Μίλτος Πασχαλίδης και Χρήστος Θηβαίος: «Από τον Θάνο Μικρούτσικο έχουμε κρατήσει τη γενναιοδωρία του»

Δύο χρόνια έχουν συμπληρωθεί από τον θάνατο του Θάνου Μικρούτσικου, ενός από τους κορυφαίους σύγχρονους Έλληνες συνθέτες, με πλούσιο και πολυποίκιλο έργο. Όταν τον φέρνουμε στο μυαλό μας, μια εικόνα έχουμε από αυτόν: Να είναι καθισμένος σ' ένα πιάνο, να παίζει μουσικές με τα μάτια κλειστά, στον δικό του κόσμο και να καπνίζει την πίπα του. Είχε απίστευτο χιούμορ και ήταν υπέροχος συνομιλητής. Ασχολήθηκε σχεδόν με όλα τα είδη της μουσικής και άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του στον ελληνικό πολιτισμό. Ο Μίλτος Πασχαλίδης και ο Χρήστος Θηβαίος αναλαμβάνουν, χρόνια μετά, να επανασυστήσουν το «Εμπάργκο» που σφράγισε τη συνεργασία του Θάνου Μικρούτσικου και του Άλκη Αλκαίου. Το εμβληματικό έργο κυκλοφορεί σε νέα εκτέλεση από το Ogdoo Music Group, όπως σχεδιάστηκε από τον ίδιο τον συνθέτη, με ερμηνευτές τους δύο δημοφιλείς τραγουδοποιούς, συνοδοιπόρους και συνεργάτες του για πολλά χρόνια.

«Είχα ζητήσει από τον Θάνο να φτιάξουμε το Νέο Εμπάργκο. Αρνήθηκε, λέγοντας ότι δεν μπορεί να ετοιμάσει κάτι εν τη απουσία του Άλκη. Και μου ζήτησε να το ξαναφτιάξουμε με πιο σύγχρονο ήχο και λιγότερους ερμηνευτές. Φυσικά, όταν το σχεδιάζαμε δε φανταζόμουν ό,τι θα λείπει και ο Θάνος» λέει, χαρακτηριστικά, ο Μίλτος Πασχαλίδης στο ethnos.gr, με τον Χρήστο Θηβαίο να συμπληρώνει: «Είχαμε τραγουδήσει και εγώ και ο Μίλτος αποσπασματικά τραγούδια από το "Εμπάργκο". Εγώ προσωπικά το 2000, όταν μου έγινε η πρώτη πρόταση από τον Θάνο Μικρούτσικο να συμμετέχω στο πρώτο μέρος των μεγάλων συναυλιών που έδωσε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τη Χάρις Αλεξίου, να τραγουδήσω 13 τραγούδια στο πρώτο μέρος. Μελέτησα διακαώς 97 και μέσα σ’ αυτά υπήρχαν και κάποια τραγούδια από το Εμπάργκο. Πέρασε ο καιρός, κάποια τα κρατήσαμε, κάποια όχι, αλλά παρ’ όλα αυτά ανάμεσα στις πρόβες υπήρχανε κάποια τραγούδια για να ξέρουμε τι θα παίξουμε στις συναυλίες. Τελικά, ο Θάνος ήθελε πάρα πολύ να ηχογραφήσουμε αυτά τα τραγούδια, αλλά δεν είχε τύχει η στιγμή, ούτε υπήρχε η ευκαιρία. Μετά από τόσο καιρό, λοιπόν, συναυλιών και περιοδείας, κάποια στιγμή ο Μίλτος με πήρε τηλέφωνο και μου λέει: "Πώς αισθάνεσαι να μπούμε στο στούντιο να ηχογραφήσουμε το Εμπάργκο;" Εγώ του απάντησα: "Συγκινημένος" κι ότι "Θέλω να ξεκινήσουμε τώρα" και έπειτα από δυο μέρες με πήρε τηλέφωνο και μου είπε ότι ο Θύμιος Παπαδόπουλος τα έχει ετοιμάσει όλα και μπαίνουμε στο στούντιο. Και αυτή ήταν η αρχή».

Το «Εμπάργκο» κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 1982 και μέχρι σήμερα παραμένει εντυπωσιακά επίκαιρο. Στη νέα έκδοση περιλαμβάνεται και το κομμάτι «Spleen», το οποίο δε χώρεσε στην πρώτη εκδοχή του δίσκου. Στο τραγούδι «Ερωτικό» συμμετέχει ο Γιάννης Κότσιρας, ενώ την επιμέλεια παραγωγής υπογράφει ο επί χρόνια συνεργάτης του Θάνου Μικρούτσικου, Θύμιος Παπαδόπουλος. «Ο Θάνος πάντα ήθελε, θέλει -γιατί έχουμε πει ότι για τον Θάνο μιλάω πάντα στον ενεστώτα- πάντα ν' ανανεώνεται, ν' αναδιπλώνεται και να εξωραΐζεται το υλικό του, όπως έχει κάνει φυσικά και με τον "Σταυρό του Νότου" αλλά και με άλλες δουλειές, όπως με τις "Γραμμές των Οριζόντων" και την "Καντάτα" για τη Μακρόνησο. Οπότε ανά πάσα στιγμή έπεφτε στο τραπέζι η ιδέα του να επανερμηνεύσουμε ένα παλιότερο έργο. Ήταν ο πρώτος, ο οποίος ξεκινούσε και έδινε πραγματικά το εναρκτήριο λάκτισμα για να ξεκινήσουμε να κάνουμε καινούργια κάποια παλιά τραγούδια και να κάνουμε καινούργιο ένα παλιότερο έργο» δηλώνει ο Χρήστος Θηβαίος.

Ποιες θα λέγατε πως είναι οι κυριότερες μουσικές διαφορές του νέου από το παλιό «Εμπάργκο»;

Μίλτος Πασχαλίδης: Δεν θα έλεγα ότι είναι δραματικές οι μουσικές διαφορές, με την έννοια ότι ακολουθούμε τις υποδείξεις και τις παρτιτούρες του Θάνου, όπως τις παρέδωσε στο δεξί του χέρι και ενορχηστρωτή μας, τον Θύμιο Παπαδόπουλο. Αλλάξαμε μόνο κάποια σημεία του πιάνου με ακουστικές κιθάρες, πρώτον γιατί κανείς δεν παίζει πιάνο σαν το Θάνο και δεύτερον γιατί με τις κιθάρες είμαστε πιο εξοικειωμένοι εγώ και ο αδερφός μου ο Χρήστος Θηβαίος, με τον οποίο μοιραζόμαστε 27 χρόνια φιλίας και παράλληλης πορείας.

Χρήστος Θηβαίος: Πρωτοστατούντως του Θύμιου Παπαδόπουλου, ο οποίος επερξεργάστηκε εκ νέου όλες τις χειρόγραφες παρτιτούρες του Εμπάργκο, υπήρξανε δύο δρόμοι, όπου στην αρχή ήταν παράλληλη η παλιά ηχογράφηση και η καινούργια ηχογράφηση, αλλά μετά κατέληξαν να γίνουνε ένας τεράστιος διάδρομος απογείωσης. Κάτι που σημαίνει ότι ξέροντας τα τραγούδια εγώ και ο Μίλτος, χωρίς καν να κάνουμε πρόβα, είχε ήδη έτοιμες τις ορχήστρες ο Θύμιος, ακριβώς όμως αυτή τη φορά όπως γράφτηκαν οι παρτιτούρες χειρόγραφα. Δηλαδή υπάρχουν πράγματα που είχε γράψει ο Θάνος και δεν υπήρξαν στην πρώτη εκδοχή του δίσκου, αλλά και εμείς έχοντας μέσα μας τις συγκλονιστικές ερμηνείες της Μαρίας Δημητριάδη, του Μανώλη Μητσιά, του ίδιου του Θάνου, του Βλάση Μπονάτσου και του Κώστα Καράλη, εγώ και ο Μίλτος μπήκαμε στο στούντιο για να προβάρουμε τις δικές μας ερμηνείες, σε σχέση με τις αυθεντικές πια ηχογραφήσεις από τις παρτιτούρες του Θάνου και τελικά κατέληξε να γίνει μια απέραντη γιορτή, γιατί διασκεδάζαμε, τραγουδούσαμε, ερμηνεύαμε έχοντας μέσα μας τις παλιές ερμηνείες, οι οποίες τελικά κατέληξαν μέσα από εμάς να γίνουν ένα καινούργιο έργο.

Υπάρχει κάποιο από τα τραγούδια του άλμπουμ, το οποίο σας αγγίζει περισσότερο ή κρύβει μια ιδιαίτερη ιστορία για τον ίδιο ή για εσάς;

Μ.Π.: Με αγγίζει η αρχή και το τέλος. Γιατί τα τραγουδάμε παρέα με τον Θάνο. Όταν άκουσα το άλμπουμ σε ηλικία 13 ετών, μου άνοιξε ένα καινούργιο παράθυρο στο πώς θα βλέπω και θ' αντιλαμβάνομαι στο εξής το ελληνικό τραγούδι.

Χ.Θ.:  Το έργο από μόνο του δίνει διάφορες διαστάσεις στους ίδιους ερμηνευτές. Όπως πολύ σωστά έχει πει ο αδερφός μου Μίλτος, ότι η πρώτη εκδοχή του έργου ήταν διάφορες στιγμές, όπου ο κάθε ερμηνευτής αφηγούταν ο ίδιος την ιστορία του. Όπως η Μαρία, ο Βλάσης, ο Μανώλης, ο Κώστας και ο ίδιος ο Θάνος. Στην προκειμένη περίπτωση, πρόκειται για μια δουλειά γκρουπ. Μπήκαμε στο στούντιο σαν μέλη ενός γκρουπ. Ο Μίλτος, ο Θύμιος και εγώ, και φυσικά με την αρωγή του Σωτήρη Παπαδόπουλου στον ήχο και τη συμβολή των εξαιρετικών μουσικών που έπαιξαν, οπότε μπήκαμε στη διαδικασία να λειτουργήσουμε ως συγκρότημα αυτή τη φορά. Στις αρχές είχα ακούσει το αγαπημένο μου, την «Πρωινή ή βραδινή σερενάτα». «Κάθε που πίνω απ’ την πηγή σου, κάτι μου καίει τον ουρανίσκο». Το θεώρησα πραγματικά ένα συγκλονιστικό τραγούδι, όπως και όλα τα τραγούδια με την υπέροχη και μελλοντική ποίηση του Άλκη Αλκαίου, γιατί πραγματικά αυτό είναι όλος ο δίσκος, είναι η πρωτοποριακή τραγουδοποιία του Θάνου και η μελλοντική ποίηση του Άλκη. Οπότε σιγά σιγά έγιναν όλα αγαπημένα μου τραγούδια. Η «Γαμμαγραφία» που τραγουδά συγκλονιστικά ο Μίλτος, η «Πρωινή ή βραδινή σερενάτα», το «Ταπεινό ρέκβιεμ για το μέλλον», το «Μεταμεσονύχτιο». Θεωρώ ότι τα τραγούδια αυτά μας σημάδεψαν και το ύφος τους και η φόρμα τους και η ποίησή τους.

Τι πιστεύετε πως ήταν αυτό που έκανε τον Θάνο Μικρούτσικο να επιλέξει εσάς τους δύο ως βασικούς τραγουδιστές του άλμπουμ και όχι κάποιους άλλους;

Μ.Π.: Νομίζω πως είμαστε οι πιο κοντινοί του συνεργάτες τα τελευταία χρόνια και ήθελε να το ακούσει από τις φωνές μας.

Χ.Θ.: Και εγώ και ο Μίλτος ήμασταν άρρηκτοι συνεργάτες και φίλοι και οικογένεια με τον Θάνο και μαζί με τον Θύμιο νομίζω ότι αυτό το οποίο θέλησε ο Θάνος πάνω απ’ όλα, ήταν να μην έχει ακριβώς νέους ερμηνευτές, αλλά να έχει δύο τραγουδοποιούς. Και έναν συνθέτη όπως είναι ο Θύμιος, να ηγείται ολόκληρου του έργου. Γι’ αυτό και είπα και πιο πριν ότι πρόκειται για μια δουλειά συγκροτήματος. Αυτή τη φορά λοιπόν δεν έχουμε δύο τραγουδιστές και έναν ενορχηστρωτή. Έχουμε έναν συνθέτη – ενορχηστρωτή που είναι το αίμα του Θάνου Μικρούτσικου, τον Θύμιο Παπαδόπουλο και δύο τραγουδοποιούς που οι ίδιοι γράφουν τα τραγούδια τους και ερμηνεύουν, όπως είναι ο Μίλτος και εγώ.

Αν μπορούσε ο Θάνος Μικρούτσικος ν' ακούσει τον δίσκο, πιστεύετε ότι θα ήταν ικανοποιημένος από το αποτέλεσμα; 

Μ.Π.: Θα του άρεσε. Υποπτεύομαι τα λόγια του αλλά δεν τα αποκαλύπτω γιατί θα τα κόψει ο νόμος περί Τύπου.

Χ.Θ.: Ο Θάνος άκουσε τα τραγούδια από εμάς τους ίδιους, από τον Μίλτο και από μένα, άκουσε και τις ενορχηστρώσεις τις οποίες είχε κάνει ο Θύμιος και πραγματικά η κουβέντα του ήταν «Σας έχω απόλυτη εμπιστοσύνη, κάντε ό,τι θέλετε!». 

Πώς ήταν η συνύπαρξη μαζί του πάνω και κάτω από τη σκηνή;

Μ.Π.: Εμένα μου άλλαξε τον τρόπο που βλέπω το τραγούδι και την εργασία μας γενικότερα. Ο Θάνος ήταν καθοριστικός με όλους τους συνεργάτες του. Είτε με τα λόγια είτε με το παράδειγμά του.

Χ.Θ.: Η συνύπαρξη μαζί του πάνω και κάτω από τη σκηνή, εξακολουθεί να υφίσταται ακόμα. Τον έχουμε πάντα δίπλα μας στο πιάνο, τον έχουμε πάντα μέσα μας στη σκηνή και εκτός σκηνής και ακόμα και τα καινούργια ανέκδοτα και τις καινούργιες μας προσωπικές ιστορίες, κάποια στιγμή στο τέλος της μέρας τις αφηγούμαστε και με εκείνον.

Τι έχετε κρατήσει από εκείνον;

Μ.Π.: Δεν ξεχνάω τίποτα. Και πιο πολύ τις συνομιλίες μας. Νομίζω, μου έχει αφήσει απαντήσεις για τα πάντα. Απλά, μερικές φορές δεν κάνω τις σωστές ερωτήσεις.

Χ.Θ.: Από τον Θάνο έχω κρατήσει τη γενναιοδωρία του, τον πληθωρισμό του, σαν συμπεριφορά το γεγονός ότι πάντα είχε μια καλή κουβέντα για όποιον αγαπούσε και πάνω απ'όλα το γεγονός ότι ήτανε πολύ αυστηρός στη δουλειά του και ταυτόχρονα πολύ γλυκός και πάντα μας προέτρεπε να δημιουργούμε και εμείς όλο και καλύτερα.

Υπάρχει κάποια ιστορία ή κάτι που σας είχε πει και δεν θα ξεχάσετε ποτέ;

Μ.Π.: Πολλές. Αν πρέπει να διαλέξω μια, είναι όταν μου είπε: «Να ξέρεις, ο, τι γίναμε και ό, τι είμαστε, το χρωστάμε στη μουσική μας. Γράφε ακατάπαυστα. Είναι το μόνο που θα σε σώσει».

Χ.Θ.: Κάποια στιγμή τον είχα ρωτήσει πώς και με τόση ζέση και ενθουσιασμό με παρουσιάζει στον κόσμο και με όλο αυτό τον ενθουσιασμό προσπαθεί να πείσει όλο τον κόσμο ότι είμαι ο καλύτερος ερμηνευτής, ο καλύτερος τραγουδοποιός και έλεγε ότι τους συνεργάτες του όλους, τους υποστηρίζει αφάνταστα ανά πάσα στιγμή. Και τον ρώτησα: «Εντάξει, ευχαριστώ πάρα πολύ για όλα, αλλά γιατί τόσο πολύ;». Και η απάντηση ήταν πως «όταν θα φτάσεις και εσύ στη θέση μου, να κάνεις το ίδιο».

Υπάρχει κάτι που δεν ξέρουμε για τον Θάνο Μικρούτσικο;

Χ.Θ.: Ο Θάνος δεν έκρυβε ποτέ ούτε την προσωπική του ζωή, ούτε την καλλιτεχνική του, οπότε νομίζω πως όλοι γνωρίζουμε τα πάντα για τον Θάνο. Αυτό το οποίο εγώ θέλω να επισημάνω είναι ο ενθουσιασμός του, η γενναιοδωρία του και προτροπή του να είμαστε διαρκώς δημιουργικοί.

Συμβαίνει κάτι στο πεδίο της Τέχνης σήμερα, με όλα όσα έχουν συμβεί τα δύο τελευταία χρόνια, το οποίο σας φαίνεται συναρπαστικό ή ενθουσιώδες;

Μ.Π.: Θα έλεγα πως ο χώρος μας συσπειρώθηκε απέναντι στην πανδημία και στον απαξιωτικό τρόπο που μας συμπεριφέρθηκε η εξουσία και έδειξε πρωτοφανή αλληλεγγύη, ακόμα και συνάδελφοι που ασχολούνται με τελείως ετερόκλητα είδη.

Χ.Θ.: Κοιτάξτε, συναρπαστικό και ενθουσιώδες είναι το γεγονός ότι οι νέοι άνθρωποι διαρκώς προσπαθούν να εκφραστούν μέσα από την Τέχνη σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της Τέχνης και ειδικά εδώ στην Ελλάδα, σε όλες τις μορφές της Τέχνης. Δεν το βάζουν κάτω και δημιουργούν διαρκώς τρόπους να εκφράζονται. Είτε αυτοί έχουνε ως αποτέλεσμα και αντικείμενο ζωντανές παραστάσεις ή διαδικτυακές και διαδραστικές. Και αυτό είναι το ενθουσιώδες και το συναρπαστικό.

Ποια είναι η γνώμη σας για τις διεκδικήσεις που έβγαλαν στο φως της δημοσιότητας οι εργαζόμενοι στον πολιτισμό και πώς κρίνετε τα μέτρα της κυβέρνησης σχετικά με τα μαγαζιά διασκέδασης και τη μουσική;

Μ.Π.: Τα νέα μέτρα είναι όπως και τα παλιά. Αποσπασματικά, χωρίς σχέδιο, χωρίς λογική και χωρίς προοπτική. Θα ήταν για γέλια αν δεν ήταν για κλάματα.

Χ.Θ.: Πάντα είμαι στο πλευρό των συναδέλφων μου, και αυτών που φαίνονται επί σκηνής και αυτών που δεν φαίνονται. Και των τεχνικών του ήχου, του φωτισμού, της παραγωγής, όλων αυτών των ανθρώπων που συνδράμουν στο να τελεστεί μια παράσταση ή ένα καλλιτεχνικό γίγνεσθαι. Γιατί αυτοί επλήγησαν περισσότερο. Περισσότερο επλήγησαν αυτοί οι οποίοι δεν φαίνονται. Πάντα θα είμαι στο πλευρό των συναδέλφων μου. Σίγουρα υπήρξαν από πλευράς ιθυνόντων κάποιες αστοχίες, αλλά νομίζω ότι τελικά θα βρούμε τον τρόπο να συνεχίσουμε όπως παλιά, και καλύτερα απ’ ό,τι παλιά, αυτό το οποίο πολύ καλά ξέρουμε να κάνουμε, να εκφραζόμαστε μέσα από την τέχνη μας.

Είστε αισιόδοξοι για το μέλλον;

Χ.Θ.: Πάντα, και αύριο πιο πολύ!

Μ.Π.: Το δανείζομαι από το Θηβαίο. Είμαστε πατεράδες, άρα καταδικασμένοι στην αισιοδοξία.