουμε άλλες τέσσερις κυβερνήσεις. Στο διάστημα αυτό έχουμε στο διεθνή χώρο την ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα στις 6 Αυγούστου 1945 από τις ΗΠΑ, όταν η Ιαπωνία αρνήθηκε το τελεσίγραφο για παράδοση, όπως ισχυρίζονται οι Αμερικάνοι. Στις 9 Αυγούστου βομβαρδίζεται και το Ναγκασάκι με άλλου τύπου ατομική βόμβα. Οι άμαχοι νεκροί είναι χιλιάδες. 

Το «Έθνος» την επόμενη μέρα της Χιροσίμα, 7 Αυγούστου, κάνει λόγο για την καταστροφική δύναμη του νέου όπλου. Στη χώρα μας η αιματηρή περίοδος των Δεκεμβριανών τελειώνει με την συμφωνία της Βάρκιζας στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Είχε προηγηθεί η ανακωχή των Δεκεμβριανών στις 11 Ιανουαρίου 1945.  Στις 8 Φεβρουαρίου είχε ανακοινωθεί ότι καταρτίστηκε ένα σχέδιο αφοπλισμού του ΕΛΑΣ από τους εμπειρογνώμονες της κυβερνητικής πλευράς. «Κατηρτίσθη το σχέδιον αφοπλισμού των αντάρτικων σωμάτων του ΕΛΑΣ» γράφει στις 8-2-1945 το «Έθνος». Ο πρώτος χρόνος εφαρμογής της συμφωνίας της Βάρκιζας προκαλεί νέα δεινά με όργιο τρομοκρατίας από τις δυνάμεις της Εθνοφυλακής, Αστυνομίας, Χωροφυλακής και ποικιλώνυμων παρακρατικών οργανώσεων σε βάρος της Αριστεράς.

Ο διχασμός είναι γεγονός. Το ΚΚΕ κήρυξε αποχή από τις εκλογές της 31^ης Μαρτίου 1946. Το βράδυ της 30^ης Μαρτίου 1946 γίνεται η επίθεση στο Λιτόχωρο Πιερίας. Θεωρείται η αρχή του εμφυλίου πολέμου που κόστισε πολλά στην χώρα ο οποίος έληξε στις 30 Αυγούστου του 1949 με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ) . Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, που θεωρείται η πρώτη πράξη του ψυχρού πολέμου,  είχε τεράστιες και καταστροφικές συνέπειες για την χώρα μας , που δεν είναι θέμα του παρόντος κειμένου. Το «Έθνος» ακολούθησε αυτή την περίοδο την ονομαζόμενη από ορισμένους «παλαιοβενιζελική παράδοση» . Υποστήριξε το κόμμα των Φιλελευθέρων και τον αρχηγό του Σοφοκλή Βενιζέλο. Στη διάρκεια του εμφυλίου, στις 7 Μαρτίου 1948 είχαμε και επίσημα  την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα μετά την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης το 1947 στο Παρίσι.

Εθνος: Η μετεμφυλιακή δεκαετία του 1950

Η πρώτη μετά τον εμφύλιο πόλεμο δεκαετία, η δεκαετία του 1950 είναι κρίσιμη για την χώρα. Ο αντικομουνισμός είναι η επίσημη ιδεολογία  και οι εξελίξεις καθορίζονται από τους νικητές του εμφυλίου. Η Ελλάδα μπαίνει στο ΝΑΤΟ στις 9 Φεβρουαρίου 1952. Οι εκλογές της 16ης Νοεμβρίου, που γίνονται με σύστημα το πλειοψηφικό σε στενή περιφέρεια, βγάζουν νικητή τον Αλέξανδρο Παπάγο (είχε ιδρύσει τον Αύγουστο του 1951 το κόμμα του «Ελληνικός Συναγερμός»)  με 49,22% και 247 βουλευτές. Η Ενωσις  Κομμάτων  ΕΠΕΚ- Φιλελεύθεροι, επικεφαλής οι Νικόλαος Πλαστήρας και Σοφοκλής Βενιζέλος συγκέντρωσε το 34, 22% και έβγαλε 51 έδρες. Η ΕΔΑ  (είχε ιδρυθεί στις 3 Αυγούστου 1951, το ΚΚΕ ήταν εκτός νόμου)   που κατέβηκε με το σύνθημα του Νίκου Ζαχαριάδη «Τι Πλαστήρας, τι Παπάγος, όλοι οι σκύλοι μια γενιά» δεν εξέλεξε ούτε έναν βουλευτή. Μια από τις πρώτες ενέργειες της νέας κυβέρνησης είναι η ψήφιση στη Βουλή της συμφωνίας για την εγκατάσταση αμερικάνικων βάσεων στην Ελλάδα και η περίφημη ετεροδικία. Οι εξελίξεις επιταχύνονται με την ασθένεια και τον θάνατο του Παπάγου στις 4 Οκτωβρίου 1955. Ο βασιλιάς αναθέτει  την πρωθυπουργία στον Κωνσταντίνο Καραμανλή, υπουργό Δημοσίων Έργων στην κυβέρνηση. Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής ψηφίζει νέο εκλογικό νόμο κομμένο και ραμμένο στις ανάγκες του νέου κόμματος της Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενώσεως (ΕΡΕ) που ο ίδιος ίδρυσε. Στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956 η ΕΡΕ με 47,38% των ψήφων παίρνει 165 έδρες και η Δημοκρατική Ένωση των Γεωργίου Παπανδρέου και Σοφοκλή Βενιζέλου με 48,15% παίρνει μόνο 132 έδρες στη νέα Βουλή. Ξεκινά η πρώτη οκταετία Καραμανλή. Πρώτη φορά σε αυτές τις εκλογές ψηφίζουν οι γυναίκες.  Οι νέες εκλογές έγιναν στις 11 Μαΐου 1958. Η ΕΡΕ έβγαλε 171 βουλευτές παρόλο που έχασε 12% των ψήφων . Τότε η ΕΔΑ βγήκε δεύτερο κόμμα με 24,21 % και 70 βουλευτές. Το «Έθνος» πιστό στην παράδοσή του υποστήριξε το κόμμα των Φιλελευθέρων του Σοφοκλή Βενιζέλου.

Εθνος: Η δεκαετία που έφερε τη Χούντα

Η αρχή της δεκαετίας του 1960 σημαδεύεται από την ένταση των λαϊκών αγώνων και το σύνθημα «1-1-4» , που παρέπεμπε στο ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος κυριαρχεί στις συγκεντρώσεις και στις διαδηλώσεις.  Οι εκλογές της 29ης Οκτωβρίου 1961 έμειναν στην ιστορία ως οι εκλογές της βίας και της νοθείας. Τα επεισόδια βίας και τρομοκρατίας κατά της ΕΔΑ που συμμετείχε στις εκλογές με το ΠΑΜΕ, αλλά και κατά του Κέντρου ήταν πρωτοφανή. «Ψήφισαν και τα δένδρα» ήταν η χαρακτηριστική φράση της καταγγελίας του Γεωργίου Παπανδρέου , προέδρου της Ένωσης Κέντρου. Η Ένωση Κέντρου είχε ιδρυθεί από τα μικρά κόμματα του κεντρώου χώρου στις 19 Σεπτεμβρίου 1961 υπό την ηγεσία του Γεωργίου Παπανδρέου. Σε αυτή συμμετείχαν και τα κόμματα των Σοφοκλή Βενιζέλου, Ηλία Τσιριμώκου (προερχόταν από την Αριστερά) και Στέφανου Στεφανόπουλου (από την αντικαραμανλική Δεξιά).  Την Ένωση Κέντρου στήριξε σταθερά το »Έθνος» από την πρώτη μέρα της ίδρυσής της. Η εφημερίδα κατήγγειλε με κάθε τρόπο τη βία και τη νοθεία στις εκλογές του 1961 και μπήκε στην πρώτη γραμμή του «Ανένδοτου Αγώνα» που κήρυξε ο Γεώργιος Παπανδρέου μετά τις εκλογές. Η δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ Γρηγόρη Λαμπράκη στις 27 Μαΐου του 1963 στη Θεσσαλονίκη στιγματίστηκε από την εφημερίδα. «Τρομοκρατία του αίματος» ήταν ο κεντρικός τίτλος  του «Έθνους» όταν στις 21 Ιουλίου 1965 δολοφονήθηκε κατά την διάρκεια διαδήλωσης στην Αθήνα ο φοιτητής Σωτήρης Πέτρουλας.

Το «Έθνος» στήριξε με όλες του τις δυνάμεις την Ενωση Κέντρου στις εκλογές της 3ης Νοεμβρίου 1963 και της 16ης Φεβρουαρίου 1964. Στις πρώτες κερδίζει η Ένωση Κέντρου, αλλά δεν έχει αυτοδυναμία. Έτσι γίνονται νέες στις οποίες θριαμβεύει με ποσοστό 52,7% και βγάζει171 βουλευτές. Είναι οι τελευταίες εκλογές που γίνονται πριν από το πραξικόπημα των συνταγματαρχών στις 21 Απριλίου 1967 και την επιβολή της δικτατορίας. Στο μεσοδιάστημα η χώρα συνταράζεται από το Ιουλιανό πραξικόπημα και την αποστασία. Τον Ιούλιο του 1965 προκύπτει διαφωνία του πρωθυπουργού με τον βασιλιά. Ο Γ. Παπανδρέου θέλει να αντικαταστήσει τον τότε υπουργό Εθνικής  Άμυνας Πέτρο Γαρουφαλλιά. Ο Κωνσταντίνος δεν το δέχεται, αρνείται μάλιστα καθ’ υπέρβαση των συνταγματικών αρμοδιοτήτων του να υπογράψει και σχετικό διάταγμα με το οποίο αναλαμβάνει το υπουργείο Εθνικής Άμυνας ο ίδιος ο πρωθυπουργός. Είχε προηγηθεί ανταλλαγή επιστολών και στη συνάντηση των δύο στις 15 Ιουλίου 1965 στα ανάκτορα επιβεβαιώθηκε η προαναγγελθείσα ρήξη. Ο πρωθυπουργός δηλώνει ότι θα υποβάλει εγγράφως την επομένη την παραίτησή του και πριν συμπληρωθεί μια ώρα από την προφορική δήλωση του Γεωργίου Παπανδρέου ορκίζεται ο πρώτος αποστάτης πρωθυπουργός, ο Γεώργιος Αθανασιάδης – Νόβας, πρόεδρος της Βουλής και στέλεχος της Ένωσης Κέντρου. Είχε ειδοποιηθεί να είναι έτοιμος. Όλα ήταν προαποφασισμένα σε συνεννόηση με τον βασιλιά. Αυτός ήταν και ο περίφημος «κατεψυγμένος πρωθυπουργός» , όπως εύστοχα χαρακτηρίστηκε. Η πρώτη κυβέρνηση αποστατών καταψηφίστηκε στις 4 Αυγούστου. Ακολούθησε δεύτερη , του Ηλία Τσιριμώκου. Ορκίστηκε στις 20 Αυγούστου. Καταψηφίστηκε. Στην ψηφοφορία για την τρίτη κυβέρνηση με τον Στέφανο Στεφανόπουλο οι αποστάτες εξασφάλισαν με την στήριξη των  βουλευτών της ΕΡΕ τον απαιτούμενο αριθμό- 152 έναντι 148- και η κυβέρνηση ορκίστηκε στις 17 Σεπτεμβρίου 1965.  Την περίοδο αυτή 1965-1966 το «Έθνος» βρέθηκε στην πρώτη γραμμή των λαϊκών αγώνων για την δημοκρατία, στήριξε τον Ανδρέα Παπανδρέου καταγγέλλοντας την αποστασία και τους αποστάτες και τον νέο ανένδοτο του Γέρου της Δημοκρατίας. Η κυβέρνηση Στεφανόπουλου δεν μακροημέρευσε. Η κατάσταση ήταν αδιέξοδη και στις 21 Δεκεμβρίου 1966  μετά από συμφωνία Παναγιώτη Κανελλόπουλου και Γεωργίου Παπανδρέου η  ΕΡΕ απέσυρε την στήριξή της στην κυβέρνηση Στεφανόπουλου. Η συμφωνία προέβλεπε εκλογές με απλή αναλογική και υπηρεσιακό πρωθυπουργό. Εντολή σχηματισμού υπηρεσιακής κυβέρνησης με συμφωνία ΕΡΕ και Ένωσης Κέντρου ανέλαβε ο Ιωάννης Παρασκευόπουλος. Στις 3 Απριλίου 1967 η συναίνεση των δύο μεγάλων κομμάτων κατέρρευσε. Προέκυψε διαφωνία για τη διατήρηση ή μη της βουλευτικής ασυλίας μετά την διάλυση της Βουλής. Ο βασιλιάς ανέθεσε την πρωθυπουργία στον αρχηγό της ΕΡΕ  Παναγιώτη Κανελλόπουλο. Αντέδρασαν όλες οι πολιτικές δυνάμεις πλην της ΕΡΕ. Ο Π. Κανελλόπουλος σχημάτισε κυβέρνηση, δεν πήρε όμως ψήφο εμπιστοσύνης στη Βουλή, στις 14 Απριλίου η Βουλή διαλύθηκε  και ορίσθηκαν εκλογές για τις 28 Μαΐου.

Οι εκλογές της 28ης Μαΐου 1967 δεν έγιναν ποτέ. Τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου εκδηλώθηκε το πραξικόπημα. Τα τανκ κινήθηκαν και μέσα σε λίγες ώρες οι πραξικοπηματίες με επικεφαλής την τριανδρία Γιώργος Παπαδόπουλος, Στυλιανός Παττακός και Νικόλαος Μακαρέζος επικράτησαν καταλύοντας την Δημοκρατία και τις ελευθερίες. Φυλακές, εξορίες, βασανιστήρια.  Άρχισε η επτάχρονη δικτατορία που κατέρρευσε μετά  το εγκληματικό πραξικόπημα της Χούντας στην Κύπρο και την τούρκικη εισβολή τον Ιούλιο του 1974. Η Κύπρος ήταν η αφορμή να κλείσει η Χούντα το «Έθνος».  Η εφημερίδα που με πολλούς τρόπους παρά το καθεστώς σκληρής λογοκρισίας διατύπωνε την αντίθεσή της στο καθεστώς της Χούντας μέσα από έρευνες , δημοσιεύσεις πρακτικών  του αμερικάνικου κογκρέσου για την κατάσταση στην Ελλάδα, αλλά και άλλα δημοσιεύματα  τον Μάρτιο του 1970 σε μια περίοδο νέας όξυνσης του Κυπριακού τόλμησε και δημοσίευσε δήλωση του Ιωάννη Ζίγδη , υπουργού της κυβέρνησης του Γ. Παπανδρέου και στελέχους της Ένωσης Κέντρου.  Ο Ι. Ζίγδης απαντώντας σε σχετικό ερώτημα της εφημερίδας ζήτησε τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας και επιστροφή στην δημοκρατική τάξη «δια να αποσοβηθούν οι επαπειλούμενοι νέοι εθνικαί δοκιμασίαι» στην Κύπρο.  Η δήλωση δημοσιεύθηκε, ήταν πρώτο θέμα στην εφημερίδα , στις 24 Μαρτίου 1970, παραμονή του εορτασμού της επανάστασης του 1821. Η χούντα αντέδρασε. Συνελήφθησαν αμέσως οι εκδότες  της εφημερίδας Κώστας Νικολόπουλος και Κώστας Κυριαζής, ο διευθυντής σύνταξης Κ. Οικονομίδης και ο αρχισυντάκτης Γιάννης Καψής. Δύο μέρες αργότερα συνελήφθη και ο Ι. Ζίγδης. Προσήχθησαν σε δίκη με συνοπτικές διαδικασίες  και καταδικάστηκαν όλοι σε φυλάκιση: Γιάννης Καψής σε 5 χρόνια, Ι. Ζίγδης σε 4,5 χρόνια, Κ. Κυριαζής σε 4 χρόνια, Κ. Νικολόπουλος σε 3 χρόνια, Αχ. Κυριαζής σε 3 χρόνια, Κ. Οικονομίδης σε 14 μήνες. Η δίκη έγινε στις 31 Μαρτίου του 1970. Η απόφαση ανακοινώθηκε την επομένη. Το «Έθνος» στις 2 Απριλίου 1970 δημοσίευσε στην πρώτη του σελίδα την καταδικαστική απόφαση, η οποία είχε συνοδευτεί και με πεντάμηνη στέρηση της ατέλειας χάρτου. Η εφημερίδα αποδεκατίστηκε από τα στελέχη της και κινδύνευε άμεσα με οικονομική καταστροφή. Η δικτατορία έκανε αυτό που ήθελε. Έκλεισε την εφημερίδα. Στις 4 Απριλίου η εφημερίδα ανήγγειλε την αναστολή της έκδοσης.  Ήταν η τελευταία μέρα που το «Έθνος» κυκλοφόρησε επί χούντας.

Τα πρόσωπα του ΕΘΝΟΥΣ

Αναφέραμε πριν τους εκδότες και την ιστορία του «Έθνους» την δεύτερη περίοδο. Διευθυντής σύνταξης ο Κ. Οικονομίδης.  Αρχισυντάκτης, από το1958 μέχρι το 1970 που το έκλεισε η δικτατορία το 1970 ήταν ο Γιάννης Καψής, διευθυντής των «Νέων»  στη μεταπολίτευση από το 1974 μέχρι το 1982. Διετέλεσε υφυπουργός Εξωτερικών , υφυπουργός Εξωτερικών και Προεδρίας και αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών στις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου την περίοδο 1982-1989. Στην εφημερίδα εκείνη την περίοδο πριν το κλείσιμο από τη δικτατορία είχαν εργασθεί και οι Σεραφείμ Φυντανίδης, διευθυντής της «Ελευθεροτυπίας» στη μεταπολίτευση, ο Δημήτρης Μαρούδας, διευθυντής της «Εξόρμησης» στη μεταπολίτευση , κυβερνητικός εκπρόσωπος και υπουργός στις κυβερνήσεις του Ανδρέα Παπανδρέου και  ο Σπύρος Καρατζαφέρης.