Στο υπόγειο της ανθρωπότητας

Και κάπως έτσι, μέσα σε ένα καλοκαίρι, μαζί με τις στάχτες που τείνουν να γίνουν συνήθεια, αρχίζει και μια άλλη –ασύλληπτη θα περίμενε κανείς– εξοικείωση. Η εξοικείωση με την απώλεια της ζωής ανθρώπων που έρχονται από αλλού. Που δεν κουβαλούν το κύρος της δικής μας πολιτειότητας, παρά μονάχα το βάρος της ιστορίας και των σωμάτων τους για το οποίο ούτε ξέρουμε πολλά ούτε σκοπεύουμε να κλάψουμε πολύ.

Είναι βαθιά ανησυχητικό όταν η ανθρώπινη υπόσταση χάνει τον δεδομένο χαρακτήρα της απόλυτης ιερότητάς της. Κι όταν μέσα από την επίκληση αιτίων και αιτιατών, οι μετανάστες αρχίζουν να παρίστανται ως πράγματα με έναν πραγματισμό που κρύβει τον κυνισμό του στο επιχείρημα των λαθροδιακινητών. Για κάποιους όλος αυτός ο προβληματισμός δεν είναι παρά μια ηθικολογία σε έναν σκληρό κόσμο που δεν μας χωράει όλους. Για άλλους είναι η απαράγραπτη ηθική του να παραμένεις άνθρωπος, μη συναινώντας ότι κάποιες ζωές αξίζουν κάτι λιγότερο από προστασία.

Το λανθάνον αξίωμα ότι όποιος διασχίζει παράνομα τα σύνορα αναλαμβάνει την ευθύνη του θανάτου του δεν μπορεί να σταθεί σε καμία φιλελεύθερη χώρα. Αντίκειται σε θεμελιακές συνταγματικές αλλά και διεθνείς δεσμεύσεις της Ελλάδας και αυτό θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο σε όποιον επιχειρηματολογεί δημοσίως για τα συμβάντα.

Θα πρέπει, επίσης, να γίνει αντιληπτό ότι τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούμε δεν είναι απλώς όπλα στη φαρέτρα της αέναης ιδεολογικής μας αντιπαράθεσης. Έχουν απτές συγκεκριμένες συνέπειες ασφάλειας ή κινδύνου για τα μέλη της ευρύτερης ανθρώπινης κοινότητας στην οποία ζούμε. Έτσι, όταν οι μετανάστες από-ανθρωποποιούνται ως υποκινούμενα εργαλεία ενός υβριδικού πολέμου δεν συντελείται απλώς μια ρητορική νίκη κάποιων στην αντιμεταναστευτική μάχη, αλλά ελλοχεύει ο κίνδυνος της ηθικής νομιμοποίησης εγκληματικών κοινωνικών συμπεριφορών αυτοδικίας, που βροντοφωνάζουν ρατσιστική βία.

Μετά το ναυάγιο της Πύλου, μου ήρθε στον νου μια συγκλονιστική μεταφορά που χρησιμοποιεί η νομικός Κίμπερλε Κρενσό, μια από τις πιο επιδραστικές σύγχρονες θεωρητικούς, για την όψη των ανισοτήτων στις κοινωνίες μας. Η ίδια μάς καλεί να φανταστούμε ένα υπόγειο ασφυκτικά γεμάτο με ανθρώπους, κάποιοι από τους οποίους πατούν στους ώμους των προηγούμενων, σε μια ανθρώπινη πυραμίδα που φτάνει μέχρι την οροφή. Πάνω από την οροφή βρίσκονται τα προνομιούχα μέλη της κοινωνίας. Εκείνα των οποίων τα δικαιώματα είναι ρητά και πλήρως αναγνωρισμένα. Κάπου-κάπου, τα προνομιούχα μέλη ανοίγουν μια μικρή πόρτα, επιτρέποντας σε όσους βρίσκονται στην κορυφή του υπογείου να εισέλθουν στο άνω πάτωμα.

Κάτω από την οροφή, στο υπόγειο, βρίσκονται όσοι μειονεκτούν σε κάποιο κοινωνικό παράγοντα. Στον πάτο, όμως, στριμώχνονται εκείνες και εκείνοι που αντιμετωπίζουν έναν πολλαπλό συνδυασμό ανισοτήτων, τόσο πολυπαραγοντικό και δαιδαλώδη που δεν θα τους επιτρέψει ποτέ να αναδυθούν από τα βάθη αυτής της κοινωνικής βύθισης προς ένα σημείο με ορίζοντα [1].  

Αυτή τη συγκλονιστική διάταξη του κόσμου μας αποδεικνύει το αμπάρι στο πλοίο της Πύλου. Αυτήν και οι άνθρωποι που χάθηκαν στη Δαδιά. Μέχρι να αποφασίσουμε ότι αυτό δεν είναι εντάξει. Κι ότι κάτι τέτοιο υπονομεύει τα θεμέλια του δικού μας –υποτίθεται ανέφελου– κόσμου.

[1] Crenshaw, K.  (1989). Demarginalizing the Intersection of Race and Sex: A Black Feminist Critique of Antidiscrimination Doctrine, Feminist Theory and Antiracist Policies. University of Chicago Legal Forum, 1, 139-167.