Δωδεκάνησα: 73 χρόνια από την ενσωμάτωσή τους στην Ελλάδα - Τα ήθελε η Τουρκία

Είκοσι ολόκληρα λεπτά της ώρας απαιτήθηκαν για να ολοκληρωθεί η υπογραφή της μακροσκελούς Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων μεταξύ των 21 συμμαχικών δυνάμεων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Ιταλίας, που μεταξύ άλλων παραχωρούσε το νησιωτικό σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα. Με το που μπήκε στο χαρτί και η τελευταία ιδιόχειρη αναγραφή του ονόματος των εμπλεκόμενων που παρευρίσκονταν στο επιβλητικό μέγαρο D’ Orsay, ουσιαστικά οριστικοποιούνταν και ο χάρτης της ελληνικής επικράτειας, έτσι όπως τον γνωρίζουμε σήμερα.

Ήταν 10 Φεβρουαρίου του σωτηρίου έτους 1947 και μια νέα εποχή ξημέρωνε για τους κατοίκους του νησιωτικού συμπλέγματος. Μόνο τα τελευταία 500 χρόνια, από τον τόπο τους είχαν περάσει Ιωαννίτες Ιππότες, Οθωμανοί Τούρκοι, Ιταλοί, Γερμανοί κατακτητές και Άγγλοι. Τώρα, οι πολύχρονοι αιματηροί αγώνες με στόχο την ποθούμενη ενσωμάτωση με τη μητέρα Ελλάδα, επιτέλους δικαιώνονταν. Πώς φτάσαμε όμως μέχρι εκεί; 

Από την Ιταλοκρατία στους Βρετανούς

Ας τα πάρουμε με τη σειρά. Η Ιταλία το 1940 με απόφαση του φασίστα δικτάτορα Benito Mussolini τάχθηκε αναφανδόν στο πλευρό του Γερμανού φύρερ Adolf Hitler. Τρία χρόνια αργότερα όμως, η Ρώμη πέφτει στα χέρια των Συμμάχων και η νέα πολιτική ηγεσία οδηγείται σε μεταστροφή, τασσόμενη στο στρατόπεδο των μετέπειτα νικητών. Πλέον ο γερμανικός στρατός πολεμούσε τον ιταλικό στα πεδία των μαχών.

Αυτό ακριβώς συνέβη και στα Δωδεκάνησα που μετά από σφοδρές μάχες με τις ιταλικές φρουρές, κατελήφθησαν από τους ναζί. Τον Μάιο του 1945 όμως αναγκάζονται να παραδοθούν και αυτοί με τη σειρά τους στους επελαύνοντες Συμμάχους και περνούν υπό βρετανική στρατιωτική κατοχή (για να έχουμε μια πληρέστερη εικόνα εκείνης της εποχής, θα πρέπει να θυμίσουμε ότι η Ελλάδα έχει ήδη απελευθερωθεί από τον Οκτώβριο του 1944, απλώς τα Δωδεκάνησα τυπικά δεν ανήκαν σε αυτήν). 

Ήθελαν να τα πάρει η Τουρκία

Τόσο η πληθυσμιακή σύνθεση των νησιών του νοτίου Αιγαίου όσο και οι θυσίες τους στον πόλεμο, θεωρητικώς δεν άφηναν αμφιβολίες για το ποια χώρα θα έπρεπε να τα πάρει. Παρά ταύτα, η Μεγάλη Βρετανία αρχικώς σκέφτεται να τα διανείμει μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Υπαναχωρεί όμως τόσο εξαιτίας των βλέψεων που είχε η επίσης σύμμαχος Σοβιετική Ένωση να αποκτήσει ναυτική βάση στη Μεσόγειο (είχε προκρίνει τα καλά οχυρωμένα Δωδεκάνησα ή την Τριπολίτιδα της Λιβύης) όσο και επειδή κατόπιν συνεννόησης με τις Ηνωμένες Πολιτείες, κρίθηκε σκόπιμο να αποδοθούν στη φιλοδυτική ελληνική κυβέρνηση ώστε να τονωθεί το κύρος της, καθώς εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε εμφύλιο πόλεμο με τον κομμουνιστικό Δημοκρατικό Στρατό.

Απρόσμενη αλλαγή στάσης από την ΕΣΣΔ

Η τύχη των νησιών συζητήθηκε επανειλημμένα μεταξύ των Συμμάχων τη διετία 1945-1947. Οι Σοβιετικοί για να αποδεχθούν την εκχώρηση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα, ζητούσαν ως αντάλλαγμα την παραχώρηση βάσεων στα Δαρδανέλλια και τον Βόσπορο, κάτι που φυσικά δεν άρεσε καθόλου στις άλλες Μεγάλες Δυνάμεις. Εντελώς απροσδόκητα όμως, τον Ιούνιο του 1946 αλλάζουν στάση. Κατά τη συνάντηση του συμβουλίου των Υπουργών Εξωτερικών των συμμάχων τον Ιούνιο του 1946, η Μόσχα δέχεται την εκχώρηση των Δωδεκανήσων σε εμάς, συμπεριλαμβανομένου και του Καστελλόριζου.

Την εικόνα αποδίδουν πολύ χαρακτηριστικά τα πρακτικά αυτού του συμβουλίου. Byrnes (ΗΠΑ): Ας κλείσουμε καλά αυτό το απόγευμα και ας διευθετήσουμε το ζήτημα των Δωδεκανήσων. Molotov (ΕΣΣΔ): Η σοβιετική αντιπροσωπεία αποδέχεται. Bevin (Βρετανία): Εννοείτε ότι αποδέχεσθε τα νησιά να εκχωρηθούν στην Ελλάδα; Molotov (ΕΣΣΔ): Αποδεχόμαστε. Byrnes (ΗΠΑ): Δώστε μου 1-2 λεπτά να ανακτήσω τις αισθήσεις μου…

Ο όρος της αποστρατικοποίησης 

Κατά τη διάρκεια της πολυήμερης Συνδιάσκεψης Ειρήνης στο Παρίσι (από τις 29 Ιουλίου έως τις 15 Οκτωβρίου 1946), η αντιπροσωπεία 
της σοβιετικής Ουκρανίας, κατέθεσε πρόταση που αποδεχόταν μεν την προσχώρηση της σημαντικής αυτής συστάδας νησιών του Αιγαίου στην Ελλάδα, αλλά ζητούσε παράλληλα την αποστρατιωτικοποίησή τους. Οι δυτικοί, ανησυχώντας για την τελική έκβαση του εμφυλίου πολέμου στη χώρα μας και φοβούμενοι πως σε περίπτωση επικράτησης των Αριστερών θα περιέρχονταν στους Σοβιετικούς, συμφώνησαν. 

Το επίμαχο άρθρο

Μετά από επίπονο παρασκήνιο λοιπόν, συντάχθηκε το άρθρο 14 της Συνθήκης Ειρήνης των Παρισίων του 1947 που ανέφερε ότι: «Η Ιταλία εκχωρεί εις την Ελλάδα εν πλήρει κυριαρχία τας νήσους της Δωδεκανήσου, τα κατωτέρω απαριθμουμένας, ήτοι: Αστυπάλαιαν, Ρόδον, Χάλκην, Κάρπαθον, Κάσον, Τήλον, Νίσυρον, Κάλυμνον, Λέρον, Πάτμον, Λιψόν, Σύμην, Κω και Καστελλόριζον, ως και τας παρακειμένας νησίδας. Αι ανωτέρω νήσοι θα αποστρατιωτικοποιηθώσι και θα παραμείνωσιν αποστρατιωτικοποιημέναι».

Σημαντική λεπτομέρεια: καθ’ όλη τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, η ελληνική αντιπροσωπεία είναι απούσα. Οι εξηγήσεις που δίνονται είναι θολές. Σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς αυτό οφείλεται στις αντιρρήσεις της ΕΣΣΔ εξαιτίας της εσωτερικής μας πολιτικής κατάστασης και της μη ύπαρξης «δημοκρατικής κυβέρνησης». Η Ελλάδα αναλαμβάνει επισήμως τη διοίκηση των Δωδεκανήσων στις 31 Μαρτίου 1947, ενώ η τελική ενσωμάτωση πραγματοποιείται στις 7 Μαρτίου 1948 στη Ρόδο. Παρόντες είναι ο βασιλιάς Παύλος Α’, μέλη της ελληνικής κυβέρνησης αλλά και χιλιάδες κόσμου.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «All About History» (18/2), που κυκλοφορεί μία φορά τον μήνα με το «Εθνος της Κυριακής»